Алматы экономика және статистика академиясы

1. Сақтандыру сыйлықтары бойынша шегерімдер салық есебі

2. Жер қойнауын пайдаланушылар ЖЖТ резервтік қорға аударымдар сомаларын шегерімдер салық есебі
1. Сақтандыру сыйлықтары бойынша шегерімдер салық есебі

Салық Кодексінің 99-бабына сәйкес сақтандыру сыйлықақылары бойынша шығыстарды шегеру

1.Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықтарын қоспағанда, сақтанушының сақтандыру шарттары бойынша төленуге тиісті (төленген) сақтандыру сыйлықтары сақтандыру қызметін реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен келісе отырып, белгілеген шектерде сақтандыру сыныптары бойынша шегерілуге тиіс.

2.Жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) ұжымдық кепілдендіру (сақтандыру) жүйесіне қатысушы банктер жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) кепілдендіруге (сақтандыруға) байланысты аударылған міндетті күнтізбелік, қосымша және төтенше жарналарының сомаларын шегерімге жатқызуға құқылы.

Сақтандыру (жұмыс берушімен жұмысшыларын) бойынша шығындар өнімнің, жұмыс және қызметтің өзіндік құнының құрамына кіреді (БЕС 7)

Жұмыс берушінің өз жұмысшыларына сақтандыру келісім-шарты бойынша төленген сақтандыру төлемдері заңды тұлғаның ЖЖТ-нан шегерімдерге жатады.

Қазіргі заманғы сақтандыру индустриясын құру заңдар базасының жетіктігіне, мемлекеттік салық-бюджеттік және ақша-кредиттік саясатының тиімділігіне, сақтандыру қызметіне қадағалаудың сапасына және сақтандыру ұйымдарының жұмыстарының сенімділігіне байланысты болып отыр.

Ал сақтандыру саласын дамытуға қатысты Қазақстан Республикасының салық саясатына келсек, онда Салық кодексінің 99-бабына сәйкес сақтандырушы заңды тұлғалар корпорациялық табыс салығы бойынша салық салынатын табысты анықтаған кезде сақтандыру сыйлықақыларын төлеу жөніндегі шығыстарын жылдық жиынтық табыстан шегеруіне рұқсат берілген.

Сақтандыру сыйлықақысы - бұл сақтанушы сақтандырушыға оның сақтандыру шартында белгіленген мөлшерде сақтанушыға сақтандыру төлемдерін төлеу міндеттемесі үшін төлеуге міндетті ақша сомасы.

Айта кететін жайт - жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықақыларын қоспағанда, сақтанушының сақтандыру шарттары бойынша төленген немесе төленуге тиісті сақтандыру сыйлықақылары ҚР Ұлттық Банкі ҚР Қаржы министрлігімен келісе отырып белгілеген шектерде сақтандыру сыныптары бойынша шегерімге жатады.

Бұл ретте жинақтаушы сақтандыру мына негіздемелердің кез келгені бойынша сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру болып табылады: сақтандыру шартында белгіленген мерзім аяқталғанда не қайсысының бұрын басталуына байланысты сақтандыру жағдайы басталғанда. Жинақтаушы сақтандыру шарты тек жеке сақтандыру бойынша жасала алады.

Алайда, жинақтаушы емес сипаттағы сақтандыру сыйлықақылары бойынша сақтанушының жылдық жиынтық табысынан шегерімге жатқызудың шегін белгілейтін нормативтік акт бүгінгі күнге дейін қабылданған жоқ. Осыған байланысты

салық төлеушілер корпорациялық табыс салыәы бойынша декларацияны Салық кодексінің 136-бабының 3 және 4-тармақтарына сәйкес салық I кезеңінің ішінде салық органдарына тапсырған кезде аталеан акт қабылданғанға дейін 2012 жылеы 1 қаңтареа дейін қолданылған "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" 24.04.95 ж. № 2235 ҚР Заңының 22-бабының ережелерін басшылыққа алады.

2012 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" ҚР Заңының 22-бабында былай делінген: "Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықақыларын қоспағаида, сақтандыру шарттары бойынша сақтанушылар телейтін сақтандыру сыйлықақылары шегерімге жатады. Демек сақтандырушылар жинақтаушы емес сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықақыларын шегеруді жоғарыда аталған нормативтік құжат қабылданғанға дейін толықтай көлемінде шегерімге жатқызады.

Кейбір сақтандыру шарттарының талаптары бойынша сақтандыру сыйлықақылары сақтанушыға қайтарылуы мүмкін. Салық кодексінің 89-бабына сәйкес сақтандыру ұйымының сақтанушыға жинақтаушы емес сақтандыру шартының әрекеті аяқталғаннан кейін немесе оны мерзімінен бұрын тоқтатқан жағдайда қайтаруға тиіс (қайтарылған) және сақтанушы бұрын шегерімге жатқызған сақтандыру сыйлықақыларының олар шегерімге жатқызылған салық кезеңінің жылдық жиынтық табысына жатқызылады, сақтандырушы уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіп пен нысанда өзінің тіркелген жері бойынша салық органдарын кірістің пайда болуы туралы міндетті түрде хабардар етеді.

Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы" 2012 жылғы 10 желтоқсандағы № 493-11 ҚР Заңының 8-бабы 2-тармағының 7-тармақшасына сәйкес жұмыс беруші "қызметкердің еңбек міндеттерін орындау кезінде оның денсаулығы мен өміріне зиян келтіргені үшін жауапкершілікті сақтандыруға" міндетті.

Жеке табыс салығы бойынша жеңілдікке келсек, онда Салық кодексінің 144-бабының негізінде жеке тұлғалардың салық салынбайтын табысына жататындар:

» Еңбек (қызметтік) міндеттерін орындау кезінде қызметкердің өміріне және денсаулығына зиян келтіргені үшін жұмыс берушінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру төлемдері (СҚ 144-бабы 1-тармағының 32-тармақшасы).

» Сақтандыру сыйлықақылары жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жиналымдары есебінен немесе жұмыс берушінің қаражаттары есебінен төленген сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қоры бойынша сақтандыру төлемдерін қоспағанда, шарттың қолданылуы кезеңіндегі сақтандырудың кез келген түрі кезінде төленетін, сақтандыру оқиғасына байланысты сақтандыру төлемдерінің сомалары (СҚ 144-бабы 1-тармағының 33-тармақшасы).

» Өз қызметкерлерін міндетті сақтандыру шарттары бойынша жұмыс беруші төлейтін сақтандыру сыйлықақыларының сомалары (СҚ 144-бабы 1-тармағының 34-тармақшасы).

