Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

207 

Студенттердің  оқытушылармен  қарым-қатынасқа  түсу 18%-ы  «бəрімен», 51%-ы  «кейбірімен», 

22%-ы  «білмеймін»  жəне 9%-ы  «мүлдем  ұнамайды»  десе,  оқытушылардың  студенттермен  қарым-

қатынасқа 48%-ы  «бəрімен», 32%-ы  «кейбірімен», 12%-ы  «білмеймін»  жəне 8%-ы  «мүлдем 

ұнамайды» деп жауап берді. Шамамен есептегенде 10 студенттің 2-еуі ғана оқытушылардың бəрімен, 

5-еуі кейбірімен, 2-еуі білмейді жəне 1-уіне қарым-қатынасқа түсу мүлдем ұнамайды екен.  

 

2 Кесте – Оқытушылар мен студенттердің бағалауындағы оқытушылардың өзара қарым-қатынастағы қасиеттерінің 

ерекшеліктері 

 

Қасиеттер 

Бағалау

4-үнемі, 

% 

3-көбіне,

% 

2-кейде,

% 

1-ешқашан,

% 

Оқыт 

Студ

Оқыт

Студ

Оқыт

Студ

Оқыт 

Студ

Сыйластық сезімі 

76 

33

15

49

9

10

- 

8

Шыдамды 

47 

18

8

39

5

31

- 

12

Сыпайы 

46 

30

37

59

17

11

- 

-

Жауапкершілікті 

42 

16

49

42

9

33

- 

9

Толерантты 

64 

7

32

43

4

45

- 

5

Адал 

60 

13

36

55

4

32

- 

-

Эмоционалды 

37 

7

44

33

19

40

- 

20

Белсенді 

34 

11

50

42

16

36

- 

11

Сабырлы 

33 

31

56

46

11

20

- 

3

Көңіліме (көңіліне) 

ортақтасады 

31 

11

49

22

10

50

- 

17

Түсіне алу қабілеті бар 

33 

22

56

38

11

31

- 

9

Қамқор болу 

31 

10

45

48

24

32

- 

10

 

6. Оқыту барысында оқытушылардың студенттерге қатынасы маңызды болып табылады. Аталған 

қатынас эмоционалды оңтайлы орта құруда маңызы зор.  

 

3 Кесте – Оқыту барысындағы оқытушылардың тұлғалық ерекшеліктері 

 

Пікірлер 

Бағалау

4-үнемі,

% 

3-көбіне,

% 

2-кейде, 

% 

1-ешқашан,

% 

Оқыт

. 

Студ.

Оқыт

. 

Студ.

Оқыт.

Студ. 

Оқыт

. 

Студ.

Студентті тұлға деп қабылдайды 

33

14

57

28

10

51 

- 

7

Студенттердің кəсіби құзыреттілігін 

арттыруға көңіл аударады 

29

13

56

32

15

33 

- 

22

Студенттердің бейімделуіне көмектеседі 

40

33

22

12

38

43 

- 

12

Студенттердің болашағына қызығушылық 

танытады 

23

15

72

36

15

30 

- 

19

Студенттің əлсіз жəне күшті жақтарын 

тануға мүмкіндік береді 

16

8

44

34

31

45 

9 

13

Оқытушы мен студент арасында өзара 

түсіністік орнатылған 

23

11

54

43

23

42 

- 

4

 

Сонымен, оқытушылардың білім беру үдерісіндегі субъектілердің арасында сенімді, ашық қарым-

қатынасты  құрудың  маңызын,  тиімділігін  саналы  түсінетіндері  анықталды,  ал  студенттердің 

жауаптарында  оқытушылар  студенттің  тұлғасына  емес,  пəнге  бағытталатынын  байқадық.  Мұндай 

нəтижені 

профессор 

Н.С.Ахтаева (2008ж) 

эксперименттік 

зерттеу 

барысында 

ЖОО 

оқытушыларының  жасы  ұлғайған  сайын  олардың  студенттердің  тұлғасын  дамытуға  емес,  пəннің 

