Аннотация

22 

 

- ақпараттық қамтамасыз ету ( деректер базасының концептуальды және 

ішкі модельдері, деректер базасы элементтерінің сөздігі); 

-  пайдаланушы  интерфейсі  (командалық  сызғыштар,  меню  тақталары, 

сұхбат терезелер, хабарламалар, кіріс және шығыс формалар экраны); 

- программалық қамтамасыз ету (программалар мен процедуралар). 

4. Аспаптық құрылғылардың негізгі модельдері. Жобалаудағы аспаптар 

мен 

стандарттардың 

ролі.Жүйенің 

құрылымын, 

технологияларды, 

алгоритмдерді  т.с.с  бейнелеу  стандарттарын  қолданбай  үлкен,  динамикалық 

және  эффективті  АЖ  жасау  мүмкін  емес.    Жүйелерді  жобалаудағы 

көпжылдық  тәжірибе  жобаның  осы  элементтерін  көрнекті  түрде  бейнелеуде 

графикалық  құралдарды  қолданып  ыңғайлы  екендігін  көрсетті.  Жүйенің 

жобасын  кәдімгі  мәтін  түрінде  жазуға  да  болады,  бірақ  онда  блок-схемалар 

болмаса оны түсіну қиынға түседі. Жобалаудың арнайы құралдарды қолдану 

ресурстарды,  процестерді  және  коммуникацияны  құжаттандырылған  түрде 

бейнелей отырып,  концептуальды айқындылықты алуға мүкіндік береді. Бұл 

кезде  кестелік  формалар,  диаграммалар,  белгілер  қосылған  блок-схемалар 

және т.б кеңінен қолданылады.  

Жүйелік  жобалау  кезінде  бірқарат  фирмалар  өз  стандарттарын  қойып, 

пайдаланады. Жеке мемлекеттер ұлттық стандарттарды орнатады.  

Қолмен жобалауға ұқсас, компьютерге негізделген стандартты құралдар 

бар (жеке CASE – технологиялар стандарты). 

Әлемдік тенденция бұл бағытта АЖ  жобаларын құруда компьютерлерді 

қолдануға көшу жағдайында тұр [15]. 

CASE – технологиялардың маңызы. АЖ эффективті құжаттандыру, АЖ 

жобалаушылардың  жұмыстарын  компьютер  және  арнайы  программалық 

жабдықтың      көмегімен  жобалау  жүзеге  асқан  жағдайда  қамтамасыз  етіледі.  

Жобалау  сатысының  құжатын  көп  жағдайда  оның  барлық  элементтерін 

тестілеуден  кейін,  жүйені  ендіру  сатысында  түзетеді.  Бұл  жерде  іс  жүзіне 

жаңа құжаттандыру жөнінде айтылып тұр.  

Ақпараттық  жүйені  фирманың  стратегиялық  бағыттарын  қолдау 

мақстында  жаңарту  егер,  проблема  тудырмайтындай  және  жобалау 

эффективті  инженерлік  жобалу  көмегімен  жүзеге  асатын  болса,  дұрыс,  әрі 

түсінікті 

құбылыс 

болып 

саналады. 

 

Программалық 

жабдықты 

конструкциялау – Computer Aided Software Engeniering (CASE) [16]. 

 CASE  –  технология  ақпараттық  және  программалық,  сондай-ақ 

компьютерлендірілген,  құжаттандырылған  жұмысты  қамтамасыз  етеді. 

Алдымен  деректер  базасының  моделі  жасалуы  керек.  Әйтседе  ол  нақты  бір 

технология бойынша қадам-қадаммен құрылады. (сурет 8). 

Мұнда  негізгі  нәрсені  инженер-жүйелік-талдаушы  мен  ақырғы 

пайдаланушының  қандай  кіріс  құжаттар  мен  шығыс  құжаттарымен  жұмыс 

атқарылатыны,  қағаздар  мен  файлдардың  арақатынасы,  жасалатын  есептер 

жөніндегі әңгімесінен іздеу керек. Мұндай әңгіменің жүйелік-талдаушы үшін 

басты мақсаты – пәндік аймақтың адекваттық моделін құру болып табылады.  

 

23 

 

 

 

Сурет 8. Автоматтандырылған АЖ жобаның CASE – технологиясының 

маңызы 

 

Әңгіме  программалық  CASE  –  генератор  орнатылған  компьютер 

көмегімен  жүргізіледі.    Пайдаланушы  өзінің  ақпараттық  ағындары  жөнінде 

әңгімелейді, ал жүйелік талдаушы дисплей экранында графикалық символдар 

түрінде модельдейді.  

Әр түрлі фирмаларда өзінің CASE – пакеттері бар, мысалы, МОНОЛОГ, 

ORACLE,  IBM.    Біздің  жағдайымызға  анағұрлым  белгілі  CASE  –  ORACLE 

жүйесі,  ол үш аспаптық құралдардан тұрады: 

-CASE *Dictionary  деректер базасының сөздігін жүргізу үшін; 

-CASE*Designer  заттық  аймақтағы  модельдерді  графикалық  көрсету 

үшін; 

-CASE*Generator 

программалық 

модульдерді 

автоматты 

түрде 

генерациялау үшін. 

