Аш ішек, бөлімдері, құрылысы, қызметі.
Аш ішектің бөлімдері, қызметі
Аш (ащы, жіңішке) ішек ас қорту жүйесін құратын ағзалардың ең ұзын және өте қозғалмалы бөлігі болып табылады. Ол асқазанның пилорикалық бөлігінен басталып, соқыр ішектен жоғары тұста (илеоцекальді бұрышта) тоқ (жуан) ішекпен жалғасады. Анатомиялық құрылысы мен физиологиялық қызметіне қарай аш ішектің он екі елі ішек, аш ішек және мықын ішек атты бөліктері ажыратылады. Кейінгі екі бөлігінің ұзындығы орта есеппен 5-7 м, ал диаметрі 3-5 см тең болып келеді. Он екі елі ішек пен аш ішектің шекарасы Трейц (Treitr) байламасымен белгіленеді, ал аш ішек пен мықын ішек арасында бұндай нақ анықталатындай анатомиялық шекара белгісі жоқ.
Қызметі: Аш ішектің қызметі ең алдымен тамақ целлюлозасын химиялық қорытудан тұрады. Көмірсулар, майлар мен ақуыздар ыдыраған кезде пайда болған ұсақ молекулалар (қарапайым қанттар, май қышқылдары, т.б.) жіңішке ішектің қабырғасы арқылы қанға сіңеді. Витаминдер ішектің ішкі бетіндегі тасымалдаушылар мен рецепторлар арқылы да сіңеді.
Сонымен қатар, күн сайын жіңішке ішекте 50-ден 100 грамға дейін электролит бар сегіз-тоғыз литр су сіңіріледі. Оның шамамен 1,5 литрі ғана тамақтан келеді. Жұтылған сілекей шамамен бір литрді құрайды.1,5 литр асқазан сөлінен, үш литр жұқа ішектен бөлінетін без секрециясынан, екі литр ұйқы безі шырынынан және шамамен 0,6 литр өттен тұрады.
Өт бауырда жасалады және он екі елі ішекке өтеді. Оның ішінде майдың қорытылуына арналған өт қышқылдары бар. Жіңішке ішектің соңында өт қышқылдарының көп бөлігі қанға қайта сіңіп, қайтадан бауырға жеткізіледі (энтерогепатикалық қан айналымы).
Он екі елі ішектің шырышты қабығында көптеген бездер (Бруннер бездері) болады. Бұлар асқазаннан шыққан қышқыл тағамдық целлюлозаны бейтараптандыратын сутегі карбонатын бөліп шығарады. Сонда ғана ас қорыту ферменттері аш ішекте белсенді бола алады. Сонымен қатар, Бруннер бездерінің секрециясында ас қорыту ферменттері бар.
4)Тоқ ішектің бөлімдері, қызметі
Тоқ (жуан) ішек соқыр ішектен және аш ішектің тоқ ішекке келіп жалғасатын жерінен (илеоцекальді бұрыш) басталады да, тік ішекпен аяқталады. Аш ішек сияқты тоқ ішектің де бірнеше бөліктерін ажыратады. Олар: соқыр ішек (соесит), жоғары бағытталған бөлік (colon ascendens), көлденең жатқан бөлік (colon transversum) пен төмен бағытталған бөлік (colon descendens), сигма тәрізді бөлік (colon sigmoideum) және тік ішек (rectum). Соқыр ішек пен тік ішек тоқ ішектің өзалды жеке бөліктері болып есептеледі Тоқ ішектің жалпы ұзындығы 180-200 см, ал диаметрі 5-6 см-ге тең. Оның бірнеше иілімдері бар. Біріншісі бауыр (flexura coli dextra), екіншісі көкбауыр (flexura coli sinistra) иілімдері және сигма тәрізді бөлігі мен тік ішек шекарасындағы иілім. Алғашқы аталған екі иілімдер тұсында тоқ ішекті бекітіп тұратын арнайы байламалар бар.
Тоқ ішекте ас қорыту жолының алдыңғы бөлімдерінде корытылып үлтерілмеген қоректік заттар ыдырайды. Бұл процесте ащы ішекген өткен ферменттер мен ас қорыту жолының осы бөлімін мекендейтін алуан түрлі микроорганизмдер ферментері зор рөл атқарады (1 г химуста 15 млрд бактериялар болады). Ішектің бұл бөлімінде микроорганизмдер әрекетінен белоктар шіріп, көмірсулар ашиды. Белоктардың шіруінің, амин қышқылдарының ыңырауының нәтижесінде индол, крезол, скатол, фенол сияқты уытты заттар түзіледі. Аталған өнімдер қанға сіңіп, бауырда күкірт қышқылымен, глюкурон қышқылымен қосылады, залалсызданады. Тоқ ішектен су мен минералды заттар қарқынды сіңіріледі де, химус коюланып, нәжіс пайда болады.
Тоқ ішек аш ішектен тағамды қабылдағанда, тағам ас қорыту процесі арқылы сұйылтылған және қоректік заттардың көп бөлігі сіңірілген. Тоқ ішектің міндеті – тамақтың қалған бөлігін сусыздандыру және оны нәжіске айналдыру. Ол мұны су мен электролиттерді баяу сіңіру арқылы жасайды, өйткені оның бұлшықет жүйесі қалдықтарды бойымен жылжытады. Сонымен қатар, тоқ ішекте тұратын бактериялар қалдықтармен қоректенеді және ас қорыту процесінің химиялық бөлігін аяқтай отырып, оны одан әрі ыдыратады.
Достарыңызбен бөлісу: |
