БАЛАЛАРДАҒЫ СУ АЛМАСУЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Баланың жасы неғұрлым жас болса, организмдегі су мөлшері соғұрлым жоғары болады (жаңа туған нәрестелердегі дене салмағының 80% -дан астамы және ересектердегі 60%), бірақ оның жоғалуы да тезірек жүреді. Бұл жас балалардағы су-электролит метаболизмін реттеудің нейрогуморальды және бүйрек механизмдерінің жетілмегендігімен, нәруыздармен байланыспаған жасушадан тыс сұйықтықтың көп мөлшерімен байланысты (жаңа туған нәрестенің дене салмағының 45-50%, 1 жасар балада 26%) және ересек адамда 15-17%), сондықтан патологиялық жағдайларда тез жоғалады.
Сонымен қатар, жас балалардағы су-электролит балансының тұрақсыздығы баланың қарқынды өсуіне және су-электролит метаболизмінің қарқындылығына байланысты. Сонымен, нәресте күніне 1 кг салмаққа ересек адамға қарағанда 3-4 есе көп сұйықтық тұтынуы керек. Тәуліктік зәр шығарудың орташа мөлшері дене салмағына қатысты балаларда 7% құрайды, ересектерде 2% дейін; соңғысында өкпе мен тері арқылы сұйықтықтың жоғалуы шамамен 0,45 мл / кг / сағ, нәрестеде - 1-1,3 мл / кг / сағ.
Дегидратация (эксикоз немесе сусыздандыру)
Судың жұмсалу сипатына, аурудың басталуынан өткен уақытқа байланысты эксикоздың үш түрі бар: гипертониялық, гипотоникалық және изотоникалық.
• Гипертониялық (су тапшылығы немесе жасушаішілік) - көбінесе судың жоғалуы кезінде пайда болады (диарея құсудан басым болғанда, дене температурасының жоғарылауынан, ентігуден, көп тершеңдіктен), бұл қандағы электролиттер атап айтқанда натрий иондарының концентрациясының жоғарылауына әкеледі. Ағымдағы қан көлемі жасуша ішіндегі сұйықтықтың қанға өтуімен іске асады, нәтижесінде жасуша ішіндегі су жасушадан тыс кеңістікке ағып, жасушаның дегидратациясын тудыратын интерстициальды (жасушааралық) сұйықтықтың осмостық қысымы жоғарылайды.
• Гипотоникалық (тұз тапшылығы немесе жасушадан тыс) - электролиттерді жоғалту судың жұмсалуынан басым болуына байланысты пайда болады және плазмадағы осмолярлықтың төмендеуімен қатар жүреді (жиі тұрақты құсу сұйық үлкен дәреттен басым болғанда). Гомеостазды сақтап тұру үшін натрий жасушааралық кеңістіктен қан тамыр ағымына ауысады, ал су кері бағытта қозғалады. Интерстициальды сұйықтықтың осмолярлығының төмендеуі оның жасушаларға қарай жылжуына ықпал етеді. Бұл кезде калий иондары жасушалардан шығып, бүйрек арқылы организмнен шығарылады. Сұйықтықтың жасушаішілік кеңістікке өтуі салыстырмалы жасушаішілік гипергидратацияға әкеледі.
•Изотоникалық (пропорционалды) - су мен электролиттердің эквивалентті жоғалуы кезінде пайда болады, ал дененің барлық үш сұйық жүйесі (қан, лимфа, тіндік сұйықтық) оларды біркелкі жоғалтады. Қан сарысуындағы натрий осмолярлығы мен концентрациясы қалыпты шектерде сақталады.
ДЕГИДРАТАЦИЯНЫҢ КЛИНИКАЛЫҚ СИПАТЫ
Сусызданудың клиникалық көрінісі судың басым шығынының сипатымен және организмнің дегидратация дәрежесімен анықталады.
•Гипертониялық дегидратация жедел басталады, қозғалтқыш қозуымен қарқынды жүреді. Бала қатты мазасызданады, жылайды, қатты шөлдейді. Дене температурасы көтерілген. Ауыз қуысының шырышты қабаты құрғақ, сілекей тұтқыр, дауысы қарлыққан. Терінің қатпарлары баяу түзеледі. Тахикардия, тахипноэ байқалады, олигурия болуы мүмкін. Осмолярлық, натрий (145 ммоль / л-ден көп), нәруыз, Hb, концентрациясы, қандағы формалық элементтердің мөлшері жоғарылайды.
•
•Гипотоникалық дегидратация біртіндеп дамиды, біртіндеп жиі құсу нәтижесінде пайда болады. Бала енжар, айналасына сүлесоқ қарайды. Тері мен шырышты қабаттар цианотикалық, ылғалдылығы жеткілікті. Тері қатпарының кеш тегістелуі және тургордың төмендеуі («салқындап келе жатқан балауыз») байқалады. Бала ішуге құлықсыз, су ішсе, құсады. Жүректің жиырылу қызметі төмендеген, тахикардия (пароксизмальдыға дейін), жүрек тондарының саңырауы, ентігу байқалады. Гипокалиемия аясында бұлшықет гипотониясы, ішек парезі, олигурия және қан айналымының жеткіліксіздігі дамиды.