мазмұнын  беруге  іс-əрекеттенетінін  айтады.  Студент  пен  оқытушы  қарым-қатынасындағы 

ерекшеліктерді  бағалаудағы  қарама-қайшылықтар  оқытушылардың  өзіндік  санасы  мен  өзін-өзі 

түсінуі  төмен  екенін,  қоғамның  сұранысынан  туындаған  міндеттерді  орындай  аламыз  деген 

пікірлеріне  сенімділігі  жоғары  жəне  студенттермен  өзара  іс-əрекет  барысында  орын  алатынын, 

кəсіби  іс-əрекеті  мен  мінез-құлығындағы  қателіктерін,  кемшіліктерін  саналы  түсінбейтінін 

көрсетті.  Бұдан  оқытушылардың  өзін-өзі  белсендіруі  мен  өзіндік  дамуын  өздері  тежейді  деген 

қорытындыға келеміз. 

7.  Оқыту  үдерісіндегі  оқытушының  стилін  суреттеп  беріңіз  атты  сұраққа  студенттер 

оқытушылардың 70%-ы субъективті қарым-қатынас жасайтынын, яғни авторитарлық стильдің басым 

екендігін, ал оқытушылардың басым көпшілігі (90%) өздерін демократиялық стилді ұстанатындарын 

жазды.  

208 

8. Сабақ барысында оқытушы қандай  жағдайды  тудырады  атты  сұраққа студенттердің  шамамен 

60%-ы оқытушының ағымдағы көңіл-күйіне байланысты десе, оқытушылар жағымды, позитивті деп 

жауап берді. 

9.  Оқытушылардың  студенттің  əдеттегі  жағымсыз  іс-əрекеттеріне  қолданатын  тəсілдерге 

студенттердің  бірінші  бестікке  дауыс  көтеру,  студенттің  аудитория  алдында  намысын  түсіру, 

аудиториядан шығару мен студентке ескерту айтуды жатқызатыны, оқытушылардың ескерту жасау, 

дауыс  көтеру,  мəселені  шешу  үшін  жекеше  сөйлесу,  қосымша  жазбаша  тапсырмалар  беру  мен 

тəрбиелеу шарасын қолданатыны анықталды. 

 10.  Тұлғалық-кəсіби  даму  үшін  оқытушылардың  11%-ы  кітаптар  оқимын, 6%-ы  тренингтерге 

қатысамын, 58%-ы  –өзімді  жетілген  тұлға  деп  есептеймін  десе, 13%-ы  ештене  істемейтіндігін 

көрсетті,  Ал,  қалғандары  телидидардағы  бағдарламаларды  қараймын,  фитнеске  барамыз  деп  жауап 

берді.  Студенттердің 9%-ы  тұлғалық  өсу,  даму  бойынша  кітаптар  оқимын, 5%-ы  тренингке 

қатысамын, 22%-ы  өзімді  жетілген  тұлға  деп  есептеймін  деп  көрсетсе,  қалғандары  «ештеме 

жасамайтындығын» жасырмады.  

11. «Неліктен»  деген  сұраққа  оқытушылардың 66%-ы  жəне  студенттердің 56 %-ы  уақыттың 

тапшылығы десе, қалғандарына тұлғалық-кəсіби даму қызықтырмайтыны белгілі болды. Бір қызығы 

студенттер  арасында 4-ші  курста  оқитын 3 студенттің  жауабында  дəріс  оқитын  оқытушысының 

мəселеге  байланысты  қызығушылықтарын  қалыптастырып  жəне  тұлғалық  өсуге  байланысты 

кітаптардың  авторларын  беріп,  оқуларын  сұрағаны  анықталды.  Бұдан  біз  тұлғалық-кəсіби  өзін-өзі 

белсендіретін  оқытушының  студенттің  тұлғалық  өсуіне  себеп  болатынын  байқаймыз.  Ал,  өзін 

тұлғалық-кəсіби  дамыту  бойынша  оқытушылардың  тек 11%-ның  кітап  оқуы  мен 6%-ның 

тренингтерге қатысуы бізді алаңдатты деген жауаптар алдық.  