Бұл ретте, егер жұмыс беруші сақтандыру сыйлықақыларын өз қызметкерлерінің ерікті жеке сақтандыру шарттары бойынша төлейтін болса, онда сақтандыру сыйлықақыларының аталған сомалары Салық кодексінің 151-бабының 3-тармағының және 149-бабының 2-тармағының негізінде жеке тұлғалардың төлем көзінен жеке табыс салығы салынатын табыстарына жатқызылады. Сақтандыру сыйлықақыларының салық есебінің қолданыстағы тәртібі, ол дұрыс қолданылған жағдайда, заңды және жеке тұлғалардың сақтануға деген белсенділігін арттыра түсуге тиіс.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 31.01.2012 ж. № 27 қаулысымен Сақтандыру шарттары бойынша сақтанушы төлейтін (төлеген) сақтандыру сыйлықақылары бойынша шегерімдердің шегін белгілеу жөніндегі нұсқаулық (бұдан әрі - Нұқсаулық) бекітілді, бұл Қаулы 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап туындаған қатынастарға қолданылады.

01.01.2012 ж. бастап сақтандыру сыйлықақыларының сомасын шегерімге жатқызу Салық кодексінің 99-бабына сәйкес және осы Нұсқаулықтың негізінде жүзеге асырылады.

Нұсқаулықтың күші сақтандыру ұйымымен сақтандыру шартын жасасқан және Салық кодексінің талаптарына сәйкес корпорациялық табыс салығын төлеушілер болып табылатын сақтанушыларға қолданылады.

Қазақстан Республикасында "Сақтандыру қызметі туралы" 18.12.2010 ж. № 126-ІІ Заңы 11.06.2012 ж. жағдай бойынша өзгерістерімен және толықтыруларымен бірге қолданылады, 10.07.2012 ж. № 483-IІ ҚР Заңымен енгізілген өзгерістер мен толықтырулар 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енеді.

"Сақтандыру қызметі туралы" Заңның 6-бабына сәйкес сақтандыру міндетті және ерікті болып бөлінеді, салалары, сыныптары және түрлері бойынша жіктеледі.

Сақтандыру ұйымдары сақтанушыға сақтандыру полисін беру арқылы сақтандыру шартын жасау жөніндегі қызметті сақтандыру ережелерін уәкілетті органмен келіскеннен кейін ғана жүзеге асыруға құқылы болады.

Сондықтан сақтандыру ұйымдарымен сақтандыру шарттарын жасасқан кезде тиісті Ережелерін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің бекіткенін не бекітпегенін біліп алу қажет. Сақтандыру ережелерінде сақтандыру түрі, шарты, қолданыс мерзімі, тараптардың құқықтары мен міндеттері көрсетіледі, сақтандыру өтемі төленетін жағдайлар, сондай-ақ сақтандыру жағдайлары туындаған кезде ұсынылуы қажет құжаттардың тізбесі белгіленеді.

Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің 21.03.2012 ж. № 38-е өкімімен сақтандырудың міндетті түрлерін енгізу жөніндегі жұмыстарды үйлестіру мақсатында міндетті сақтандырудың 11 түрінен тұратын оңтайлы тізбесі бекітілді.

2012 жылы азаматтық-құқықтық жауапкершілікті міндетті сақтандыру туралы 4 Заң күшіне енгізілді.

Қазіргі кезде міндетті сақтандырудың 5 түрі бар:

• 
  Тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру (01.07.2012 ж. № 444-ІІ ҚР Заңы);
  
• 
  Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру (01.07.2012 ж. № 446-ІІ ҚР Заңы);
  
• 
  Жеке нотариустардың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру (11.06.2012 ж. №435-11 ҚР Заңы);
  
• 
  Міндетті әлеуметтік сақтандыру (25.04.2012 ж. № 405-11 ҚР Заңы, 01.01.2012 ж. бастап күшіне енеді);
  
• 
  Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру (13.06.2012 ж. № 440-ІІ ҚР Заңы).
  

Қазіргі кезде қызметкерге келтірілген нұқсан үшін жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру түрі нұқсан келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікті міндетті сақтандырудың ерікті сыныбына жатады. "Жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы" ҚР Заңының жобасы қабылдану үстінде. Бұл Заң қабылданған сәттен бастап сақтандырудың бұл түрі міндетті болады.

Қызметкерлерге келтірілген нұқсан үшін жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру сақтандырудың мүліктік түрлеріне жатады. Мұндай сақтандыру кезінде қызметкерлердің өмірі мен денсаулықтарына нұқсан келтірудің салдарынан туындайтын міндеттемелер бойынша жұмыс берушінің тәуекелі сақтандырылады. Жұмыс берушінің жауапкершілігін сақтандырған кезде сақтанушы, яғни оған қатысты сақтандыру жүзеге асырылатын тұлға жұмыс беруші болып табылады.

Жұмыс берушінің жауапкершілігін сақтандырған кездегі сақтандыру сыйлықақысы қызметкердің табысына жатпайды, өйткені бұл сыйлықақыны жұмыс беруші қызметкерлердің мүліктік мүддесі үшін емес (қайғылы жағдайлардан сақтандырудағы секілді), өзінің мүліктік мүдделерін қорғау үшін төлейді. Осы сақтандырудың арқасында жұмыс беруші қызметкерлердің еңбектік (қызметтік) міндеттерін орындауы кезінде денсаулықтарына немесе өмірлеріне келтірілген нұқсанды өтеу жөніндегі олардың шағым-талаптарынан сақтанады.

Егер жұмыс беруші өзінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандырса, онда қызметкердің өмірі мен денсаулығына нұқсан келген жағдайда, қызметкерге залалды өтеу (сақтандыру төлемін төлеу) міндеті жұмыс берушіден сақтандыру компаниясына өтеді.

Нұсқаулықтың 5-тармағына сәйкес сақтанушы осы 5-тармақта көрсетілген барлық сақтандыру сыныптары бойынша, соның ішінде зиян келтірілгені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру бойынша 100 процент шегінде, бірақ сақтанушының жылдық жиынтық табысының 1,5 процентінен аспайтын мөлшерде төленетін (төленген) сақтандыру сыйлықақыларын шегеруге құқығы бар.

Сақтандырудың бірнеше сыныптары бойынша сақтандыруды жүзеге асырған кезде Нұсқаулықтың қолданылу тәртібін қарастырайық.

Мысал

1. 
   Өзінің мүлкін - вагондарын. Баланстық құны 26 659,0 мың теңге. Сақтандыру сомасы - 266,59 мың теңге.
   
