Алматы экономика және статистика академиясы

96 
 
1.  Viewport  Lighting  and  Shadows  (Проекция  терезесіндегі  кӛлеңке  мен 
кӛрініс)  қосымша  меню  командалары  –  визуализация  кезіндегі  сахна 
жарықтандыру параметрлерін бейнелеу режимдерін басқарады. 
2.  Isolate  Selection  (Аударуды  оқшаулау)  сахнаның  ерекшеленбеген 
объектілерін проекция терезелерінде жасырады. 
3.  Unfreeze All (Барлығын босату) – бекітуді жоққа шығарады. 
4.  Freeze Selection (Айыруды бекіту) – ерекшеленген объектілерді бекітеді. 
5.  Unhide  by  Name  (Аты  бойынша  кӛрсету)  -    әрбір  жасырылған  сахнаның 
объектісі  таңдалына  алатын  Unhide  Objects  (Объеткілерді  кӛрсету) 
диалогтық терезені ашады. 
6.  Unhide All (Барлығын кӛрсету)  – бұрын жасырылған барлық объектілерді 
бейнелейді. 
7.  Hide 
Unselected  (Айырылмағандарды  жасыру)  –  ерекшеленген 
объектілерді жасырады. 
8.  Save SceneState (Сахна жағдайын сақтау) – белгілі бір атта сахнаның жаңа 
қалпын құру. 
9.  Manage  Scene  States  (Сахна  жағдайын  басқару)  –  бар  сахнаның 
қалпынымен түрлі операцияларды жасайды. 
 
Әдебиет: 2 нег.., [187-195]; 4 қос., [395-398],  7 қос . [402-405]. 
Бақылау сұрақтары: 
11. Объектінің қай нүктесі тіреуіш нүктесі деп аталады? 
12. Объектілердің аталмыш тобы не үшін құрылады? 
13. Объектілерді кӛшірудің әдістері 
14. Объектілердің байланысы деп нені түсінеміз? 
15. Сахна объектілерінің дубликаты қалай жасалады? 
 
№10 Дәріс. Сахнаны жарықтандыру және бақылау
 
Жарықтандырушы түрлері 
Анықтама. Жарықтандырушы сахнаның жарықталуы кӛзінің нақты 
әрекетін еліктейтін арнаулы объект. Программа құрамына келесі 
жарықтандырғыштар кіреді: 

 
Сахнаға бекітілген екі жарықтандырғыш; 

 
Стандартты категориядағы сыртқы жарықтандырғыштардың сегіз типі: 
Target  Spot  (Кӛзделген  прожектор),  Free  Spot  (Еркін  прожектор),  Target 
Directional  (Кӛзделген  бағытталған),  Free  Directional(Еркін  бағытталған), 
Omni  (Жан-жақты  бағытталған),  Skylight  (Аспан  жарығы),  mr  Area  Omni 
(mental  ray  –  жан-жақты  бағытталған,  аудандық)  және    mr  Area  Spot 
(mental ray – аудандық жарық кӛзі). 
Фотометриялық  дәрежедегі  сыртқы  жарықтандырушылардың  11  типі: 
Target  Point  (нүктелік  кӛзделген),  Free  Point  (нүктелік  еркін),  Target  Linear 
(сызықтық  кӛзделген),  Free  Linear  (нүктелік  еркін),  Target  Area  (аудандық 
кӛзделген),  Free  Area  (аудандық  еркін),  IES  Sun  (Күн  еліктеуіші),  IES  Sky 

97 
 
(Аспан еліктеуіші), mr Sky (mental ray – аспан еліктеуіші), mr Sun (mental ray 
– күн еліктеуіші), (-аспан порталы). 
Сыртқы    жарықтандырудың  екі  жүйесі:  Daylight  (Күндізгі  жарық), 
Sunlight  (Күннің  жарығы).  Бірде-бір  жарықтандырушы  құрылмағанша 
сахнадағы бір не екі енгізілген жарықтандырғыш бекітілген параметрлерге ие 
болып  әрекет  жасайды.  Сол  кезе  оның  ӛзімен  құрылған  кӛптеген  жарық 
эффектілері сахнаның визуалданған бейнелерінде ғана бейнеленеді. 
Стандартты  жарықтандырғыштар  тек  сахнаны  жарықтандырудың 
шыншыл  елесін  ғана  жасай  алады,  ал  жарық  сәулелерінің  таралуының 
деректі физикалық заңдылықтарын қамтамассыздандырмайды. Жарықталыну 
бетіне  дейінгі  арақашықтық  артқан  сайынғы  ӛшудің  жоқтығы  олар  үшін 
тұрақты режимде болады. 
Фотометриялық  жарықтандырғыштар  кез-келген  типтегі  жарық 
кӛздеріне  еліктеп,  сахна  кеңістігінде  жарықтандыру  параметрлерін  дәл 
жаңғыртуды қамтамассыздардырады. 
Фотометриялық 
жарықтандырғыштан 
шыққан 
жарықтың 
ӛшуі 
арақашықтық  квадратына  кері  пропорционал  болады.  Сол  кезде  жарықтың 
сипаттамалары қолданбалы физикалық бірліктерде беріледі. Олар: 

 
Жарық  ағыны  –  уақыт  бірлігінде  жарқырайтын  жарық  энергиясы. 
Ӛлшем бірлігі Люмен (Lm). 

