Атырау облысы Тілдерді дамыту жґніндегі басќармасы

Өнер – халық мұрасы. Сарқылмас қазынасы, рухани байлығы. Руханияты жоғары елдің ұлты да ұлы. Қазақ өнерінде ұлттық рух бар. Өнер халықпен бірге жасап, ғасырды ғасырға жалғап, өзіне табынғандармен мәңгілік ғұмыр кешуде. Атадан қалған асыл мұраларымыз – тарихи шежіре – жырларымыз, бойыңды шымырлатар - күйлеріміз, жаныңды жадыратар – әндеріміз, жүректі тебірентер – өлеңдеріміз - мәңгілік сарқылмас қазына байлықтарымыз. Осы асылдарымызды ұмытпау ғаламдану заманында ұлтымыздың біртұтастығын, тіліміздің құдіреттілігін, мәдениетіміздің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың бірден бір негізі. Олай болса, сайысымыздың келесі туры – «Өнерлі болсаң, топтан оз» тақырыбымен, қазақ өнеріне арналады.

1-сұрақ. Берілген өлең қай ақындікі, тақырыбын ата. (Абай Құнанбаев «Ескендір» поэмасынан үзінді).

Жер жүзінің соғыста бәрін жеңген.

Қақпаңды аш, хабарыңды айт, білдір маған,

Қорлығым өзім туып, көз көрмеген.

- Мықтымын деп мақтанба, ақыл білсең,

Мықты болсаң өзіңнің нәпсіңді жең!

Іші тар, көре алмастың біреуі сен,

Ондай кісі бұл жерге келмейді тең.

- Талпынған талаппенен мен де бір ер,

Көп жүрдім, кездей келді көрмеген жер.

Ең болмаса халқыма көрсетейін,

Сый қылып, белгі болар бір нәрсе бер.

Қақпадан лақтырды бір орамал,

- Сыйым – осы, есерім, мынаны ал!

Ішінде бір нәрсе бар ақыл берер,

Апар-дағы, ойланып, көзіңді сал!

Орамалды қуанып қолына алды,

- Сый алдым деп халқына қайта барды.

Қараса ішіндегі бір қу сүйек,

Бұл неткен мазағы деп аң-таң қалды.

Орай да, борай қар жауса,

Қалыңға боран борар ма?!

Қаптай соққан боранда –

Қаптама киген тоңар ма?

Туырлығы жоқ тұл үйге

Ту байласа тұрар ма?

Ту түбіне тұлпар жығылса,

Шаппаған нәмәрт оңар ма?

Қарындастың қамы үшін,

Қатын менен бала үшін,

Қайрылмай кеткен жігіттің

Өзін кәпір, қатынын

Талам деп айтсаң болар ма?

Әйгілі актер, режиссер. Қазақстанның халық артисі, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, КСРО Халық артисі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Туып-өскен жері – Павлодар облысы Баянауыл ауданы. 1914 жылы туып, 1970 жылы дүниеден озған. Топырақ бұйырған жері – Алматы қаласы. Ол жастайынан театр өнерімен әуестеніп, 1933 жылы Қазақ драма театрының құрамына алынады. Осы театрда жиырма жылдай еңбек етіп, бас режиссер дәрежесіне дейін жетті. 1953 жылдан бастап, өмірінің соңына дейін қазақ кино өнері саласында өнімді еңбек етіп, қазақ киносының дамуына баға жетпес үлкен үлес қосты.

Ол сомдаған бейнелер: Қодар, Керім (Абай), Алдар көсе, Исатай, Ш.Уәлиханов, Ателло, Хлестаков т.б.

Түсірген кинолары: «Махаббат туралы аңыз», «Дала қызы», «Біздің сүйікті дәрігер», «Туған жер», «Атаманның ақыры», «Алдар көсе».

Ол – аты аңызға айналған ақын, жырау, сәуегей адам болған. Ол тоғызыншы ғасырда Оғыз хандығының Сыр өзені аңғарындағы Жент қаласында дүниеге келген.

Ол жас кезінен ұғымтал болып өседі. Сол кездегі аспаптардың бәрінде керемет ойнайды екен. Бірде қарағай ағашын кесіп әкеліп, одан бір нәрсенің жобасын жасайды. Бірақ әрі қарай қалай, не істерін білмей қиналады. Бір күні шаршап отырып, көзі ілініп кетіп, түс көреді. Түсіне періште енеді. Ол балаға: «Сен жасап отырған қобызың алты жасар нар атанның жілігіндей екен. Енді оған нар түйенің терісінен ойылған тиек, бесті айғырдың құйрығынан тартылған қыл ішек жетпей тұр. Осылар болса, аспабың сайрағалы тұр екен», - деп кеңес береді. Ол ұйқысынан ояна сала, осы айтылғандардың барлығын жасайды және осы аспапта музыканың жаңа аспаптық жанры – күй шығарады.