2. 
   Жеке меншік жеңіл автокөлігін. Баланстық құны 7440,0 мың теңге, сақтандыру сомасы - 392,0 мың теңге.
   

3. 
   3500,0 мың теңге сомаәа кәсіпкерлік тәуекелін.
   
4. 
   Шарттар бойынша темір жол көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін 4 500,0 мың теңге сомаға.
   

Айталық, компанияның жылдық жиынтық табысы (2012 жыл үшін KTC бойынша декларацияның 100.00.021-жолы) 535 000,0 мың теңгені құрады.

Бухгалтерде мынадай сұрақ туындады: төленген сақтандыру сыйлықақыларының бүкіл сомасы шегерімге жата ма?

Бұған қоса туындаған сұрақ: декларациядан қай соманы aлy қажет: "Жылдық жиынтық табыс" деген 100.00.021-жолында көрсетілгенін бе әлде "Түзетуден кейінгі жылдық жиынтық табыс" деген 100.00.023-жолы бойынша көрсетілгенін бе?

Біздің пікірімізше, сақтандыру сыйлықақылары бойынша шегерімдердің шегін анықтаған кезде 100.00.021-жолдың деректерін алу керек, өйткені Нұсқаулықтың 5-тармағында сөзбе-сөз "сақтанушының жылдық жиынтық табысы" делінген.

Салық кодексінің 92-бабына сәйкес салық төлеушінің жылдық жиынтық табыс алуымен байланысты шығыстары шегерімге жатады.

Салық кодексінің 99-бабында жинақтаушы сипаттағы шарттар бойынша сақтандыру сыйлықақыларын қоспағанда, сақтанушының сақтандыру шарттары бойынша төленуге тиісті (төленген) сақтандыру сыйлықақылары уәкілетті орган белгілеген шектерде сақтандыру сыныптары бойынша шегерілуге тиіс деп белгіленген.

Нұсқаулықтың 4-тармағының 1-тармақшасында сақтанушы жылдық жиынтық табыс алу үшін пайдаланылатын темір жол келігін сақтандыру шарттары бойынша 100%, бірақ сақтандыру шартында көрсетілген сақтандырылатын мүліктің баланстық құнының 1 процентінен аспайтын мөлшерде төленетін (төленген) сақтандыру сыйлықақаларын шегеруге құқығы бар делінген.

Біздің мысалымызда вагондардың баланстық құны - 26 659,0 мың теңге, баланстық құнның бір проценті 266,59 мың теңгені құрайды.

Нүсқаулықтың 3-тармағында белгіленгеніндей, сақтанушы автомобиль көлігін сақтандыру сыныбы бойынша жылдық жиынтық табыс алу үшін пайдаланатын мүлікті сақтандыру шарттары бойынша 100 процент, бірақ сақтандыру шартында көрсетілген сақтандырылатын мүліктің баланстық құнының 5 процентінен аспайтын мөлшерде төленетін (төленген) сақтандыру сыйлықақыларын шегеруге құқығы бар.

Біздің мысалымызда сақтандырылған автокөліктің баланстық құны 7440,0 мың теңгені құрайды. Бұл соманың бес проценті, яғни сақтандыру сыйлық-ақысын шегерімге жатқызудың шегі 372,0 мың теңгені (7 440 х 5%) құрайды. Сақтандыру сыйлық-ақысының нақты мөлшері - 392,0 мың теңге, ол белгіленген шектен 20,0 мың теңгеге көп.

Демек, темір жол көлігін сақтандыруға арналған 266,59 мың теңге сома және автомобиль көлігін сақтандыруға арналған 372,0 мың теңге сома шегерімге жатқызылады, ал 20,0 мың теңге кәсіпорынның меншікті қаражаттарының есебінен жабылады.

Сақтанушы көпшілік жағдайларда, мысалы, көлікті жалдаған кезде, тасымалданатын жүктерді сақтандырған кезде және т.с.с. сақтандырылатын мүліктің иесі бола алмайды. Мұндай жағдайларда сақтанушы жылдық жиынтық табыс алу үшін пайдаланылатын мүлкін сақтандыру шарттары бойынша 100%, бірақ сақтандыру шартында көрсетілген сақтандырылатын мүліктің құнының 1 процентінен аспайтын мөлшерде төленетін (төленген) сақтандыру сыйлықақаларын шегеруге құқығы бар.

Нұсқаулықтың 5-тармағының 1-тармақшасында кәсіпкерлік тәуекелді (Нұсқаулықтың 5-тармағының 1-тармақшасы) және темір жол көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін (Нұсқаулықтың 5-тармағының 3-тармақшасы) сақтандырған кезде сақтанушы азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру бойынша 100 процент шегінде, бірақ сақтанушының жылдық жиынтық табысының 1,5 процентінен аспайтын мөлшерде төленетін (төленген) сақтандыру сыйлықақыларын шегеруге құқығы бар деп белгіленген.

Егер компанияның 2012 жыл үшін жылдық жиынтық табысы 535000,0 мың теңге болса, онда 1,5 проценттік шек 80250,0 мың теңгені құрайды. Демек, кәсіпкерліктәуекелді сақтандыруға арналған 3500,0 мың теңге және темір жол көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыруға арналған 4 500,0 мың теңге сома мөлшеріндегі сақтандыру сыйлықақысы толықтай мөлшерінде шегерімге жатқызылуы мүмкін, өйткені олардың 8 000,0 мың теңге (3 500,0 + 4 500,0) жалпы сомасы Нұсқаулықтың 5-тармағында белгіленген шектеуден аспайды.

Нұсқаулықтың 6-тармағында осы Нұсқаулықтың 3-5-тармақтарында белгіленген шектеулер міндетті сақтандыру шарттары бойынша төленуге жататын (төленген) сақтандыру сыйлықақыларының шегерімдеріне қолданылмайды делінген.

01.07.2012 ж. бастап "Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы" № 446-ІІ ҚР Заңы (бұдан әрі -Заң) қабылданды.

Заңның 5-бабында былай делінген:

"Ішкі істер органдарының жол полициясы бөлімшелерінде тіркелген (мемлекеттік тіркеуге жататын) немесе Қазақстан Республикасының аумағына уақытша кірген (әкелінген) жеңіл, жүк автомобильдері, автобустар, шағын автобустар мен олардың негізінде құрастырылған көлік құралдары, мотокөлік және оларға тіркемелер (жартылай тіркемелер), сондай-ақ трамвайлар мен троллейбустар иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігі міндетті сақтандырылуға жатады.

