Атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 16 ақпан 2018 жыл

 
240 
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ» 
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 
16 ақпан 2018ж 
 
 
 
ыл 
 
 
қабілеті де арта түседі. Бастауыш сынып мұғалімдері мен ата-аналары оқушылардың есте сақтау 
қабілетін оқу материалдармен ынталандыра дамытуға көптеп жұмыс жасау қажет.  
Бастауыш  сынып  оқушыларының  оқу  барысында  "есте  сақтау  қабілеті  ойлауға 
негізделеді" [2] 

 
ауызша-логикалық 
семантикалық 
есте 
сақтаудың 
рөлі 
мен 
салмағы 
артады(везуалды түрмен салыстырғанда); 

 
бала  өзінің  көріністерін  реттеу  үшін  жадысын  саналы  түрде  басқаруға  мүмкіндік 
алады (есте сақтау, көбейту, еске алу). 
Ал  бастауыш  сынып  оқушыларында  механикалық  жады  жақсы  дамыған.  Өйткені, 
кіші сынып оқушысы есте сақтау міндеттерін бөліп бере алмайды (бұл сөзбе-сөз есте сақтау 
керек және бұл жалпы мағынада). Осыған үйрету керек. 
Оқушылар  орта  бөлімге  өткен  кезде  есте  сақтауға,  мағынасын  түсінуге,  дәлелдеуге, 
дәлелге, логикалық құрылымға, талқылауға мүмкіндігі қалыптасу керек. Оқушылардың есте 
сақтау қабілетін дұрыс үйретуге өте маңызды. Белсенді есте сақтау дәл осы ынталандыруға 
байланысты. Егерде оқушы   материалды түсініп есінде сақтаса, жақын арада осы материал 
керек болады, сол кезде ол тез, ұзаққа есінде сақтайды және мағынасын дәл түсінеді.  
Есте  сақтау  түрлерін  айта  кетсек  мынаны  ескеру  керек,  есте  сақтау  процесінің 
ерекшелігі  кімнің  және  ненің  есте  сақтауға  жарамды  екеніне  байланысты  (оның 
жылдамдылығы,  төзімділігі  және  т.б).  Осы  субъектінің  үстемдігі  есте  сақтау  мінезі    мен 
ұмтылу жолында: көптен ерекшеленіп мазмұнның мағынасын және сөзді құрастыра алуымен 
көрінеді. 
Бастауыш сынып оқушылары алғашқы  уақытта өздерін жеткілікті бақылай алмайды. 
Бірінші сыныптағылар өздерін сырт көз-қараспен тексереді (оқытушы неше рет айтты, олар 
материалды қанша рет қайталады), сабақ кезінде материалды айта алатынын ойланбайды. 
Есте  сақтау  қабылдаулары  ерікті  көрсеткіштеріне  қызмет  етеді.  Бастысы  бұл 
материалды  көп  рет  оқып  одан  кейін  кезектестіріп  оқып  айтып  беруінде.  Материалды  есте 
сақтау  үшін,  ең  маңыздысы    көз  алдына  суретін  елестету  керек  (артықшылығы, 
орналасулары, суреттері). 
Оқушылардың  алдында  жаңа  білім  беру  тапсырмаларының  қайталаулары  әртүрлі 
болу  керек.  Ереже,  заңдарды,  анықтау  ұғымдарын  сөзбе-сөз  жаттап,  «есте  сақтау»  мүмкін 
емес. Бастауыш сынып оқушысы материалды есте сақтау алдында, не үшін керектігін түсіну 
керек. 
Егер  балалардың  қандайда  бір  ойынына  немесе  еңбек  қызметіне  қатысты  болған 
жағдайда олар сөздерді айтарлықтай жақсы қабылдайтыны анықталды. 
Достық  жарыстарда,  жақсы  баға,  дәптерлеріне  жұлдызша  қойғанда,  оқытушының 
мақтауларын естуге талпынатын жағдайларда жақсы есте сақталады. 
Зейін  қойып  есте  сақталған  материалдың  мағынасын  жақсы  түсінесін.  Берілген 
материалдың мағына жолдары әртүрлі. Мысалы, қандайда бір мәтінді, тарихты, ертегіні есте 
ұстау үшін, жасалған жоспардың мағынасы көп. 
Ең  кішкентайларға  суреттерді  ретімен  кезектестіріп  қою  арқылы  жоспар  құрастыру 
қол  жетімді  және  пайдалы.  Егер  де  иллюстрация  жоқ  болса,  онда  әңгіменің  басында  қай 
суретті, қайсысын одан кейін салу керектігін айтуға болады. Содан кейін суреттерді негізгі 
мағынасының  тізбесіне  қарай  ауыстыру:  (Әңгіменің  басында  не  туралы  айтылды?  Барлық 
әңгімені  қандай  бөлім  бөлуге  болады?  Бірінші  бөлімді  қалай  атауға  болады?  Не  маңызды? 
және  т.б.)  Мәтіннің  бөлім  атауларының  жазбасы  оған  баяндауға  тірек  болып  табылады. 
Балалар  оқиғалар  мен  жеке  фактыларды  есте  сақтап  ғана  үйренбей,  сондай-ақ  олардың 
арасындағы байланысты үйренеді. 
Оқушылар  арасында  оқытушының  түсіндіргенің  зейін  қойып  тыңдап  немесе 
материалды есте сақтау үшін оқулықтың бір бөлігін бір рет оқып айтып беретін балалар  жиі 
кездеспейді. Бұл балалар тез есте сақтап қана қоймай сонымен қатар оқығанды ұзақ есінде 
сақтайды, оңай айтып береді. 

