Өзін-өзі бақылау сұрақтары

1. Шоғырландырылған қаржылық есеп берудің мақсаты мен саласы.

2. Сабақтас шаруашылық серіктестігі дегеніміз не?

3. Бақылау дегеніміз не?

4. Шоғырландырған қаржылық есеп беру түсінігі қандай?

5. Азшылық үлес дегеніміз не?

6. Шогырландырылған қаржылық есеп берудің түсінігі қандай?

7. Шоғырландырылған қаржылық есептер біртүтас ұйым ретіндегі топ туралы қаржылық ақпарат беруі үшін, нелер қажет?

8. Шоғырландырылған қаржылық есеп берудің пайда болуы және қалыптасуының тарихи аспектісі.

1. 
   Ә.Әбдіманапов «Қаржылық есеп» Алматы, 2007ж., 544-бет.
   
2. 
   Митюгина Г.Д «Оплата труда: удержания, вычеты, начисления;/ Библиотека бухгалтера и предпринимателя, №7(132) июль 2001 г;
   
3. 
   Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп, А., Экономика. 2001ж-400б. ;
   
4. 
   Баканов М.И., Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа», М., «Финансы и статистика», 1998 г.
   
5. 
   Тулешова Г.К. Халықаралық стандарттарға сәйкес қаржылық есеп және есептілік Алматы, “Бизнес информация” 2005.
   
6. 
   Палий В.Ф., Соколов Я.В., “Бухгалтерлік есеп теориясы”, М Финансы и статистика 1998ж.
   

1. 
   Шоғырландырылған қаржылық есеп берудің пайда болуы және қалыптасуының тарихи аспектісі.
   
2. 
   Шоғырландырылған қаржылық есеп беруді жасау.
   
3. 
   Негізгі серіктестіктің жеке қаржылық есеп беруіндегі сабақтас серіктестіктің инвестицияларын есепке алу.
   

1. Шоғырландырылған қаржылық есеп берудің пайда болуы және қалыптасуының тарихи аспектісі.

Занды тұлғалар акция хаттамасын сатып алып, басқа заңдық тұлғалар арқылы қаражат салымдарын жүзеге асыруы мүмкін. Инвестиция берілген объектінің шешуші дауыста кемінде 50%-тік акциясына ие болған инвестор осы объектіге бақылау жасауды белгілеу мүмкіндігіне ие болады.

Бақылау дегеніміз - серіктестіх қызметінің қаржылай және өзге де саясатынан пайда түсіру мақсатын айқындау құқығы.

Егер инвестор өзінің инвестиция берген объектісіне 50% тен аса акцияларын сабақтас және тәуелді шаруашылық серіктестіктері арқылы тіке немесе жанама иеленсе, басқа жағдайларда, егер мұндай иеленуге бақылауды айқындауды қажет етпейтіндігі айқын көрсетілсе - бақылаудың күші бар.Мысалы, инвестиция берілген объекті түрған мемлекеттің үкіметі 50%-тен аса акциясын іске асырған шетел инвесторларын мемлекет бақылауына қалдырады.

Инвестиция берілген объектіге жартылай немесе жарты-сына жетпейтін дауыс алған кезде бақылауды, егер:

• 
  басқа инеесторлармен келісімге келу арқыяы жартысынан аса дауысқа иелену қорытындысымен;
  
• 
  инвестор жаргы немесе келісімге сәйкес инвестиция берілген объектінің қаржылық-шаруашылық саясатын айқындау қузырына ие болумен;
  
• 
  директорлар кеңесі мүшелерінің көбін тагайындау, орнынан алу қузырына ие болумен;
  
• 
  кеңес жиналыстарында директорларды немесе осыған сәйкес басқарма орғанын көпшілік дауыспен сайлау қуқыгын жузеге асыра алады.
  

Негізгі серіктестіктің қаржылық есеп беруін пайдаланушылар - негізгі серіктестіктің қаржылық жағдайы мен шаруашылық қызметтерінің қорытындысы туралы ақпараттар ғана емес, дегенмен барлық топ та оларды қызықтырады. Бұл қажеттілік шоғырландырылған қаржылық есеп берумен қамтамасыз етіледі.

Шоғырландырылған қаржылық есеп беру дегеніміз – бұл жеке топтың қаржылай есеп беруі, яғни бір серіктестіктің есеп беруді ұсынуы. Шоғырландырылған қаржылық есеп беруге - шоғырландырылған бухгалтерлік баланс, қаржылық-шаруашылық қызметтердің қорытындысы туралы шоғырландырылған есеп беру, ақша қаражатгарын жүргізу туралы шоғырландырылғанн есеп беру және түсініктеме хат кіреді.