Көлік құралдары иесінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігі олар пайдаланатын көлік құралының әрбір бірлігі бойынша сақтандырылуға жатады".

Бұл Заң күшіне енгенге дейін ."Автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы" ҚР Үкіметінің 31.10.2011 ж. № 1319 қаулысы қолданылған еді. Сондықтан Заң қабылданғанға дейін автокөлік иесі ретінде жауапкершілігін сақтандырғандар үшін олардың шарттары 31.12.2012 ж. дейін жарамды болады.

Біздің пікірімізше, Заң қабылданғанға дейін жасалған шарттар бойынша үшінші тулғалардың алдындағы өздерінің жауапкершіліктерін сақтандырған автокелік иелері-ұйымдарда сақтандыру сыйлықақысының сомасын Нұсқаулықтың 6-тармағына сәйкес шегерімге жатқызуға болады.

Жоғарыда айтылғандарға орай, автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандырған кезде 75,9 мың теңге мөлшеріндегі сақтандыру сыйлықақысының бүкіл со масы Нұсқаулықтың 6-тармағына сәйкес шегерімге жатқызылуы мүмкін.

САҚТАНДЫРУ СЫЙЛЫҚАҚЫЛАРЫ БОЙЫНША ШЫҒЫСТАРДЫ 2012 ЖЫЛ ҮШІН КОРПОРАЦИЯЛЫҚ ТАБЫС САЛЫҒЫ БОЙЫНША ДЕКЛАРАЦИЯДА КӨРСЕТУ

2012 жыл үшін Корпорациялық табыс салығы бойынша декларация ҚР Қаржы министрінің 10.12.2012 ж. № 608 бұйрығымен бекітілген Корпорациялық табыс салығы жөніндегі декларацияны жасау ережелеріне сәйкес жасалады.

2012 жыл үшін жылдық жиынтық табыс туралы декларацияда сақтандыру сыйлықақылар бойынша шығыстар 2012 жылғы сияқты 100.00.030-жолы бойынша көрсетіледі. Декларацияға "Сақтандыру сыйлықақылары бойынша шығыстар" атты 100.17-қосымшаның 100.17.001С-жолының шамасы 100.00.030-жолға көшіріледі.

"Сақтандыру сыйлықақылары бойынша шығыстар" атты 100.17-нысан Салық кодексінің 99-бабының 1-тармағына сәйкес шегерімге жатқызылуға тиіс сақтандыру сыйлықақылары бойынша шығыстар сомасын айқындауға арналған.

2012 жылмен салыстырғанда KTC бойынша декларацияға 17-қосымшаның нысаны езгерді. 2012 жылы кезделген екі бөлімнің орнына "Шегерімге жататын сақтандыру сыйлықақылары" атты бір белім қалды. Екінші "Көрсеткіш сомасынан белгіленген шекте шегерімге жататын сақтандыру сыйлықақылары" бөлімі алынып тасталды.

Бағандар саны қысқарды, 10-ның орнына 9 қалды:

A Реттік нөмірі;

B Сақтанушының атауы;

C CTH;

D Шегерімге жатқызылатын сақтандыру сыйлықақыларының атауы;

F Сақтандыру сыныбы;

G Сақтандыру сыйлықақысының сомасы;

H Нормалар шегіндегі сақтандыру сыйлықақысының сомасы;

I Шегерімге жататын сақтандыру сыйлықақысының сомасы.

Аталған нысанды дұрыс толтыру үшін бухгалтерлердің қолында сақтандыру шарттары болуға тиіс, оларда осы нысанды толтыруға қажетті бүкіл мәліметтер болады.

Салық Кодексінің 97-бабына сәйкес резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер

1. Өзінің қызметін заңдарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушы кен орнында жер қойнауын пайдалану жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты сол кен орнын игеру салдарын жою қорына (резервтік қорға) аударымдар сомаларын шегерімге жатқызады.

Кен орындарын игеру салдарын жою қорына аударымдардың мөлшері мен тәртібі жер қойнауын пайдалану келісім-шартымен белгіленеді.

2. Аффилиирленген тұлғалардың пайдасына не аффилиирленген тұлғалардың міндеттемелері бойынша үшінші тұлғаларға берілген (кредиттік серіктестіктердің активтері мен шарттық міндеттемелерінен басқа) активтер мен шарттық міндеттемелерді қоспағанда, банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар төмендегі күмәнді және үмітсіз активтерге, шартты міндеттемелерге: басқа банктерде орналастырылған корреспонденттік шоттардағы қалдықтарды қоса депозиттерге; басқа банктер мен клиенттерге берген кредиттерге (қаржы лизингін қоспағанда); құжаттамалық есептер мен кепілдіктер бойынша дебиторлық берешекке; шыгарылған немесе кепілдіктермен расталған өтелмеген аккредитивтер бойынша шартты міндеттемелерге қарсы провизиялар (резервтер) жасау жөніндегі шығыстар сомасын шегеруге құқығы бар. Активтер мен шартты міндеттемелерді күмәнді және үмітсіз санатқа жатқызу тәртібін уәкілетті мемлекеттік органмен келісе отырып Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі анықтайды.

Осы тармақтың мақсаттары үшін:

1) банктің және (немесе) Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның аффилиирленген тұлғасы;

2) Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлға;

3) осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында аталған адамдардың жұбайы (зайыбы);

4) осы тармақтың 1) - 3) тармақшаларында аталған адамдар ірі қатысушы және (немесе) бірінші басшы болып табылатын заңды тұлға;

5) ірі қатысушы және (немесе) бірінші басшы, осы тармақтың 1) 3) тармақшаларында аталған адамдардың жақын туысы, жұбайы (зайыбы) болып табылатын адам аффилиирленген тұлға болып танылады.

3. Осы бапта көзделген шегерімдерді қоспағанда, резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдержасалмайды.

Ұзақ мерзімді келісім-шарт бойынша табыстар мен шегерімдер әрбір салық кезеңінде олардың нақты орындалған бөлігінле есепке алынады.

Мысалы:

Жер қойнауын пайдаланушы сатып алушымен 2 жылға 600 млн. теңгеге әр жылға 300 млн. теңге көмірсутегімен жабдықтауға келісім-шарт жасады. Бірінші жылы нақты іс жүзінде сатып алушыға 270 млн. теңге, екінші жылы 350 млн. теңге өнім жөнелткен.

Егер мердігердің салық салынатын табысы кез-келген жылға зиян алып келетін болса, онда мұндай зиян Салық Кодексінің 124-бабына сәйкес келесі жылға немесе жылдарға (“ауыстрылған зиян”) ауыстырылады, бірақ ауыстырудың мұндай кезеңі кез-келген ауыстырылған зиян үшін жеті жылдан аспауы қажет.

