37
Программалық жасақтау жүйелік және қолданбалы программалық
жасақтаудан тұрады. Жүйелік жасақтаудың негізі болып операциондық жүйе
және жасақтаудың жүйелері есептеледі, мысалға Бейсик алгоритмдік тіл.
Жүйелік программалар ақпаратты өңдеудің рационалдық технологиясымен
қамтамасыз етеді. Сервистік программалар операциондық жүйенің
мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Қолданбалы программалық жасақтау қолданушы программалары және
әртүрлі белгілеудегі қолданбалы программалар пакетінен тұрады. Қолданбалы
программалар пакеті модульдік принцип бойынша орындалған және белгілі
бір анықталған кластағы есептердің шешуіне бағытталған. Қолданбалы
программалық пакеті проблемалық программалық жасақтаудың негізігі түрі
болып табылады.
1.5 Дербес компьютерге негізделген АЖО-ның тілдік құралдары
АЖО-ның тілдік құралдары қолданушы іс-әрекетінің және ДЭЕМ
әсерінің арасындағы мәндік сәйкестік қажет. Оларсыз оқыту, сұхбат
ұйымдастыру, қателерді табу және процесстерді жөндеу мүмкін емес.
Осындай тілдерді жасау қиындығы, олардың процедуралық тіл берілген
әрекеттің орындалуын көрсетсе, онда процедуралық емес- қажетті әрекеттерді
бөлшектеусіз орындау қажет.
Сонымен қатар, АЖО-ның тілдері қолданушылық-бағытталған және
кәсіби бағытталған болуы тиіс. Бұл қолданушы классификациясының
арасындағы ерекшеліктермен тығыз байланысты. Осындай әдістің қарапайым
болып көрінетіндігіне байланысты жаратылыстану тілдерді қолдану күрделі
емес нәтижелерді алу мақсатында үлкен конструкцияларды пернетақта
рақылы енгізу мүмкіндіктері артықшылығы бере алмайтындығы ескеру қажет.
Барлық тілдерде сияқты АЖО-ның тілдер негізін алдын-ала анықталған
терминдер, сонымен қатар әдістерді сипаттау көмегі арқылы жаңа терминдер
орнатылуынан тұрады. Бұл АЖО-нын жобалау кезіндегі қажеттілікке әкеледі,
яғни тілдің барлық негізгі семинтикалық конструкциясын және терминдер
арасындағы семантикалық қатынасты және олардың жиынтығын анықтау.
Осыған байланысты АЖО-ның қарапайым классификациясында қажеттілік
туындауы мүмкін, мысалға, сандық, мәтінік, аралас, өңдеу тәртібінде кейбір
қолданушыларды берілгендерді беру мүмкіншілігі. Күрделі жағдайларда
АЖО-ның
классификациясы
берілгендер
базасын
ұйымдастырумен
анықталады. Тілдер мүмкіндіктері көбінде ережелер тізімімен анықталады,
осы бойынша қолданушы ақпараттық қажеттіліктерді іске асыру сәйкестігін
формальды конструкциялар құруы мүмкін. Мысалға, кейбір АЖО-да барлық
берілгендер және конструкциялар кестелік түрде фиксирленеді (кестелік
АЖО) немесе арнайы түрдегі операторлар (функционалды АЖО).
Қолданушы тілдері АЖО-ның сұхбат түрі бойынша бөлінеді.
Ақырында, сұхбатты қолдау құралдарында қолданушыға қажетті тілдік
конструкцияларды анықтайды. АЖО-ның өңдеу кезіндегі сұхбаттар:
38
формаларды толтыру сұхбаты, ДЭЕМ сұхбат, гибриттік сұхбат, оқытылмаған
қолданушының сұхбаты және ақпарттың фиксирленген кадрлар сұхбаты.
ДЭЕМ сұхбат кезінде АЖО-ның қолданушысы тілдер конструкциясынан және
мнемониканы оқудан толық босатылады.Осы әдістің модификациясының бірі
мәзір әдісі болып табылады.
Формаларды толтыру сұхбаты кезінде қолданушы дисплейдегі арнайы
таңдалған формалармен толтырылады.
Гибриттік сұхбат ДЭЕМ және қолданушымен жасалған болады.
Оқытылмаған қолданушының сұхбаты кезінде ДЭЕМ жауаптары толық
анықтылығымен қамтамасыз етілуі қажет.Ақпараттың фиксирленген кадрлар
сұхбаты кезінде ДЭЕМ тізіміндегі бар жауаптарды таңдайды, бұл жағдайда
қолданушы тек қана қысқа жауаптарды таңдайды, ал негізгі ақпарат
автоматты түрде беріледі.
АЖО-ның құрамына міндетті түрде әр түрлі программалық
компоненттер, БББЖ, трансляторлар, анықтамалық жүйелер және т.б. АЖО-
ның негізгі компонеттер оның құрамын және әртүрлі қасиеттер бойынша
АЖО-ның классификациясының мүмкіндігін қамтамасыздануын анықтайды.
АЖО-ның дамуы бойынша екі үлкен класқа бөлінеді: қызметтік және
интеллектуалдық. Осы екі АЖО-ны әр түрлі қолданушыларға арналған.
Сонымен қатар, қолданушы бірнеше АЖО-мен қолдана алмайды. Мысалға,
қызметтік персонал интеллектуалдық АЖО-нын керек етпейді.
Ұйымдастырушылық басқару ортасында қызметтік АЖО-ны мынадай
болады:
6.
ақпараттық-анықтамалық;
7.
есептеуіш;
8.
мәтінді өңдеуші.
Интеллектуалдық АЖО-рын берілгендерге бағытталған және білімге
бағытталған (даталогиялық және фактологиялық) деп бөлуге болады.
Ақпараттық –анықтамалық АЖО-ны қандай-да бір басқару процесіне қызмет
етеді. Есептеуіш АЖО-ның мазмұны бойынша әртүрлі және қолданушының
көптеген категориялары қолданылады. Мәтіні өңдеуші АЖО-ның әртүрлі
құрылымдағы мәтінік ақпартты генерациялау және өңдеу үшін арналған.
Даталогиялық типті интеллектуалдық АЖО-ры берілгендер базасын
және қолданушы тілдерін қолдануға негізделген. Бұл АЖО-дағы білім базасы
жоқ, яғни басқарылатын объектінің қасиеттерінтүсіндіруді қамтамасыз ететін
ережелердің жиналуы мүмкін емес. Білім базасы қоғамдық компонент
болғандықтан АЖО-ның фактологиялық типіне жатады.
Ұйымдастырушылық басқаруды автоматтандыруды іске асыру үшін
бірнеше негізгі функцияларды атап өтейік:
9.
интерпретация (жүйелердің және олардың арасындағы
қарым-қатынасты орнату үшін пәндік аймақтағыайғақтарды және
берілгендерді сипаттау және талдау);
10.
диагностика (іздеу басқарылатын объектінің сипатталау
және анықталуы);