Сонымен,  сауалнаманың  нəтижелерін  қорытындылай  келе,  оқытушылардың  студенттермен 

қарым-қатынас  жасау  барысында  эмоционалды  ригидті  жəне  өздерін  тұлғалық-кəсіби  дамыту 

бойынша  өзін-өзі  белсендіруін  мақсатты  дамытпайтыны  анықталды.  Қарым-қатынас  барысында 

өзара  түсінісуі,  мінез-құлықты  тану  қасиеттерінің  төмендігі  басым.  Студенттер  оқытушы  жағынан 

эмоционалдық,  көңіліне  ортақтасу  (эмпатия),  шыдамдылық  қасиеттерін  жеткілікті  сезінбейтінін 

анықтадық.  Аталған  қорытындылардың  ішіндегі  негізгісі – оқытушылардың  бойында  қалыптасқан 

таптаурындардың  бейсана  деңгейде  студенттерге  беріліп,  нығайтылуында.  Студенттердің  тұлғалық 

даму қажеттілігін түсіне отырып, өзіндік тұлғалық дамуға ұмтылу керек екендігіне оқытушылардың 

есеп  бермейді  деген  қорытынды  шығардық.  К.Г.  Юнг: «Өзі  тұлға [2, 185 б.]  болып  қалыптасқан 

тəрбиеші  ғана  бала  бойындағы  тұлғалық  өзін-өзі  белсендіруінің  негізгі  факторы  (ата-ана,  мұғалім) 

болып  табылады.  Бойында  тұлғалығы  жоқ  адам  баланы  тұлға  ретінде  тəрбиелей  алмайды»  дейді, 

демек өзінің бойында қалыптаспаған қасиеттерді оқытушы студент бойына дарыта алмайды, өзімен 

қоса студенттің тұлғалық-кəсіби дамуын тежейді. 

 

Əдебиеттер 

1.  Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі  № 319-III Қазақстан 

Республикасының 

Заңы (2015.21.07). берілген 

өзгерістер 

мен 

толықтыруларымен) 

//http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30119920. 

2.  Юнг.К.Г. О становлении личности / К.Г.Юнг // Конфликты детской души. – М.,1995 

3.  Н.Ə.Назарбаев  «Қазақстан  халқының  əл-ауқатын  арттыру  –мемлекеттік  саясаттың  басты  мақсаты» 

жолдауынан, қаңтар 2014 жыл 

4.  Журнал«Əлеуметтік педагогика жəне өзін-өзі тану»,-№1/2016,С.11 

5.  Жарықбаев Қ.Б. «Психология»,-Алматы,1993ж 

6.  Журнал "Мектептегі психология",-6(108) 2017ж 

 

Кульшарипова З.К., Гаврилова Т.В., Шевчик О.А. 

(Республика Казахстан, г. Павлодар,  

Павлодарский государственный педагогический институт, ГККП ясли сад №102) 

 

СОВРЕМЕННЫЙ ВЗГЛЯД НА СТАНОВЛЕНИЕ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ НАУКИ: 

РАЗВИТИЕ КОМПЕТЕНЦИЙ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ НАПРАВЛЕННОСТИ В 

КАЗАХСТАНСКОЙ СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ 

 

Определение  направлений  и  развитие  психологии  как  науки  и  практики  в  Казахстане  связано  с 

появлением  в  республике  высших  учебных  заведений – Казахского  педагогического  института,  в 

настоящее  время  Казахский  национальный  педагогический  университет  имени  Абая.  В  первые,  в 

данном  высшем  учебном  заведении  была  открыта  кафедра  психологии,  ставшая  первоосновой 

развития  психологии  как  науки  в  Казахстане.  Научная  позиция  профессора  М.М.  Муканов  сыграла