2. Жер қойнауын пайдаланушылар ЖЖТ резервтік қорға аударымдар сомаларын шегерімдер салық есебі

1. Геологиялық зерттеуге және табиғи ресурстарды өндіру үшін дайындық жұмыстарын жасауға шығындардың салық есебі.

2. Коммерциялық табудың бонусы және жазылу бонустық төлемімен байланысты шығындар


1. Геологиялық зерттеуге және табиғи ресурстарды өндіру үшін дайындық жұмыстарын жасауға шығындардың салық есебі.

Салық Кодексінің 101-бабына сәйкес табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығыстар бойынша шегерімдер және жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да шегерімдері

1. Бағалау және абаттандыру кезеңінде пайдалы қазбаларды геологиялық зерттеуге, барлауға және оларды өндіруге әзірлік жұмыстарын жүргізуге жер қойнауын пайдаланушы жұмсаған шығыстар, жалпы әкімшілік шығыстар, төленген қол қойылатын бонус пен коммерциялық табу бонусының сомалары жеке топты құрап, жер қойнауын пайдаланушының қалауы бойынша айқындалатын, бірақ 25 процент мөлшеріндегі амортизацияның шекті нормасынан аспайтын нормалар бойынша пайдалы қазбаларды өндіру басталған кезден бергі амортизациялық аударымдар түрінде жылдық жиынтық табыстан шегеріп тасталады.

Осы шығыстар табиғи ресурстарға геологиялық зерттеу және оларды өндіруге әзірлік жұмыстарын жүргізу кезеңінде жасалған келісім-шарт шеңберінде жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушының қызметі бойынша алған табыстар сомасына оларды азайту жолымен түзетуге жатады, оған:

1)пайдалы қазбаларды өткізу кезінде алынған табыстар;

2)Салық Кодексінің 91-бабына сәйкес жылдық жиынтық табыстан алып тасталуға тиіс табыстар қосылмайды.

2. Осы баптың 1-тармағында белгіленген тәртіп табиғи ресурстарды геологиялық зерттеу, игеру немесе пайдалану құқығын иеленуге байланысты салық төлеушінің материалдық емес активтерге жұмсаған шығыстарына да қолданылады.

3. Жер қойнауын пайдаланушының қазақстандық кадрларды оқытуға және аймақтардың әлеуметтік саласын дамытуға нақты жұмсаған шығыстары жер қойнауын пайдалану келісім-шарттарында белгіленген сомалар шегінде шегерімге жатады.

Жер қойнауын пайдаланушылар келісім-шартта белгіленген жағдайлардан басқа өз қызметін жүргізген кезде Салық Кодексінде белгіленген салықтар мен бюджетке төлемақылардың барлық түрлерін төлейді. Бұл жерде салықтарды есептеу және төлеу тәртібі Салық Кодексінің сәйкес бөлімдерінде анықталған. Жер қойнауын пайдаланушыларға сонымен қатар Салық Кодексінде белгіленген барлық әкімшілік жағдайлар қолданылады. Салық заңдарын бұзғаны үшін айыппұл санкциялары сәйкес заң бұзушылықтар болған мерзіде қолданылады.

Жер қойнауын пайдаланушылардың барлық шығындары жылдық жиынтық табыстан келісім-шартпен белгіленген тәртіп бойынша емес, ал Салық Кодексіне сәйкес амортизациялық аударымдар түрінде шегерімдерге жатады.

Мысал

“А” компаниясы пайдалы қазбаларды барлауға келісім-шарт жасады. Коммерциялық табу болғаннан кейін “А” компаниясы пайдалы қазбаларды өндіруге келісім-шарт жасады. “А” компаниясы барлауға келісім-шарты бойынша жұмыстарды жүргізу барысында жалпы сомасы 70,155 млн. теңгеге шығындар жасады, соның ішінде:

50 000 мың теңге – ағымдағы шығындар;

100 мың теңге – қол қойылатын боустың төлемі;

40 мың теңге – қызметкерлердің еңбек ақы қоры;

15 мың теңге - өндірістен тыс және басқа шығындар.

Компанияның барлау бойынша қызметі кезеңінде депозитке банктен пайыздық төлемдер түрінде 5 000 мың теңге сомасында табыс алды, тәжірибелік-өнеркәсіптік партияларды сатудантүскен табыс – 90 мың теңге, технологиялық жабдықтарды лизингке беруден 80 мың теңге алынды және келісім-шарт территориясына геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу үшін шақырылған аралық мердігерге ғимараттарды жалға беруден 100 мың теңге алынды.

Геологиялық зерттеуге жасалған және табиғи ресурстарды өндіруге дайындық жұмыстарының шығындарының сомаларын анықтаған кезде және ары қарай оларды амортизациялауда 70,155 млн. теңгеден мыналар негеріледі:

пайдалы қазбалардың тәжірибелік-өнеркәсіптік партияларын сатудан түскен сома – 90мың теңге;

мүлікті жалға беруден алынған табыс сомасы – 100 мың теңге,

және 69,965 млн. теңге сома амортизацияланады.

Амортизациялардың сомаларын есептегенде 70,155 млн. теңге шығындардың жалпы сомасынан келесі табыстар шегерімге жатпайды:

- пайыздар түрінде алынған 5 000,0 мың теңге Салық Кодексіне сәйкес ЖЖТ-тан алынуға жатады;

- технологиялық жабдықтарды лизингке беруден алынған;

- Салық Кодексіне сәйкес ЖЖТ-тан шегерімге жататын 80 мың теңге.

Жоғарыда көрсетілген сонымен қатар салық төлеуші геологиялық зерттеу, табиғи ресурстарды өңдеу немесе пайдалану құқын сатып алумен байланысты материалды емес активтерге жасалған шығындарға да қолданылады.

Сонымен бірге жерқойнауын пайдаланушының қазақстандық кадрларды оқыту және аймақтың әлеуметтік саласын дамытуға жасалған нақты шығындары жер қойнауын пайдалануға келісім-шартпен белгіленген сомалар шегінде шегерімдерге жатады.

Салық Кодексінің 287-бабы бойынша бонустар туралы жалпы ережелер белгіленген оған сәкес:

1. 
   Бонустар жер қойнауын пайдаланушының тіркелген төлемдері болып табылады және жер қойнауын пайдалануға жасалған келісім-шартта белгіленген мөлшерлерде және тәртіппен ақшалай нысанда төленеді.
   