• Изотоникалық дегидратация. Сусыздану және метаболикалық бұзылулардың белгілері жеңіл. Жүрек соғысы жиілеген, жүрек тондары мылқау. Көптеген дәрігерлер бұл балалардағы дегидратацияның ең көп таралған түрі деп санайды. Баланың жағдайы көбінесе жеңіл немесе орташа деңгейде болады, бірақ экзикоздың осы түрінің ауыр түрлері де болуы мүмкін.
Жағдайының ауырлығы жоғалған сұйықтықтың табиғатымен ғана емес, сонымен бірге мөлшерімен де анықталады. Жанама түрде, шығындар санын нәжіс бойынша бағалауға болады. 3-5 мл / кг / сағ көлемімен дене салмағының тәулігіне төмендеуі бастапқыдан 7-15% құрайды. Баланың диареяға дейінгі дене салмағын аурудың фонындағы салмақпен салыстыра отырып (зерттеу кезінде): дегидратация дәрежесін анықтауға болады:
•I дәреже - дене салмағының 4-5% жоғалту (ауырлық дәрежесі жеңіл);
• II дәреже - дене салмағының 6-9% жоғалуы (ауырлық дәрежесі орташа);
• III дәреже - дене салмағының 9% -дан астамының жоғалуы (ауыр).
• Дене салмағының 15-20% сұйықтықтың жоғалуы кезінде органдар мен тіндерде айқын метаболикалық өзгерістер пайда болады, көбінесе тіршілігіне сәйкес келмейді.
Баланың бастапқы дене салмағы белгісіз жағдайларда, экзикоз дәрежесін клиникалық белгілермен анықтауға болады.
•Сусызданудың I дәрежесі (ауырлық дәрежесі жеңіл) - амбулаториялық контингентті құрайтын балаларда жедел диареялық аурулардың 90% жағдайында кездеседі. Негізгі клиникалық симптом - бұл дене салмағын жоғалтудың 1,5-2% -ында пайда болатын шөлдеу (соруға ашкөздік). Ауыз қуысының шырышты қабаттары мен көздің конъюнктивасы жеткілікті ылғалға ие. Нәжісі күніне 3-5 рет, құсу сирек кездеседі. Дене салмағының жоғалуы 5% -дан аспайды.
• Дегидратацияның II дәрежесі (орташа ауырлық дәрежесі) - 1-2 күн ішінде дамиды (дене салмағының жоғалуы 6-9%). Нәжісі ішек, тез (тәулігіне 10 ретке дейін), қайталама құсу. Дене салмағының 6-7% жетіспеушілігімен мазасыздық, шырышты қабаттардың аздап құрғауы, пульстің лабильділігі, орташа тахикардия байқалады; тапшылығы 8-9%, клиникалық көрінісі айқынырақ - шырышты қабаттардың едәуір құрғауы, тұтқыр сілекей, терінің серпімділігі (терінің қатпарының таралуын 2 с-қа дейін бәсеңдеуі), тіндік тургордың төмендеуі, үлкен фонтанелланың орташа ретракциясы, көз алмасының жұмсақтығы. Акроцианоз, олигурия, микроциркуляция бұзылыстарының белгілері дамиды.
•Сусызданудың III дәрежесі (ауыр) - жиі (тәулігіне 10 реттен көп) сулы нәжіс, қайталама құсу пайда болады. Клиникалық көрініс сұйықтықтың едәуір жоғалуымен анықталады (дене салмағының 10% және одан көп). Негізгі белгілері: ауыз қуысының шырышты қабатының құрғауы, теріні қатпарға жинағанда, соңғысы 2-3 секундтан артық түзілмейді, бетперде тәрізді бет, үлкен фонтанелла мен көз алмасының едәуір ретракциясы , қабақтың жабылмауы, құрғақ қабық, цианоз (алғашқы сатысында - акроцианоз) және терісі мәрмәр тәрізді, «бозғылт дақ» симптомы, қол-аяқтарының салқындауы, ауыр тахикардия. Қан қысымы төмендейді, олиго немесе анурия пайда болады және декомпенсацияланған метаболикалық ацидоз құбылысы. Сана бұзылған, тітіркендіргіштерге реакция жоқ. Берілген дегидратация дәрежесіндегі клиникалық көрініс, мәні бойынша, гиповолемиялық шокқа сәйкес келеді.
ДЕГИДРАТАЦИЯ ДИАГНОСТИКАСЫ
Сусызданудың түрі мен дәрежесін диагностикалаудың негізі экзикоздың клиникалық көріністерін адекватты бағалау болып табылады. Зертханалық көрсеткіштерден гемоконцентрация, гематокрит және қандағы электролиттердің концентрациясын анықтау арқылы уақтылы диагноз қою жеңілдетіледі.
Достарыңызбен бөлісу: |