Кез-келген  CASE-пакет  жұмыс  топтары,  жеке  пайдаланушылар  жұмыс 

істейтін  жалпы  ақпараттық  жүйені  реттейді,  ондағы  процестер  жиынтығын 

байланыстырады.CASE-пакеттер  жүйелік-талдаушылардың  аспабы  болып 

саналады, әйтседе оның айналасында АЖ жасау және сүйемелдеу процесінде 

пайдаланушылар  мен  программистер  де  жұмыс  істейді.  Жобалауды  аяқтап 

 

Талдаужәнежобалау 

 

 

Ішкі аспаптар 

 

 

1.  Мәліметтер ағынының 

блок схемасы 

2.  Сұхбаттар блок схемасы 

(FRONT END TOOLS 

3.  «Байланыс - маңызы» 

(ER)диаграммасы 

4.  Жобалау құралдары 

5.  4-буын тілдері 

Ендіружәнесүйемелдеу 

 

 

Шығу аспаптар 

(BACKENDTOOLS) 

1.  Программалар 

блок 

схемасы 

2.  Программалар 

редакторы 

3.  Баптау 

программалары 

4.  Программа 

командалары 

генераторы 

5.  4-буын тілдері 

6.  3-буын тілдері 

7.  Протиптеу құралдары 

Жүйелік сақтау 

Аяқталған жүйе және оның 

программалық жабдығы

 

24 

 

оны  қолданысқа  ендіргеннен  соң,    CASE-пакет  АЖ  сүйемелдеуші  және  АЖ 

қолдану барысында жетілдіруде қолданылатын аспап болып табылады.  

Прототиптеу әдісінің маңызы. Прототиптеу – бұл АЖ бейнесін жылдам 

жасаудың  жұмысқа  қабылетті  қысқартылған  модельдерді  қамтитын      жаңа 

және  эффективті  әдіс.  Әдістің  маңыздылығы  жеке  іскерлік  функцияның 

«палаталық»  нұсқасын  параллель  және  тез  арада  жүзеге  асыруда  болып 

табылады [17].  

Прототиптеуде  тікелей  жүйелікталдаушымен  компьютерде  бірлесіп 

жұмыс  істейтін  пайдаланушы  маңызды  орын  алады.  Прототиптеу  әдісі  ірі 

және  олармен  қатар  кішігірім  жүйелерде  кеңінен  қолданылады.  Жұмыс 

станциялары,    төртінші  буынның  программалық  тілдері  және  CASE-

технологиялар интерактивті режимде, яғни біртіндеп түзету жолымен іскерлік 

функцияның  жұмыс  модельдерін  тексеру,  жылдам  құрастыруды  жүзеге 

асыруға мүмкіндік береді.   

«Соңғы»  құрылған  программаны  келешек  идеальды  жүйенің  үлгісі 

ретінде  қарастыруға  болатындықтан,    АЖ  жобалауда  прототипті  жасау  әдісі 

маңызды  болып  саналады.  Жобаны  сүйемелдеу  процесінде  CASE-пакеттерді 

қолдану  жоғары  сапалы  және  жылдам  модификацияланатын  прототипке 

кепілдік  береді.  АЖ  прототиптеу  өте  ыңғайлы  және  АЖ  практикалық  түрде 

қолдануда өзіндік дамуды қамтитын  әдіс болып табылады (сурет 9). 

Автоматтандырылған 

жұмыс 

орнын 

(АЖО), 

немесе 

шет 

терминологиясында  «жұмыс  станциясы»  (work-station)  түсінігін  нақты 

функцияларды  орындауды  автоматтандыру  үшін  қажетті  құралдармен 

жабдықталған  қандай-да  бір  мамандықтың  маман-қолданушының  орны 

ретінде  түсінеміз.  Мұндай  құралдар  ретінде  дербес  компьютер,  басқа  да 

көмекші электронды құрылғылар, айтып кететін болсақ: диск жинақтағыштар, 

оптикалық  оқитын  құрылғылар  немесе  штрихталған  кодты  оқитын,  графика 

құрылғылары, және жергілікті есептеуіш желілер және т.б. [18]. 

Әлемде  АЖО-ның  ең  көп  тарағаны  ІВМ  РС  архитектуралы  дербес 

компьютер.  АЖО  негізінде  есептеуіш  техниканы  қолдану  бойынша  арнайы 

дайындалмаған қолданушыға бағытталған. 

АЖО-ның  негізгі  белгілеуі  ретінде  жұмыс  орындардағы  ақпаратты 

өңдеп,  орталық  мекеменің  кейбір  басқару  міндетін  тапсыру  жүйесі,  дербес 

компьютер  және  АЖО-ның  жергілікті  желілеріне  бір  уақытта  кіру 

мүмкіндіктерінің    негізінде  «өздерінің»  берілгендер  базасын  қолдану,  кейбір 

жағдайда ауқымды есептеуіш желілер болып есептеледі [19]. 

Осындай  АЖО-да  информатика  ортасында  жоспарлау,  модельдеу, 

оптималды процесстер, әр түрлі ақпараттық жүйелерде шешім қабылдау іске 

асырылады.