2. 
   Жер қойнауын пайдаланушы жер қойнауын пайдалануды жургізудің жеке жағдайларын негізге ала отырып, бонустардың мынадай түрлерін:
   

2) коммерциялық табу бонусын төлейді.

Жасалатын келісім-шарттың техникалық-экономикалық есептеулеріне сәйкес бонустардың бір немесе екі түрі де белгіленуі мүмкін.

Қол қойылатын бонусты белгілеу тәртібі (288-бап)

1. 
   Қол қойылатын бонус жер қойнауын пайдаланушының келісім-шарт жасалатын аумақта жер қойнауын пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығы үшін бір жолғы тіркелген төлемі болып табылады және келісім-шарт жасалған кезде белгіленеді.
   
2. 
   Қол қойылатын бонустың бастапқы мөлшерлерін пайдалы қазбалар көлемі мен кен орнының экономикалық құндылығы ескерілген есеп негізінде Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
   
3. 
   Қол қойылатын бонустың түпкілікті мөлшері жер қойнауын пайдалану ушін берілетін кен орындарының (аумақтардың) экономикалық құндылығы есепке алынып, келісім-шартта белгіленеді, бірақ бастапқы мөлшерлерден төмен болмауы керек.
   

Қол қойылатын бонус келісім-шартта белгіленген мерзімде, бірақ келісім-шарт күшіне енген күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірілмей бюджетке төленуге тиіс.

Жер қойнауын пайдаланушы қол қойылатын бонус бойынша декларацияны тіркелген жері бойынша салық органына төлеу мерзімі басталған айдан кейінгі айдың 15-іне дейін табыс етеді.

Коммерциялық табу бонусын белгілеу тәртібі (291-бап)

1. Коммерциялық табу—келісім-шарт аумағы шегінде ашылған, өндіру үшін экономикалық жағынан тиімді пайдалы қазбалардың белгілі бір түрінің запастары.

2. Осы баптың 3-тармағында аталған жағдайларды қоспағанда, коммерциялық табу бонусы келісім-шарт аумағындағы әрбір коммерциялық табу үшін, оның ішінде кен орындарына қосымша барлау жүргізу барысында, бастапқы анықталған алынатын қорды арттыруға жеткізетін пайдалы қазбалардың табылғаны үшін белгіленеді.

3. Пайдалы қазбалардың кен орындарына оларды кейіннен өндіруді кездемейтін барлау жургізуге жасалған келісім-шарттар бойынша коммерциялық табу бонусы белгіленбейді.

Коммерциялық табу бонусының мөлшері (292-бап)

Коммерциялық табу бонусының мөлшері салық салу объектісі, есептеу базасы мен ставка негізге алына отырып белгіленеді.

Коммерциялық табу бонусының мөлшерін есептеу ушін:

1. 
   кен орнынан алынатын пайдалы қазбалар қорының уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен осы мақсаттағы көлемі салық салу объектісі болып табылады;
   
2. 
   алынатын пайдалы қазбалар қорының бекітілген көлемінің құны төлемді есептеу базасы болып табылады. Алынатын қордың құны осы пайдалы қазбаның төлем жүзеге асырылған күнгі биржалық бағасын негізге ала отырып белгіленеді;
   
3. 
   коммерциялық табу бонусының ставкасы тиісті коммерциялық табу бойынша алынатын қордың бекітілген құнына процент есебімен, жер қойнауын пайдалануды жүзеге асырудың жеке жағдайлары негізге алына отырып, жер қойнауын пайдалануға жасалған әрбір келісім-шартта белгіленеді, бірақ ол 0,1 проценттен кем болмауы керек.
   

Коммерциялық табу бонусы жөніндегі декларацияны жер қойнауын пайдаланушы тіркелген жері бойынша салық органына төлеу мерзімі басталған айдан кейінгі айдың 15-іне дейін табыс етеді.

2. Коммерциялық табудың бонусы және жазылу бонустық төлемімен байланысты шығындар

1. Жұмыс беруші қаражаты есебінен әлеуметтік қамтамасыз ету үшін төленетін жәрдем ақы төлемдері бойынша шығындар есебі.

2. Әлеуметтік төлемдерге шығындар есебі және оларды шегерімдерге жатқызу тәртібі
1. Жұмыс беруші қаражаты есебінен әлеуметтік қамтамасыз ету үшін төленетін жәрдем ақы төлемдері бойынша шығындар есебі.
Салық кодексінің "Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстарды шегеру" деп аталатын 100-бабында 2012 жылы игеруге жататын төлемдердің тізбесі белгіленген, бұлар:

• 
  Салық төлеушінің қызметкерлердің уақытша еңбекке жарамсыздығына ақы төлеуге есептелген шығыстары.
  

• 
  Жүктілігі мен босануы бойынша демалыстары.
  
• 
  Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мөлшерде өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін орындауына байланысты мертігуіне немесе денсаулығының өзге де зақымдануына байланысты қызметкерге келтірілген зиянды өтеуге бағытталған шығыстар.
  

ҚР Үкіметінің 11.06.2012 ж. № 731 қаулысымен бекітілген "Жұмыс берушінің қаражаты есебінен әлеуметтік қамсыздандыру жөніндегі жәрдемақыларды тағайындау мен төлеу тәртібі туралы" Нұсқаулыққа сәйкес жұмыс беруші өз қаражаты есебінен әлеуметтік қамсыздандыру жөнінде:

• 
  уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша;
  
• 
  жүктілігі мен босануы бойынша жәрдемақыларды беруге міндетті.
  

Белгіленген тәртіп бойынша берілетін еңбекке жарамсыздық парағы, ал ол жоғала қалғанда оның көшірмесі әлеуметтік қамсыздандыру жөніндегі жәрдемақыларды тағайындау мен төлеу үшін негіз болып табылады.

"Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 11 маусымдағы № 731 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 04.12.2012 ж. № 1278 қаулысымен "Жұмыс берушінің қаражаты есебінен әлеуметтік қамсыздандыру жөніндегі жәрдемақыларды тағайындау мен төлеу тәртібі туралы" Нұсқаулыққа өзгерістер енгізілді.

Нұсқаулықтың 7-тармағындағы "орташа айлық жалақы" деген сөздер "орташа жалақы" деген сөздермен алмастырылды.

Сонымен, 2012 жылдың 4 желтоқсанынан бастап уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдемақы жұмыс істейтін азаматтарға заңнамаға сәйкес есептеп шығарылған орташа жалақы есебімен төленеді. Бұл ретте айлық жәрдемақының мөлшері есептік көрсеткіштің он еселенген шамасынан асырылмайды.

