25
2.
Сансызбаева Г.Н., Проблемы занятости населения в условиях устойчивого развития:
научное издание. КазЭУ им. Т. Рыскулова.-Алматы: LEM ,2005 г.
3.
Тасмағамбетов И.Н. Әлеуметтік саясат пен саяси трансформация – Алмат, 1997ж.
4-Тақырып. Жұмыссыздық - әлеуметтік экономикалық құбылыс ретінде
мақсаты: студенттерге жұмыссыздық туралы, оны шешу жолдары жайында мәлімет
беру.
жоспары: 1. Жұмыссыздық - әлеуметтік феномен ретінде
2. Жұмыссыздықтың түрлері
3. Жұмыссыздық деңгейі
тірек сөздер: жұмыссыздық, фрикциондық жұмыссыздық, құрылымдық жұмыссыздық,
циклдық жұмыссыздық , жұмыссыздық деңгейі, жұмыссыздықтың созылмалылығы.
Жұмыссыздық – бұл еңбек нарығымен органикалық байланысты құбылыс. ХЕҰ
анықтамасы бойынша жұмыссыз деп сол уақытта жұмысы жоқ, жұмыс іздеп жүрген және
оған кірісіп кетуге дайын адамдарды айтады. Қазақстандық заңнамаға сәйкес
жұмыссыздарға еңбек етуге қабілетті жастағы азаматтарды оларға байланыссыз
себептермен табыс әкелетін еңбек қызметімен айналыспайтындар, жұмыс іздеушілер және
жұмысқа кірісіп кетуге дайын азаматтар жатады.
Жұмыссыздықтың пайда болу себептеріне байланысты оның фрикциондық,
құрылымдық және циклдық түрлерін бӛліп кӛрсетеді.
Фрикциондық жұмыссыздық – бұл жұмыспен қамтылудың жұмысшының бір
кәсіпорыннан екіншісіне ауысуына байланысты болмай қалуы.
Құрылымдық жұмыссыздық – белгілі бір еңбекке деген қажетті сұраныстың
уақытша болмауы.
Циклдық жұмыссыздық – бұл еңбекке деген қажетті сұраныстың мүлдем болмауы,
ол ӛнім ӛндіруді азайтумен байланысты.
Жұмыссыздық деңгейі – бұл жұмыссыздар санының экономикалық тұрғыдан
белсенді халыққа қатынасы (%).
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздық
деңгейлерінің қосындысына тең.
Жұмыссыздықтың созылмалылығы дегеніміз – азаматтың лайықты жұмыс іздеуге
кететін кезеңі, уақыт бӛлігі.
Бекіту сҧрақтары:
1.
Жұмыссыздар қандай категорияға жатады?
2.
Қай экономикалық теория жұмыссыздықты ерікті құбылыс ретінде қарастырады?
3.
«Жұмыссыздық деңгейі» кӛрсеткіші қалай ӛлшенеді?
4.
Фрикциондық жұмыссыздықтың себептері қандай?
5.
Циклдік жұмыссыздықтың себептері қандай?
6.
Құрылымдық жұмыссыздықтың себептері қандай?
7.
Толық жұмыспен қамтылу тұжырымдамасының негізгі идеясы қандай?
Әдебиет тізімі:
1.
Татибеков Б. Новые парадигмы занятости человеческих ресурсов в условиях
глобализации // Экономика и статистика. №4, 2006 ж.
2.
Сансызбаева Г.Н., Проблемы занятости населения в условиях устойчивого развития:
научное издание. КазЭУ им. Т. Рыскулова.-Алматы: LEM ,2005 г.
3.
Меңлибаев К.Н., Туғанбекова К.М., Черная Г.Г., Каргин С.Т. Әлеуметтік жұмыс:
Оқу құралы – Қарағанды, 2000ж.
26
5-Тақырып. Еңбек рыногы, оның құрылымы, моделі, әрекет механизмі
мақсаты: Еңбек нарығы туралы толық түсінік беру және осы тақырып жайында
студенттердің білімділігін арттыру.
жоспары: 1. Жалпы нарық турыл түсінік
2. Нарықтың түрлері
3. Еңбек нарығының механизмдері
тірек сөздер: Нарық экономикасы, сатушылар, сатып алушылар, инвестиция, бағалы
қағаз, ақша, еңбек нарығының механизмдері.
Нарық экономикасы түсінігінде негізгі болып нарықтың мәнін, мазмұнын, түрлерін
түсіну саналады.
Жалпы алғанда нарық – бұл сатушылар мен сатып алушылар арасындағы
экономикалық қатынастар жүйесі және алмастырушылар арасындағы блайланыс түрі.
Сонымен бірге нарық дегеніміз – сатушылар мен сатып алушыларды бірге
қатыстыратын механизм.
Нарық түрлеріне келетін болсақ, олра келесідей: шикізат, отын, дайын ӛнім,
жобалық жұмыс, ғылыми зерттеу, қызмет кӛрсету, тұрғын үй, инвестиция, бағалы қағаз,
ақша және т.б. нарық. Осылардың ішінде еңбек нарығы ӛз орнына ие.
Еңбек нарығы – бұл жалдану жағдайы, еңбек күшін пайдалану мен алмастыру
сияқты әлеуметтік-экономикалық қатынастардың динамикалық жүйесі.
Еңбек нарығыныің компоненттері:
1)
еңбек нарығының субъектілері
2)
субъектілермен қабылданған экономикалық бағдарламалар, шешімдер
3)
нарық механизмі (жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысы, бағасы, бәсеке)
4)
жұмыссыздық және онымен байланысты әлеуметтік тӛлемдер
5)
нарықтық инфрақұрылым
Еңбек нарығының механизмі дегеніміз – еңбек бағасының ӛзгеруі түріндегі ақпарат
негізінде жалданып жұмыс жасағысы келетін жұмыс берушілер мен еңбекке қабілетті
халық кӛзқарасының ӛзара әрекеті. Оның құрылымына: еңбекке сұраныс, еңбек бағасы,
бәсеке кіреді.
Сыртқа еңбек нарығы бұл – жұмыс күшінің аймақтық жылжуына бағытталған
нарық, яғни фирмалар арасында қызметкерлерді ауыстыру жолымен жұмыс орнын
толтыру.
Ішкі еңбек нарығы – фирмаішілік қызметкерлер жылжуына бағытталған еңбек
нарығы.
Еңбек нарығының моделдері: Американдық, Жапондық, Шведтік.
Бекіту сҧрақтары:
1.
Еңбек қатынастары деген қандай түсінік?
2.
Әлеуметтік жағынан корпорация дегеніміз не?
3.
Жапондық еңбек қатынастар жүйесінің басты қасиеті
4.
Еңбекақы деңгейі қалай анықталады?
Әдебиет тізімі:
1.
Дмитрова С.А. Жұмыспен қамту мен еңбектік құқықтық проблемалары. – Алматы,
1997ж.
2.
Жұмамбаев С.К. Еңбек рыногы экономикасы: Оқу құралы.- Алматы: Қазақ
университеті, 2003 ж
3.
Мельдеханова М.К. Занятость населения и экономический рост.-Алматы:1999ж.
6-Тақырып. Жұмыспен қамтудың классикалық, неоклассикалық және өзекті
концепциялары, оларды реттеу
