Атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 16 ақпан 2018 жыл

 
176 
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ» 
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 
16 ақпан 2018ж 
 
 
 
ыл 
 
 
оқу  орындарында  10-12  %.  Студенттердің  дене  тәрбиесін  жетілдіру  мен  салауатты  өмір 
тіршілігіне  деген  ынта-жігері  бұдан  аз  мөлшерде.  Жоғарғы  оқу  орындарындағы  дене 
тәрбиесі мамандықтарының көптеген ғылыми-зерттеулері осы тақырыпқа арналған [6].  
Новосібір 
ауылшаруашылық 
институты 
студенттерінің 
дене 
тәрбиесі 
жаттығуларымен айналысу  себептерін зерттей келіп, /сұрақ қойылған 652 студенттің 52 %-
інің спортпен айналысқылары келмейді/, И.А.Носов пен Р.Р. Аманбаевтар, 1986., оны жалпы 
білім  беретін  мектептерде  дене  тәрбиесі-  спорттық  қажеттілікті  қалыптастыру  жұмысының 
нашар  жүргізуінен    көреді.  Олар  студенттерде  дене  тәрбиесі-спорттық  қажеттілік 
қалыптастыру  бағдарламасын  жасап,  онда  дене  тәрбиесінің  әр  түрін  /лекциялар,  әңгімелер, 
спортшылардың  көрнекті  өнер  көрсетуі,  спорттық  кинофильмдер  көрсетуі,  болашақ  еңбек 
қызметінің  ерекшелігіне  қарай  қолданбалы  спорт  түрлерін  игеру  және  басқаларын  негізге 
алады  және  оларды  жоғарғы  оқу  орнын  аяқтағанша  жүргізіле  беруге  тиіс.  Асылы, 
проблеманы шешудің осы аталған жолын нақты да тиімді деп есептеуге болады [6]. 
Дене  тәрбиесіне  деген  қажеттілік  әлеуметтік  мәселе  /  Ф.И.  Минюшев,  А.В.  Педаш, 
1981ж./  болып  табылады  да  тұлғаны  жетілдіру  қажеттілігі  қолдан  жасап  алған  және 
тәрбиенің нәтижесі деп есептелінеді /В.А.Парик,1988ж./ және ол студенттерге дене тәрбиесін 
беру тәсілдерінің біріне сай келеді. Дене тәрбиесін болашақ салауатты өмірдің негізі ретінде 
болжамдай  отырып,  автор  бүгінгі  адамды  тұлғалық  басты  себеп  –  бұрынғысынша  денеге 
салмақ түсірудің аса жетімсіздігі болып қала беретіндігін атап көрсетеді [6].  
Халыққа  білім  беру  жөніндегі  КСРО  мемлекеттік  комитетінің  1990  жылдың  1-
қыркүйегінде  қабылдаған  жоғарғы  оқу  орындарындағы  дене  тәрбиесі  жөніндегі  негізгі 
бағдарламасында:  «түрлі  аурудың  алдын  алу,  денсаулықты  сақтау  мен  нығайту  үшін  дене 
тәрбиесі  тәсілдерін  толығынан  пайдалану  ...»  басты  міндеттердің  бірі  ретінде  аталады, 
студенттерге  дене  тәрбиесін  беру  процесінің  теориялық  бөлігінде  «Салауатты  өмірдің 
негіздері»  тақырыбы енгізілген [6]. 
Студенттердің  салауатты  өмірдің  мәнін  білу  мен  оны  дене  тәрбиесі  процесі 
барысында қалыптастырудың әдістемелік негіздері көп салалы. Осы көп салалық сол бұрын 
қолданылып  келгендегісінен  гөрі,  жеке  адамның  дене  тәрбиесі  тәсілдеріне  мүдделілігі  мен 
қажеттілігін  ескере  отырып,  оларды  толығынан  пайдалануға  мүмкіндік  туғызатындығымен 
ерекшеленетін жаңа оқу бағдарламасында да атап көрсетілген. 
Ең алдымен дене шынықтыру әдісі жоғары оқу орындарында, қосымша мынадай дене 
тәрбиесінің  табиғи-ғылыми  негіздерін  игеруге  бағытталған  дене  тәрбиесі  білімін  беру 
қажетті деңгейге келтірілуі тиіс: 
- адам ағзасы өзін-өзі басқарып және өзін-өзі дамытып отыратын күрделі биологиялық 
жүйе; 
- тұлғалық рекреация мен қозғалыс әрекетінің белсенділігі адамның қоршаған ортамен 
қарым-қатынасының  және  оның  ауруға  қарсылығының  тұлғалық  және  ой  қызметінің 
тұрақтылығын арттырудың қозғаушы күші; 
-  дене  тәрбиесі  және  спортпен  жүйелі  шұғылдану  кезінде  адам  ағзасында  болатын 
функционалдық өзгерістердің ерекшеліктері; 
- студенттердің салауатты өмірін айқындайтын себептері. 
Бұл  білім  беру  процесі,  әсіресе,  оқу  жоспарларында  педагогика  және  жаратылыс-
ғылыми  пәндерінде  (анатомия,  биология,  физиология,  психология)  жоқ,  ал  таңдаған 
мамандықтарын  игеру,  адамның  психофизиологиялық  жағдайы  мен  қозғалыс  әрекеті 
мүмкіндіктері  ескерілмей,  болашақ  өндіріс  пен  бүгінгі  техниканы  басқарудың 
технологиясын  білуге  негізделген  инженерлік-техникалық  жоғары  оқу  орындары  үшін 
ерекше маңызды. 
Еңбекті  ғылыми  түрде  ұйымдастыруда  дене  тәрбиесі  тәсілдерін  пайдаланып 
дағдыланбағандығы  мен  білместік  көрсетуі  байқалатын  халық  шаруашылығы  түрлі  саласы 
өкілдерінің  кәсіби  дертке  ұшырауы  себептерінің  бірі  осында  жатқан  жоқ  па  екен  деген  ой 
келеді. 