ҚР Үкіметінің 29.12.2010 ж. № 1942 қаулысымен бекітілген "Қызметкерлердің орташа жалақысын есептеу тәртібі туралы" Нұсқаулықтың 10-тармағында былай деп белгіленген: демалыс ақысы мен пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақылар төлеуден басқа, орташа күнделікті жалақы барлық жағдайларда есепті кезеңде есептелген жалақы сомасын тиісінше заңнамада белгіленген бескүндік немесе алтыкүндік жұмыс аптасының күнтізбесі бойынша жұмыс күндерінің санына бөлу жолымен анықталады.

Жыл сайынғы төленген еңбек демалысында жүрген кезде қызметкер уақытша еңбекке жарамсыз болғанда еңбек демалысына келетін күндер үшін уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы есептелмейді. Егер уақытша еңбекке жарамсыздығы демалыс аяқталғаннан кейін де жалғаса берсе, онда қызметкер кірісуге тиіс күнінен бастап жәрдемақы есептеледі.

Осы қаулымен Нұсқаулықтың 20-тармағына мынадай өзгеріс енгізілді: "Жүкті болғанда және босанғанда берілетін жәрдемақылар, сондай-ақ тікелей перзентханадан ұл бала немесе қыз бала асырауға алған әйелдерге (еркектерге) жәрдемақылар, жүктілігі мен босануы бойынша бүкіл демалысы ішінде немесе ұл баланы немесе қыз баланы асырауға алған күннен басталатын кезең үшін демалысы ішінде және баланың туған күнінен бастап елу алты күн өткенге дейін заңнамаға сәйкес есептеп шығарылған орташа жалақы есебімен төленеді". Яғни 2012 жылдың 4 желтоқсанынан бастап жәрдемақы орташа жалақы есептемесіне қарай есептеледі.

Жұмыс істейтін әйелдерге жүктілігі мен босануы бойынша жәрдемақы бүкіл демалыс уақыты үшін төленеді. Жүктілігі мен босануы бойынша демалыс күндері босанғаннан кейінгі 126 күнтізбелік күн болатын демалыс күндеріне қосылады және жәрдемақылар бір мезгілде төленеді. Босану күрделі болған жағдайда немесе екі және одан да көп бала туған жағдайда, жәрдемақы 140 күнтізбелік күн үшін төленеді.

Орташа жалақы бойынша жәрдемақы есептемесіне қатысты Нұсқаулыққа енгізілген өзгерістер айлық есептік көрсеткіштің он еселенген шамасынан аспайтын мөлшерде жүктілігі мен босануы бойынша жәрдемақы төлеуге қолданылып келгөн шектеулерді жояды.

Өтініш пен баланың туғаны туралы анықтама жұмыс беруші үшін баланың туғанына біржолғы жәрдемақы тағайындау мен төлеуге арналған негіз болып табылады.

Салық кодексінің 144-бабындағы 27-тармағына, 316-бабындағы 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде, жүкті болғанда және босанғанда берілетін әлеуметтік жәрдемақыларға, сондай-ақ ұл бала немесе қыз бала асырап алған әйелдерге (еркектерге) берілетін жәрдемақыларға табыс салығы мен әлеуметтік салық салынбайды, жинақтаушы зейнетақы қорларына аударымдар ұсталынбайды (ҚР Үкіметінің 15.03.2012 ж. № 245 қаулысының 5-тармағы).

"Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы" 10.12.2012 ж. № 493-І ҚР Заңының 90-бабына сәйкес, егер жұмыс берушінің кінәсінен қызметкер өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін орындауына байланысты мертіксе немесе денсаулығына өзге де зақым келсе, соның салдарынан ол еңбек ету қабілетінен толық немесе ішінара айырылса, онда жұмыс беруші қызметкерге сақтандыру өтемдерінің төлемдері болмаған жағдайда, оған ҚР нормативтік құқықтық актілерінде көзделген тәртіп пен шарттар бойынша келтірілген залалды өтеуге міндетті. ҚР Министрлер Кабинетінің 17.03.1993 ж. № 201 қаулысымен бекітілген өздерінің еңбек міндеттерін орындауына байланысты мертіккен немесе денсаулығына өзге де зақым келген жұмысшылар мен қызметшілерге келтірілген залалды барлық нысандағы ұйымдардың өтеуі ережесіне сәйкес залалды өтеу зардап шегуші еңбек ету қабілетінен айырылуы немесе оның төмендеуі салдарынан жоғалтқан жалақысы, табысы (немесе олардың тиісті бөлігі) мөлшерінде оған ақшалай сомаларында төлем жасаудан, біржолғы жәрдемақыдан және денсаулығының зақымдануынан туындаған қосымша шығыстарға өтем жасаудан тұрады.

Зардап шегуші қызметкер қайтыс болған жағдайда, Ереженің 3-тармағына сәйкес, қайтыс болушының қарауында болған еңбекке жарамсыз адамдардың немесе оның қайтыс болу күнінен қарамағында болуға құқы бар қайтыс болушының баласына залалды өтетуге құқығы болады. Мұндай төлемдерге салық салу тәртібі ҚР ҚМ CK-нің 29.12.2012 ж. № НК-УМ-07-3-18/12201 хатында тұжырымдалған.

Салық Кодексінде шығыстарды нормалар шегінде шегерімдерге жатқызу жағдайлары айқындалған.

Шегерімдерді жылдық жиынтық табысты алуға байланысты шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде салық төлеуші жүргізеді. Бұл шығыстар болашақтағы кезеңдердің шығыстарын қоспағанда, олар нақты жүргізілген салық кезеңінде шегерілуге жатады. Болашақтағы кезеңдердің шығыстары қай салық кезеңіне қатысты болса, сол кезеңде шегерілуге тиіс.

Табиғи монополистер шеккен залалдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгілеген нормалар шегінде шегерілуге жатады.

Егер шығыстардың бірнеше баптарында белгілі бір шығындар көзделсе, салық салынатын кірісті есептеу кезінде көрсетілген шығындар тек бір рет шегеріледі.

Мемлекеттік бюджетке енгізілуге тиістілерін қоспағанда, жылдық жиынтық табыс табуға байланысты салынған немесе танылған айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздық айыбы шегеріп тасталуға тиіс.

Салық Кодексінің 100-бабына сәйкес Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстарды шегеру

1.Салық төлеушінің қызметкерлердің уақытша еңбекке қабілетсіздігіне, жүктілігіне және босануына байланысты демалысына ақы төлеу бойынша есептелген шығыстары шегерімге жатады. Шегерімге, сондай-ақ өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін орындауына байланысты мертігуінен не денсаулығының өзге де зақымдануынан қызметкерге келтірілген зиянның өтемін төлеуге жұмсалған шығыстар да Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде шегерімге жатады.