Негізгі серіктестік шоғырландырылған қаржылық есеп беруіне өзінің барлық жергілікті және шетелдегі сабақтас серіктестіктерін ендіруі қажет, егер:

• 
  сабақтас серіктестік таяууақытта сату мақсатымен олынг-ан және оеан бақылау уақытша болған;
  
• 
  сабақтас серіктестікке рақ мерзімді қатаң шектеуліліктер ахуалында , мұның өзі сабақтас серіктестікке қаражат беру қабілетін едәуір ауырлататын жағдайларды айтпағанда.
  

Егер негізгі серіктестік ез кезегшде сабақтас серіктестік болып табылса және толық немесе толыққа жақын басқа серіктестіктің иелігінде болса , егер негізгі серіктестік талап етпесе жоне бүған азшылық иелерінің келісімі болатын болса,онда олардың шоғырландырылған қаржылай есеп беруді жасауының қажеті жоқ.

Мысалы: «В» атты негізгі серіктестіктің «А» және «С» атты (80%-тік дауысалған акциясы бар) сабақтас серіктестігі бар болса, аз-шылық ұлесі тиетін иелік* келісімімен шоғырландырылған қаржылық есеп беруді жасамайды, өйткені оның (90%-тік дауыс ал-ған акциясы бар) негізгі серіктестігі «К» оны талап етпейді.Сонымен «К» негізгі серіктестігі «К», «В», «А» және «С» серіктестік топтары бойынша осы серіктестіктердің жеке-жеке қаржылық есеп беруі негізіңце шоғырландырылған қаржьшай есеп беруді жасайды.
2.Шоғырландырылған қаржылық есеп беруді жасау.

Негізгі серіктестіктің және оның сабақтас серіктестпсгерінің қаржылық есеп беруі - баптар және тармақтар бойьгаша активтер, міндетгемелерді,жеке капитал,табыс жөне шығындар жөніндегі мәліметтерді қосу арқылы біріктіріледі. Бұл үшін, шоғырландырылған қаржылық есеп беруде біріккен серіктестік топ туралы қаржы ақпаратгарын ұсьшғанда, кейбір баптар бойынша қайталаулар алынып тасталуы қажет. Бұл үшін шоғырландырылған қаржылық есеп берулерді жасаған кезде жасалған есептеулер негізінде түзетулер енгізілуі қажет. Шоғырландырылған қаржылық есеп берулерге дайындық жүріп жатқан кезде жұмыс кестесіне түзетулер енгізіледі және негізгі, немесе сабақтас серіктестіктердің бухгалтерлік есеп берулерінде көрсетілмейді.

Негізі серіктестіктің жеке бухгалтерлік балансында көрсетілген сабақтас серіктестік тобының инвестициялық есебін жасау кезінде, сабақтас серіктестіктің таза ақгивтерінің мәліметгерімен өзгертіледі. Бұл үшін негізгі серіктестіктің инвестициялық баланстық құнынан әрбір сабақтас және негізгі серіктестіктің үлесін, әрбір сабақтастың меншік капиталынан алып тастау қажет. Негізгі серіктестіктің сабақтасты инвестициямен сатып алу күнгі
шығындары:

1. 
   негізгі серіктестіктің сабақтастың меншік капиталындағы үлесі тепе-тең;
   
2. 
   негізгі серіктестіктің собақтастың меншік капиталындағы үлесі жогары;
   
3. 
   негізгі серіктестіктің сабақтастың меншік капиталындағы үлесі төмен болуы мүмкін.
   

Мысалы: Негізгі серіктестік сабақтас серіктестігіне 2 млн.теңге сомасывда кредит берді делік. Негізгі және сабақтас серіктестіктердің жеке бухгалтерлік баланстарында дебиторлық және кредиторлық қарыздар көрсетіледі, ал топтың көзқарастары бойынша не алған кредит жөнінде, не оны өтеуте алынған міндеттемелері жоқ бол-ғандықтан шо гырландырылған бухгалтерлік балансты дайындау ксзінде оны элиминирлеу қажет. Жұмыс кестесіндс бірдей және сондай көлемдегі (2 млн.теңге) дебиторлық және кредиторлық қарыздарды элиминирлеу көрсетіледі.

Ол үшін қаржылық-шаруашылық қызметтердегі қорытынды туралы шоғырландырылған есеп беруде сату немесе сатып алу көлемдері ұлғаймауы тиіс,біріккен бірдей салалардағы серіктестер арасында жүзеге асырылатын операциялар жүргізілмейді.