Шығарған күйлері: «Аққу», «Әуіппай», «Желмая», «Елім-ай», «Халқым-ай», «Ұшардың ұлуы», «Қоңыр», «Байлаулы киіктің зары»

Шешендік сөздер – халық даналығынан туған мұра. «Өнер алды – қызыл тіл» деп сөзге үлкен мән беретін біздің халқымыз шешендерді үлкен құрмет тұтқан. Шешендер ел арасындағы қарым – қатынасты реттеуге де, қоғамдық - әлеуметтік мәселелерді шешуге де араласып отырған.

Төбе басында отырып, дүйім елді аузына қаратқан шешендердің шешендік сөз өнері шетелдіктерді де таң қалдырған екен.

Орынды сөзге тоқтау атам қазақтың адамдық салты еді. Бұндай жағдайда «Тура биде – туған жоқ» деп айтылады.

(Үш би мәмлеге келіп, елшіні өлтіріп, жағдайды шиеленістірудің қажеті жоқ екенін өзара түсінісіп, елшіні жолға салған екен. )

Сонда Бөлтірік:

• 
  Қарағым, байлық -. . . ,
  

бала –. . . ?! Бәрінен жолдас- жораңмен, ағайын – туысыңмен, ел – жұртыңмен «сіз - біз» деп өмір сүргенге не жетсін.

Оларға жүрегің жылы болса, қайғың – күл, қуанышың – от! – дейді. («Шешендік сөздерден»). (қолға ұстаған мұзың емес пе, ол да ұшқан бір құсың емес пе, артта қалған ізің емес пе).
V. «Ақылды ой, алғыр сөз – адамның ең жоғары қасиеті» (Көрсетілген тақырып бойынша мәтін құрау, оны қорғау).

Қазақ жұрты – жаратылысынан шешендік өнерге бейім халық. Оның қиыннан қиыстыра, төтеннен төге сөйлейтін тапқыр да ақылды, бейнелі де бедерлі, аталы да баталы, нақыл қанатты ойлары жөнінде өзіміз де, өзгелерде таңдай қағып айтудамыз. Олай болсак, берілген тақырып бойынша ақылдаса отырып, мақал- мәтелдерді кірістіре отырып, мәтін құрастырыңыз.

«Қазақтар мүдірмей, кідірмей, ерекше екпінмен сөйлейді. Ойын дәл, айқын ұғындырады. Ауызекі сөйлесіп отырғанның өзінде сөйлеген сөздері ұйқаспен, ырғақпен келетіндігі соншалық, бейне бір өлең екен деп таңғаласың. Қазақтардың тілі жатық та шешен әрі өткір, көбіне іліп-қағып, сұрақ пен жауап беруге келгенде таңғаларлықтай оралымды сөйлейді» - деп, В.В.Радлов айтқандай, осы айтқан пікірге орай, Сіздерде берілген сұраққа нақты, дәл, тез жауап береді деп есептеймін

1. 
   Шашу қай кезде шашылады?
   
2. 
   Қазақ тілі қашан бірінші рет ҚР мемлекеттік тілі болып қабылданды?
   
3. 
   Қазақ халқының өнері туралы не білесіз?
   
4. 
   Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні қашан тойланады?
   
5. 
   Бір тәулікте неше сағат бар?
   
6. 
   Наурыз көже қай уақытта, неден дайындалады?
   
7. 
   Бес парыз
   
8. 
   Күн мен түн қашан теңеседі?
   
9. 
   Сыңсу қай уақытта айтылады?
   
10. 
    «Ақсүйек» қай кезде ойналады?
    
11. 
    Ерулік туралы не білесіз?
    
12. 
    Үш би
    
13. 
    Жеті ата
    
14. 
    Қонақ түрлерін атаңыз
    
15. 
    Жортқанда жолың болсын,
    

Періштелер қолдап,

Қоржының олжаға толсын – кімге берілген бата?

ІІ топ

1. Сүйінші қай уақытта беріледі?

2. ҚР мемлекеттік тіл қазақ тілі екендігі қай заңда айтылған?

3. 
   Қазақ халқының ұлттық киімдері
   
4. 
   Наурыз мерекесі қай күні тойланады?
   
5. 
   7 күнді қалай атаймыз?
   
6. 
   Ораза айтты неше күн ұстайды?
   
7. 
   Сүндетке баланы неше жаста отырғызады?
   
8. 
   «Тоғызқұмалақ» ойыны туралы не білесіз, неше құмалақ пайдаланылады?
   

10. Алты парыз

11. Бата дегеніміз не, неше түрі бар?

12. Жеті жарғы қай ханның тұсында дүниеге келген, неше Жарғысы бар, оған неше би қатысты?

13. Төрт бағыт

14. Құйрық-бауыр асату қай уақытта болатын жоралғы.

15. Сезімнің пәктігін берсін,
Көңілдің ақтығын берсін,
Жылулы отбастарыңа
Сәбидің шаттық үнін берсін! – кімдерге берілетін бата?
Қорытынды

1. Жеңімпаздарды анықтап, марапаттау;

2. Дипломдар мен сыйлықтар табыс ету.