 
Жарық күші – кеңістіктің белгіленген облысына жарқырайтын жарық 
ағыны. Ӛлшем бірлігі Канделла (Cd). 

 
Жарықталыну – жарық ағынының жарықталынатын беттің ауданына 
қатынасы болып табылады. Ӛлшем бірлігі Люкс (Lx). 
Сахнадағы  орналасқан  геометриялық  денелерден  жарықтың  кӛптеген 
шағылуларын  ескере  отырып,  глобальді  жарықталынудың  есеп  алгоритмі 
косулы  кезіндегі  сахнаны  визуалдау  жоспарланғанда  фотометриялық 
жарықтандырғыштарды колдану ұсынылады. 
Жарықтандырғышты құрастыру. 
Жаңа  сахнаны  құрған  кезде  оның  ішінде  бір  не  екі  примитивті 
жарықтандырғыштар  болады.  Олардың  басты  кемшілігі  –  олар  сахна 
объектілерінің  кӛлеңкелерін  құра  алмайды,  сол  себепті  олар  арқылы 
құрастырылған  жарықталыну  шыншыл  бола  алмайды.  Олардың  міндеті  – 
сахнаны  тек  жаратылу  кезеңінде  жарықтандыру.  Сахнаның  визуалданған 
бейнелерінің  дерктілігін  арттыру  үшін  сыртқы  жарықтандырғыштарды 
пайдаланған  жӛн.  Сахнада  негізгі  жарықтық  дақтарды  жасайтын  бір  не  екі 
жарықтандырғыш негізгі және маңызды (Key Light), ал қалғандары косымша 
жарық кӛздері функциясын (Fill Light) атқарады. 
Сыртқы жарықтандырғыштарды құрудың негізгі құрама бӛлшектері: 

 Create  (Құру)  мәзір  жолағының  Lights  (Жарықтандырғыштар) 
еңгізімінің 
18 
құралы– 
стандартты 
және 
фотометриялық 
жарықтандырушыларды құру (Standart, Photometric); 

98 
 

 
Create (Құру) мәзір жолағының Systems (Жүйелер) еңгізімінің Sunlight 
(Күн  жарығы)  және  Daylight  (Күндізгі  жарық)  құралдары  –  бірдей  атты 
жарықтандыру жүйелерін құру. 

 
Views  (Кӛрініс)  менюінің  Add  Default  Light  to  Scene  (Сахнаға 
жарықтандырғышты қосу) командасы – басқаруға және жоюға қол жеткізуге 
болатын 
екі 
жарықтандырғышты 
қарапайым 
жалпы 
бағытталған 
жарықтағышқа меншіктеу; 

 
Create  (Құру)  менюінің  Lights  (Жарықтандырғыштар)  қосымша 
менюінің командалардың үш тобы:  
1.  Standart 
Lights  (Стандартты  жарықтандырғыштар)  қосымша 
менюінің 8 командасы – стандартты 8 жарықтандырғышты құру; 
         2.Photometric  Lights  (Фотометриялық  жарықтандырғыштар)  қосымша 
менюінің 20 командасы; 
2.  Daylight  System  (Күндізгі  жарық  жүйесі)  қосымша  менюінің  1 
командасы; 

 
Group  (Топ)  менюінің,  Assembly  (Жинақтау)  қосымша  менюінің, 
Assemblе (Жинау) командасы – жарықтандырылған жинақтауды құруға 
арналған. 
Жарықтандырылған жинақтауды құру. 
Жарықтандырылған  жинақтау  –  сахнаның  топтық  объекті.  Оны  құрама 
бӛлшектері: 

 
Жарық  сәулелерінің  түсі  мен  интенсивтілігін  синхронды  түрде 
басқаруды жаңғыртатын жарықтандырғыштар; 

 
Берілген  жарықтандырғыштар  орналасқан,  деректі  түрдегі  жарық 
кӛздеріне (жарық шамдары) еліктейтін геометриялық денелер. 

 
Белгіленген  жарықтандырушылардың  параметрлерін  басқаруын 
жаңғыртуын жүзеге асыратын Luminare атты құрастырудың басқарушы 
объектісі. 
Ереже: Жарықтандырушы құрастыруды басқару Modify (Ӛзгерту) мәзір 
жолағында жаңғыртылады. 
Сахнаның жалпы жарықтандырғыштар параметрлерін басқару.  
Жарықталудың глобальді параметрлерін бекіту. 
Жарықталудың глобальді параметрлері Environment and Effects (Сыртқы 
орта  және  эффекттер)  беймодальді  диалогтық  терезесінде  Environment 
(Сыртқы орта) еңгізілмесінде бекітіледі. Оларға қатысты: 

 
Барлық жарықтандырғыштар шығаратын жарық сәулелерінің түстері; 

 
Жарық сәулелерінің интенсивтілігінің ӛсуінің коэффициенті; 

 
Сахнаның қараңғыланған аумақтарындағы объектілердің түстері; 

 
Визуалданған сахнаның бейнелерінің тондық сипаттамаларын 
басқаратын экспозиция қисығы. 
Light Lister (жарықтандырғыштар тізімі) диалогтық терезесінің (басқаша 
атауы 
жарықтандырғыштарды 
басқару 
пульты) 
құрамында 
әр