Топ ішіндегі операцияларға жататындары:

1. 
   тауарлар мен қызмет көрсетулерді сату және сатып алу;
   

1. 
   негізгі қаржылар мен материалдық емес активтерді сатып алу және іске асыру;
   

2. 
   заемдарды усыну және алу;
   
3. 
   басқалары.
   

Қаржылық-шаруашылық қызметтердің қорытындылары туралы шоғырландырылған есеп беру топтан тыс жасалған операциялардың қаражаттық қорытындыларын көрсетуі тиіс. Ішкі топтар операциясы бойынша кейбір серіктестіктерде толығымен біткен және басқаларында бітпеген, әлде толығымен бітпеген уақытта - табыс (шығын) болмайды. Іске асырылмаған табыстар мен шығындардан уақытша туындайтын айырмалар «Табыс салығы бойынша есептеу» 11 БЕС-ке сәйкес есептеледі.

жеке қаржылық есеп беруінде көрсетті. Топтың іске асырылма-ған пайдасы 250 мың теңге көлемінде (500 мың теңге х 50% : 100%).

Уақытша айырмадан шыққан салық нәтижесі 75 мың теңге (250 х 30%:100%).

Жұмыс кестесіндегі 11 тармақта көрсетілген 1-2 түзетулер енгізу жазбаларына төмендегілер бойынша жазбалар енгізіледі:

3) топтың сатылған өнімдерінің өзіндік құны өседіжоне тауарлық-материалдық қорлардың құны 250 мың теңге сомаға азаяды.

4) шоғырландырылған баланста «Табыс салығының мерзімін ұзарту» бабы бойынша 75 мың теңге сомаға та-быс салығы бойынша шығын азая ды және активтер өседі.

5) сабақтас серікгестік инвестициясының баланстық құны алынып тасталады және 13 млн.теңгеге жарғы капиталы азаяды негізгі серіктестіктік үлесі сабақтастың таза активтерінде). Қаржылық-шаруашылық қызметтердің қорытындысы туралы шоғырландырылған есеп берудегі «Бөлінбеген пайда» жолындағы шоғырландырылған есеп беру мәліметгерін байланыстыру мақсатында «Бөлінбеген пайда» жолы шоғырландырылған бухгалтерлік балансқа көшіріледі.

2006 жылға арналған "А" негізгі серіктестігінің

қаржылық-шаруашылық қызметтерінің қорытындысы туралы

2006 жылдың 1 қаңтарына арналған А негізгі серіктестіктігішң шоғырландырылған балансын жасау үшін жұмыс кестесі

Азшылықтың үлесі- есеп беру кезеңінде алынған сабақтас серіктестіктің таза пайдасымен (шығынымен),таза пайдамен шықкан сомасымен айқындалады, және негізгі серіктестікке жатпайтын сабақтас серіктестіктің таза пай-дасының көлемін көрсетеді. Азшылықтың үлесі - қаржылық шаруашылық қызметтердің қорытындысы тура-лы шоғырландырылған есеп беруде жеке баппен ұқсас атаумен азайған (кебейген) шоғырланған таза пайданың көрсеткішімен көрсетіледі.

2006 жылга арналған "Б" негізгі серіктестігінің қаржылық-шаруашылық қызметгердегі қорытыңдысы туралы шоғырландырылған есеп беруді жасау үшін жұмыс кестесі сома жол бойынша жөне баған бойынша есептелді

Азшылық үлесі - біріккен қаржылық есеп беруді жасаған күнгі еншілес серіктестіктің жеке капиталының сомасы-нан сабақтас серіктестіктің таза активінен анықталады-.Азшылық үлесі - сабақтас серіктестіктің шоғырланды-рылған бухгалтерлік балансында міндеттемелер мен жекекапиталдан басқа «Азшылық үлесі» бабы бойынша таза активтерде көрсетіледі және сабақтас серіктестіктің негізгі серіктестікке жатпайтын таза активтер көлемінің көрінісі болмақ.

Мысалы: «Б» негізгі серіктестігі мен оның сабақтас серіктестігіне қайта келелік. Сабақтас серіхтестіісгің жеке капиталы 2006 жылдың аяғында 23500 мың теңгені құрады (жарғы капиталы -15 млн.теңге, акция бойынша сыйақы - 5 млн. теңге , өткен жыл-дардың бөлінбеген пайдасы - 3100 мың теңге, есеп бергенге дейінгі мерзімдегі бөлінбеген пайда - 400 мың теңге).