 
 
241 
 
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ» 
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 
16 ақпан 2018 жыл 
 
Оқулық материалдарын қалай тез есте сақтаса, солай жаттағанын тез ұмытып қалатын 
балалар  бар.  Екінші-үшінші  күндері  білген  материалдарын  айта  алмайды.  Ең  алдымен 
осындай  балалардың  ұзаққа  есте  сақтау  қабілетін  қалыптастырып,өз  бақылауында  ұстау 
керек. 
Ең  қиын  жағдайы  –  оқулық  материалын  жай  есте  сақтау  мен  тез  ұмыту.  Бұл 
балаларды  ұтымды  есте  сақтау  қабілетіне  шыдаммен  уйрету  керек.  Кей-кезде  есте  сақтау 
қабілетінің  төмендігі  артық  жұмыс  жасағанмен  байланысты,  сондықтан  оқу  сабақтарының 
ақылға қонымды дозасының арнайы уақыты  қажет. Нашар есте сақтау  нәтижесінің көбінесе  
есте сақтау деңгейінің төмендігіне байланысты емес ол көңіл бөліп тыңдамағандықтан. [2] 
Бастауыш сынып оқушысының назары басым. Бұл жаста барлық жаңа ашық, өзгеше 
заттарға әліде қатты реакция береді. Бала жеткілікті түрде өзінің назарын бағыттай алмайды. 
Ойша  жұмыс жасауы мінезінің везуалды түрде басым екенімен түсіндіріледі. Оқушылардың 
барлық көңілі көзге түсетін заттарға бағытталады. 
Баланың  мектепте  оқыту  кезінде  көңілі  ерікті  түрде  дамиды.  Бастауыш  сынып 
оқушысы  өзіне  қызықты  заттарға  тез  әрекет  етеді,  сондықтан  оқушының      танымдық 
қызығушылығымен және қажеттілігін тәрбиелеу өте маңызды[3].  
Бастауыш  сыныпта  оқушының  назары  ерікті  түрде  дамиды.  Балаларда  даму 
назарының  үлгерімі  1-4  сыныптар  аралығында  дамиды.  Орташа  және  жақсы  оқитын 
үлгерімдегі  оқушылар  орташа  дамиды,  өте  жақсыларда  –  жақсы,  ал  үлгерімі  төмен 
оқушыларда  даму  назары  төмен.  Үлгерімі  жақсы  оқушылардың    назарыны  сыныптан-
сыныпқа өткен кезде ерікті түрде өздігінен дамиды, 1-2 сыныптарда даму назары бірдей, тек 
3  сыныпта  кішкентай  өзгерістер  байқалады.  Бастауыш  сынып  оқушыларының    оқуға  деген 
қатынасы  жауаптылығының  дамуы,  назардың  ерікті  түрде  дамытады.  Жауаптылықты 
сезбеген оқушы қызықты материалдарға зейін қоя жұмыс жасайды.  
Бастауыш  сынып  оқушыларының  жасында  ілімнің  дамуымен  бірге  ерікті  назар 