 
 
177 
 
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ» 
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 
16 ақпан 2018 жыл 
 
Ал  педагогикалық  жоғары  оқу  орындарында  ең  маңыздысы  білім  беру  жүйесі 
болашақ  мамандарының  жекелей  салауатты  өмірін  қалыптастыру  ғана  емес,  сонымен  бірге 
оның  мүмкіндіктерін  тәрбие  жұмысында,  әсіресе,  жалпы  білім  беретін  мектептерде 
пайдалана білу болып табылады. 
Студенттердің  салауатты  өмірін  қалыптастыру  міндеттерін  шешу-тек  дене  тәрбиесін 
жолға  қою  ғана  емес,  сондай-ақ,  тұлғалық  мүмкіндігі  мен  нағыз  денсаулық  жағдайын 
дамытып  отыруға  да  байланысты.  Осындағы  соңғы  мәселені  дене  тәрбиесі  жөніндегі  оқу 
сабақтары,  әрине,  жоғары  оқу  орындарында  дене  тәрбиесі  –  сауықтыру  жұмыстарының 
сабақтан  тыс  қосымша  түрлерін  енгізбейінше  толық  жүзеге  асыра  алмайды.  Дене  тәрбиесі 
жөніндегі практикалық оқу сабақтарында оқытушылар назарын салауатты өмір сүріп жүрген 
студенттердің,  олардың  жоғары  оқу  орындарында  өткізіліп  тұратын  дене  тәрбиесі  – 
сауықтыру шараларына белсенді түрде қатысуының дәлелді негіздерін қалауға аудару керек. 
Салауатты  өмірдің  негіздерін  игеру  мен  дене  тәрбиесі  мүмкіндіктерін  дамыту  сияқты 
бірлескен екі мәселені шешу, біздіңше, дене тәрбиесі жаттығулары тұлғаны жетілдіру және 
салауатты өмірді қалыптастыру арасына кедергі жасайды. 
Арнаулы  оқу  бөлімі  студенттеріне  арналған  оқу  бағдарламасында  қолайлы  бақылау 
тестері арқылы (кермеде тартылу, 100 м жүгіру, бір орында тұрып секіру, баскетбол добын 
торға  лақтыру  және  т.б.)  дене  тәрбиесіне  деген  қатынасты  бағалау  көзделген,  ал  бұл  да 
сауықтырғыш дене тәрбиесі мен салауатты өмірді дамытуға жәрдемдесетіндігін атап өтуіміз 
керек. 
Қазіргі  кезде  студенттердің  қарастырылып  отырған  адами  белсенді  қызметі 
түрлерінде  дене  тәрбиесінің  көптеген  салалары  мен  тәсілдерін  пайдаланудағы 
ойластырылған  теориясы  мен  әдістемесінің    қажеттілігі  өзінен-өзі  түсінікті.  В.М.Демин, 
мысалы,  «адамдар  қызметін  күшейте  түсу  мәселелерін  шешудегі  маңызды  сәт,  ол-оның 
ішінде  қажеттілік  басты  орын  алатын,  адамның  еркі  мен  мінез-құлқының  өзара 