Таза активтердегі азшылық үлесінің құрамы:

Жарғы капиталы (15 000х30%:100%) - 4 500 мың теңге

Акциялар бойынша

сыйақылар (5 000x30%: 100%) - 1 500 мың теңге

Бөлінбеген пайда -

өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы - 930 мың теңге

Есеп беру мерзіміне дейінгі бөлінбеген

пайда (400x30%: 100%) - 120 мың теңге

Азшылық үлесінің жиынтығы - 7 050 мың теңге

Жарғы капиталы (15 000х70%:100%/ - 10 500 мың теңге

Акциялар бойынша

сыйақы (5 000x70%: 100%) - 3 500 мың теңге

Сатып алғанға дейінгі

бөлінбеген пайда (3 100х70%:100%) - 2 170 мың теңге

Сатып алу бағасы - 18 170 мың теңге

1. 
   таза ақгивтердегі азшылық үлестеріне арналған меншік капиталының азаюын және азшылықтың өз үлестерінің 7050 мың теңге сомасына көбейгендігін көрсетеді;
   
2. 
   сабақтас серіктестік инвестицияларының 18 170 мың теңге сомалық баланстық құны алынып тасталады және негізгі серіктестіктің меншік капиталы сабақтас серіктестіктегі таза активтер үлесінде 16 170 мың теңгеге азаяды және гудвилл сомасы 2 млн.теңгеге ұлғаяды.
   

Мың теңге

Мысалы: «К» негізгі серіктестігі Қазақстан Республикасынан сыр-тта тұратын «А» серіктестігіне бақылауды жүзеге асырады. «А» сабақтас серіктестігі есеп беру мерзіміне арналған 2006 жыдцың 1 наурызының ахуалы бойынша жеке қаржылай есеп бсру жасайды. Сабақтас серіктестікке шоғырландырылған қаржылық есеп жасау үшін 2006 жылдың 1 қаңтарының ахуалы бойынша аралық қаржылық есеп берулер жасалуы тиіс. Аралық есеп беруді жасау мүмкін болмаған жағдайда, «А» сабақтас серіктестігі бойынша шоғырландырылған қаржылық есеп беруге қаржылық есеп берулердің мәліметтері енгізіледі, өйткені 1 наурызда жасалған «А» серіктестігінің шоғырландырылған қаржылық есеп беру күнінің есебі мен қаржылық есеп беру күнінің есебінің аралығындағы айырма 3 айдан аспауы тиіс.

Сабақтас серіктестіктің шаруашылық қызмеггерінің қорытындылары оның сатып алған күнінен бастап шоғырландырылған есепке енгізіледі. Сондықтан серіктестік жыл бойы сатып алынатын болса, оның қаржылық-шаруашы-лық қызметтерінің қорытьшдысы бойынша бір жылға арналған мәліметтерін біріктіру мақсаты үшін есеп беру мерзімін екіге бөліп жасайды: сатып алғанға дейін және сатып алғаннан кейін.

Мысалы: 2005 жылдың қыркүйек айында негізгі серіктестік «В» серіктестігінен 80% акцияны 20 млн.теңгеге сатып алды. Есеп бергенгс дсйінгі мерзімде түскен пайдалар біркелкі жинақталған делік,сабақтас серіктестікті сатып алғаннан кейінгі қаржылық-шаруашьтлық қызметгерінің қорытындылары туралы мәліметгерді алу үшін төмендегідей есептеулерді пайдалану қажет. «В» серіктесгігінің қаржылық-шаруашылық қызметтерінің қорытындылары туралы есептеулерінің барлық көрсеткіштері бойынша бір айлық орташа сомасын айқындаймыз, сонан соң алынған соманы біріккен топтың құрамындағы осы серіктестіктің жұмыс мерзіміне түсетін ай санына көбейтеміз. Біздің мысалымызда бұл 3 ай көлемінде берілген.

2005 жылға арналған "В" сабақтас серіктестігінің қаржылық-шаруашылық қызметтерінің корытындылары туралы шоғырландырылған есеп беруді жасау үшін жұмыс кестесі

Мың теңге

3. Негізгі серіктестіктің жеке қаржылық есеп беруіндегі сабақтас серіктестіктің инвестицияларын есепке алу.

Негізгі серіктестіктің жеке қаржылық есеп беруіне сабақ-тас серіктестіктің инвестициялары енген шоғырландыры-лған қаржылық есеп беруінде пайдалану:

үлес қатысындаеы әдістемелік («Тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің инвестицияларын есепке алу» 14-БЕС-на сәйкес), немесе: