Алматы экономика және статистика академиясы

62 
 
Form1формакласы System.Windows.Forms.Form ортасынан мұраланатын барлық код 
үлгілерінен тұрады: 
public class Form1 : System.Windows.Forms.Form 
{ 
… 
} 
Осы класс ішінде форма конструкторы да орналасады. 
 
Орта  ұсынған  параметрлерді  ӛзгертуге  болады,  сонда  ӛзгертулер  формада  – 
графикалық  интерфейсте  бірден  кӛрінеді.  Windows  формаларының  концепциясы  –  оның 
компоненттерін  тасымалдау  арқылы  орналастыруға  болады,  ал  оның  жалпы  коды 
автоматты түрде жазылып шығады.  
  
 
Лекция 12-13. Басқару элементтерімен жҧмыс істеу. Контейнерлер тобы. 
Графикалық элементтер тобы. Меню тобы. Бас меню жасау.  
   
Басқару элементтері — бұл программа мен қолданушы арасында ӛзара қатынас құру 
мүмкіндігін қамтамасыз ететін компоненттер. Visual Studio.NET ортасы осындай бірнеше 
функционалдық топтарға жіктелетін кӛптеген элементтерден тұрады. 
Командалық  объектілер  тобы.  Button,  LinkLabel,  ToolBar  сияқты  басқару 
элементтеріне тышқан батырмасын шерту әсер етіп, олар бірден белгілі бір әрекетті іске 
қосады. Осы аталған элементтер кең таралған түрлерге жатады.  
Мәтіндік  объектілер  тобы.  Кӛптеген  қосымшалар  қолданушыға  мәтін  енгізу 
мүмкіндігін  береді,  ал  олар  ӛз  кезегінде,  мәтіндік  жазбалар  түрінде  әртүрлі  мәлімет 
шығара  алады.  TextBox,  RichTextBox  элементтері  мәтін  қабылдайды,  ал  Label,  StatusBar 
элементтері  мәтінді  шығарады.  Енгізілген  мәтінді  ӛңдеу  үшін,  кӛбінесе  командалық 
объектілер тобындағы бір немесе бірнеше элементтерді басу қажет болады.  
Ауыстырғыштар  (переключатели)  тобы.  Программада  әрекеттің  немесе  есептің 
орындалу  нәтижесінің  алдын  ала  анықталған  бірнеше  нұсқалары  болуы  мүмкін.  Бұл 
топтың  басқару  элементтері  қолданушыға  солардың  ішінен  бір  нұсқаны  таңдау  
мүмкіндігін береді. Бұл кӛп кездесетін элементтер тобы болып табылады, оған ComboBox, 
ListBox, ListView, TreeView, NumericUpDown және т. с. с. жатады. 
Контейнерлер  тобы.  Бұл  топтағы  элементтер  программа  әрекетімен  тікелей 
байланыспағанымен,  олар  басқа  басқару  элементтерін  ұйымдастыруда,  оларды  топтауда 
және  жалпы  дизайн  формаларын  жасауда  маңызды  рӛл  атқарады.  Кӛбінесе  формадағы 
мұндай  элементтер  батырмалардың,  мәтін  ӛрістерінің,  тізімдердің  орналасу  аймағын 
құрайды,  сондықтан  оларды  контейнерлер  деп  атайды.  Бұған  қоса,  Panel,  GroupBox, 
TabControl тәрізді элементтер программа мүмкіндіктерін ыңғайлы етіп, логикалық  түрде 
топтауға кӛмектеседі. 
Графикалық элементтер тобы. Windows программаларының ең қарапайым түрінің 
ӛзінде графикалық бейнелер — иконкалар, қондырма суреттер (заставка), әртүрлі суреттік 
бейнелер  болады.  Формада  осыларды  орналастырып,  бейнелеу  үшін  графикамен  жұмыс 
істейтін Image List, Picture Box сияқты элементтер бар. 
Сҧхбаттасу  (диалог)  терезелері.  Құжаттармен  әртүрлі  операциялар  орындауда, 
мысалы,  оларды  ашу,  сақтау,  баспаға  шығару,  алдын  ала  кӛру  кездерінде  —  біз  соларға 
сәйкес  сұхбаттасу  терезелерін  пайдаланамыз.    .NET  ортасын  жасаушыларға  стандартты 

63 
 
процедуралар жасайтын терезелер құрумен айналысу қажет емес: OpenFileDialog, SaveFile 
Dialog, ColorDialog, PrintDialog элементтерінің осындай дайын  операциялары бар. 
Меню  тобы.  Кӛптеген  тұтынушылар  программалар  интерфейсін    ӛз  қалаулары 
бойынша  жасап  алады:  біреулерге  белгілі  бір  аспаптар  тақтасының  болғаны  ұнаса,  баз 
біреулерге – терезелерді ӛзінше,  басқа бір ерекше түрде орналастыру ұнайды. Дегенмен, 
кез  келген  программада  оның  барлық  мүмкіндіктері  мен  баптауларына  қол  жеткізуге 
болатын  меню  болуы  тиіс.  MainMenu,  ContextMenu  элементтері  меню  тақырыптары  мен 
пункттерін жасайтын дайын формалар болып табылады. 
Енді  жоғарыда  айтылған  әртүрлі  басқару  элементтерімен  жұмыс  істеу  әрекеттерін 
қарастырып шығамыз.  
Бас 
меню 
жасау. 
Windows-қосымшаларының 
кӛпшілігінің 
орындайтын 
функциялары  мен  командаларының  сатылық  құрылымы  кӛрсетілетін  бас  менюі  бар. 
Практикалық  түрде  басқару  элементтері  арқылы  орындалатын  барлық  функциялардың 
меню пункттері сияқты баламалы мүмкіндіктері болады. 
Бас  меню  жасау  үшін  ToolBox  басқару  элементінде  орналасқан  MainMenu  басқару 
элементі  қолданылады.  Бір  жаңа  программа  жасап,  оны  NotepadCSharp  деп  атайық  та, 
форманың мынадай қасиеттерін іске қосайық: 
Form1, форма, қасиеті  
Мәні 
Name 
frmmain 
Icon 
Code\Glava2\NotepadCSharp\Icon\README.ICO 
Text 
Notepad C# 
WindowState 
Maximized 
Басқару  элементін  формаға  тасымалдаймыз.  Бізге  меню  жолдарын  келесі  
пункттермен толтыру керек (1 сурет): 
 
1 сурет.  Notepad C# программасының бас меню пункттері 
Бас  менюдің  әрбір  пунктінің  ӛз  қасиеттер  терезесі  бар,  онда  басқа  басқару 
элементтеріндегідей  Name  және  Text  қасиеттерінің  мәндері  беріледі  (2  сурет).  Text 
ӛрісіндегі    New  сӛзі  алдында    &  —  амперсанд  таңбасы  тұр,  ол  менюдегі  N  таңбасының 
асты  сызылып,  оның  Windows  пернелік  интерфейсінің  құрамдас  бӛлігі  болатынын 

64 
 
кӛрсетеді.  Бұл  қолданушы  пернетақтада  Alt  сонан  соң  N  пернелерін  басса,  New  ішкі 
менюінің шығарылатынын білдіріп тұрады. 
 
 
2 сурет.  New меню пункті қасиеттері 
Windows ортасында акселератор деп аталатын жылдам пернелермен жұмыс істейтін 
интерфейс  мүмкіндігі  де  бар.  Қос  пернелік  командалар  Shortcut  тізімінде  кӛрсетіледі. 
Стандарттыпункттерге бұрыннан белгіленген пернелер комбинациясын тағайындау керек. 
Кӛлденең  бӛлу  сызығы  ұқсас  әрекеттерді  бір-бірінен  айырып  тұру  үшін  қажет;  оны 
шығару  үшін  Text  пунктінің  қасиетіне  тире  таңбасын  қою  қажет.  Меню  пункттерін 
пайдалану үшін программа кодында оларға аттар (Name қасиеті) тағайындалады, ӛйткені 
меню  пункттері  бірнешеу  болады.  Notepad  C#  программасындағы  меню  пункттерінің 
қасиеттері тӛмендегі кестеде келтірілген. 
1 кесте. Notepad C# программасындағы бас меню 
пункттері 
Name 
Text 
Short
cut 
mnuFile 
&File 
 
mnuNew 
&New 
CtrlN 
mnuOpen 
&Open 
CtrlO 
mnuSave 
&Save 
CtrlS 
menuItem5 
- 
 
mnuExit 
&Exit 
AltF4 
mnuEdit 
&Edit 
 
mnuCut 
Cu&t 
CtrlX 
mnuCopy 
&Copy 
CtrlC 
mnuPaste 
&Paste 
CtrlV 
mnuDelete 
&Delete 
Del