байланыстылық себептерін ашу проблемалары болып табылады»-деп көрсетеді [7]. 
Бүгінгі ғылыми-педагогикалық әдебиеттердің талдауы мен жүргізілген зерттеулердің 
нәтижесі қоғамның дене мәдениеті дәрежесін арттыруда, денсаулықты нығайтуда, салауатты 
өмірді  қамтамасыз  етуде  жоғары  оқу  орындарындағы  дене  тәрбиесі  барлық  жастағы  және 
әлеуметтік-демографиялық  топтағы  тұрғындардың  жалпы  дене  тәрбиесі  жүйесіндегі 
байланыстырушы буын деп пайымдауға мүмкіндік береді. 
Біріншіден, жоғары оқу орындарын бітірушілер  – олар болашақ мемлекет пен халық 
шаруашылығының  әртүрлі  саласын  басқарушылар,  ендеше  дене  тәрбиесі  мен  тұтас  дене 
тәрбиесі қозғалысын дамыту соларға байланысты болады. 
Екіншіден, жоғары оқу орындарын бітірушілер – олар халыққа білім берудің мектепке 
дейінгі  жүйесінің    тәрбиешілері,  олар  мектеп  мұғалімдері,  олар  жоғары  оқу  орындарының 
оқытушылары.  Олардың  дене  тәрбиесін  балалар,  жасөспірімдер  және  жастар  тұрмысына 
енгізуі, оның мәні мен маңызын қалай түсінуіне байланысты. 
Қазіргі кездегі  мектептер мен жоғары оқу  орындарындағы оқу-тәрбие процестерінде  
жалпы педагогиканың, жоғары білім педагогикасының және дене тәрбиесінің дәрменін жаңа 
сапалық деңгейде біріктіру қажет екендігі айқын. 
Педагогиканың,  дидактиканың  және  тәрбие  теориясының  жалпы  негіздерін  жасау 
барысында  белгілі ғалымдар дене тәрбиесіне аса көп орын берген. Осы жерде  қазақстандық 
педагогиканың өкілі, профессор Г.А.Умановтың  дене тәрбиесіне деген белсенді қатынасын 
атап  өткен  орынды.  Оның  жетекшілігімен  осы  қарастырылып  отырған  мәселе  бойынша 
бірқатар  диссертациялар    дайындалды.  Алайда,  педагогика  мен  халыққа  білім  беру 
жүйесінде  қалыптасқан  дене    тәрбиесі  концепциясы  соңғы  жылдары  еліміздегі 
экономикалық,  саяси  және  басқа  проблемалардың  күрт  өзгеруіне  байланысты,  ол  өзінің 
мазмұны  мен  әсерлілігін  жойды,  сондықтан  да  бүгінгі  жастар  тәрбиесіне  принципті  жаңа 
көзқарас  керек.  Осыған  байланысты  дене  тәрбиесі  мен  спортта  мол  мүмкіндіктер  бар,  тек 
оны тиімді жүзеге асырып және оған қажетті педагогикалық бағыт беру керек.