дамиды. Осы жаста назарды ерікті бақылау мүмкіндігі шектеулі. Бастауыш сынып оқушысы 
ынталандыру бар болғанда, нақты жұмыс жасай алады (“5” алу болжамымен, оқытушының 
мақтағанына лайық). Бастауыш сынып оқушыларының ерікті даму тәрбиесі жасерекшелігіне 
сәйкес,  бір-бірімен  жақын  немесе  алыс  мақсаттарда.Мысалы,  ең  алыс  мотивация  (қоғам 
алдында  пайдалы  адам  болу  үшін)  жақынырақ  мотивпен  байланысты  болуы  керек  -  келесі 
сыныпқа сәтті көшу үшін. Ал соңғы мотив, өз кезегінде, жақын мотивпен байланыстырылуы 
тиіс - мұғалімнің жоғары бағасын алу үшін. 
Жасөспірім оқушыларының назары ересектердің санына қарағанда аз, назар аударуы - 
әлсіз.Орта  мектеп  оқушысы  әр  түрлі  жұмыс  түрлеріне  назар  аудара  алмайды,  мысалы, 
өздерінің оқуымен және бір-бірін тыңдауға қатысты. 
1-ші  сынып  оқушылары  назарын  шамалы  ұстанады,  жасына  байланысты  тежелу 
процесі  әлсіздігімен  көрінеді.  Бірінші  сынып  оқушыларына  назар  аудару  30-35  минутқа 
созылуы мүмкін. Бірақ үшінші сынып оқушылары барлық сабақтар бойы жалғастыра алады. 
Бірақ жұмыстың түрін мезгіл-мезгілімен өзгерту қажет, артық жұмыс шықпас үшін[4]. 
Сонымен  қатар  бастауыш  сынып  оқушылары  назарын  бір  нысаннан  екіншісіне  тез 
ауысуға болатындығын білмейді. Бірақ бастауыш сыныптың аяғына қарай бұған көңіл бөліне 
бастайды. 
Жасөспірім  оқушылар  жеке  тұлғалық  ерекшеліктері  мінезінің  назарына  әсер 
етеді.Осылайша,  қанағаттанарлықсыз  көрінген  балаларға  қарағанда,  шамадан  тыс 
белсенділікте  көрінбейтіндерге  көрінеді.  Сангвиник  жылдам,  көп  нәрсеге  қызығады  және 
көңіл күйі жиі өзгергіш келеді, бірақ оның сабақтардағы жауаптары оның сыныппен жұмыс 
істейтінін  көрсетеді.  Флегматик  және  меланхолик  пассивті,  жалқау  көрінеді.  Бірақ  шын 
мәнінде  олар  зерттелетін  тақырыпқа  назар  аударады,  мұғалімнің  сұрақтарына  өз 
жауаптарымен дәлелдейді.[5] 
Кейбір  балалар  ұқыпсыз.  Мұның  себептері  әртүрлі:  кейбіреулерінде  жалқаушылық 
бар, басқалары оқуға деген байыпты көзқарасқа ие емес, ал ушіншілерінде - орталық жүйке 
жүйесінің қозу қабілеттілігін арттырады және т.б.