2.Салық төлеушінің зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттар бойынша ерікті кәсіптік зейнетақы жарналары есебінен төлеген ерікті кәсіптік зейнетақы жарналары Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарында белгіленген шекте шегерімге жатады.
Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстар 100.00-нысандағы корпорациялық табыс салығы бойынша декларацияға 18-қосымшада (100.18-нысан) көрініс табады.


Өз-өзін бақылау сұрақтары:
1. Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарына салық салу салық есебі

2. Коммерциялық емес ұйымдар және әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдарға салық салу салық есебі

3. Жұмыс беруші қаражаты есебінен әлеуметтік қамтамасыз ету үшін төленетін жәрдем ақы төлемдері бойынша шығындар есебі.

4. Әлеуметтік төлемдерге шығындар есебі және оларды шегерімдерге жатқызу тәртібі

Салықтар шегерімі (103-бап)

1. Есептелген шектерде мемлекеттік бюджетке төленген салықтар шегерімге жатады, оларға:

1) жылдық жиынтық табыс анықталғанға дейін есептен шығарылатын салықтар;

2) Қазақстан Республикасының аумағы мен басқа мемлекеттерде төленген корпорациялық табыс салығы мен табыс салығы;

3) үстеме пайдаға салынатын салық қосылмайды.

2. Өткен салық кезеңі үшін ағымдағы салық кезеңінде төленген салықтар төлем жүргізілген салық кезеңінде шегерімге жатады.
Жылдық жиынтық табысты анықтағанға дейін алып тасталынатын салықтарға ҚҚС, акциз, ҚР территориясында және шетелдерде төленген табыс салығы, сонымен қатар үстеме пайдаға салық жатады.

Нақты төленген салықтар шегерімдерге жатады,бірақ есептелінген мөлшерінде, яғни аванспен артық төленгендері шегерімге жатпайды.

Салық Кодексінің 60-64 баптарында көрсетілген салықтар , алымдар және төлемақылар жоғарыда берілгендерінен басқа, шегерімдерге жатады.
Жалпы айыппұлдар деген не?

Азаматтық заңнамаға жүгінейік. ҚР Азаматтық Кодексінің 239-бабына сәйкес тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімпұл) деп борышкер міндеттемелерін орындамаған немесе тиісті түрде орындамаған жағдайда, әсіресе орындау мерзімін кешіктірген жағдайда заңдарда немесе шартта айқындалған кредиторға төлеуге міндетті ақша сомасы жатады. Тұрақсыздық айыбын төлеу туралы талап бойынша кредитор өзіне келтірілген шығындарды дәлелдеуге міндетті емес.

2012 жылғы 1 қаңтарға дейінгі бұрынғы салық заңнамасына сәйкес, шегерімге төленген айыппұлдар ғана жатқызылатын еді. 2012 жылдан бастап бұл норма басқаша түсіндіріледі. Салық Кодексінің 92-бабының 5-тармағына сәйкес мемлекеттік бюджетке енгізілуге тиістілерін қоспағанда, ЖЖТ алуға байланысты сатылған немесе танылған айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздық айыбы шегеріп тасталуға тиіс, яғни қолданылып жүрген ереже есептеу әдісімен байланысты деуге де болады, өйткені, егер айыппұлдар салынса немесе мойындалса, онда оларды есептеу қажет және есепке алуда және есеп беруде тиісті түрде көрсету керек.

Мысал: Кәсіпорын уақытша қаржылық көмек алды, оны жарты жылдан кейін қайтаруға міндеттенді. қаржылық көмек ретінде алған қаражатқа акциялар сатып алды. Жарты жыл өткеннен кейін кәсіпорын қаржылық көмек ретінде алған қаражатты қайтара алмады. Ол акцияларды басқа кәсіпорынға сатуға шешім қабылдады. Екі айдан кейін кәсіпорын акцияларды номиналдық құны бойынша сатып, қаржылық көмек сомасын қайтарды. қаржылық көмек көрсеткен компания тұрақсыздық айыбын төлеу туралы талап ұсынды. Кәсіпорын тұрақсыздық айыбын төледі.

Осыдан мынадай мәселе туындайды: кәсіпорын тұрақсыздық айыбын шегерімге жатқыза алады ма? Осы жағдайда ол тұрақсыздық айыбының сомасын шегерімге жатқыза алмайды, өйткені бұдан бұрын айтылғандай, шегерімге ЖЖТ алуға байланысты салынған және мойындалған айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздық айыбы жатады. Осы мысалдан кәсіпорынның сатып алынған акциялардан табыс алмағанын, соныменг бірге, ол сол есептік кезеңде акцияларды номиналдық құны бойынша басқа кәсіпорынға сатқанын көруге болады.

Тағы бір жағдайды қарастырайық.

Мысал: Кәсіпорын қызметкерлерге кіріс төлей отырып, қандай да бір себептер бойынша қызметкерлердің жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын (МЗЖ) уақытында аудара алмады. “ҚР-да зейнетақымен қамсыздандыру туралы” ҚР Заңының 22-4-бабының 1-тармағына сәйкес оған өсімпұл есептелді.

Кәсіпорын МЗЖ-ын уақтылы аудармағаны үшін айыппұл сомасын шегерімге жатқыза ала ма? Болады деп есептейміз және бұны негіздеуге тырысып көрейік.

Біріншіден, “ҚР-да зейнетақымен қамсыздандыру туралы” ҚР Заңының 22-4-бабының 1-тармағына сәйкес міндетті зейнетақы жарналарының агент уақтылы ұстамаған (есептемеген) және (немесе) аудармаған сомасы салымшыға нақты төленген және салымшы табысты алған жағдайда, оларды салық органдары өндіріп алады немесе агенттер … МЖЗ салымшыларының пайдасына аударады”.

Екіншіден, осындай жағдайда кәсіпорын заңға сәйкес ЖЗҚ-ға МЖЗ-ны уақтылы аударуға міндетті агент ретінде әрекет жасайды. Осы міндеттемелерді бұзған жағдайда, Заңның 22-1-тармағында көзделгендей, одан әрбір кешіктірілген күнге (төлейтін күнді қоса алғанда) ҚР-ның Ұлттық Банкі белгілеген ресми қайта қаржыландыру ставкасының 1,5 еселенген мөлшерінде өсімпұл өндіріліп алынады. Осылайша, қарастырылып отырған жағдайда агенттің (заңды тұлғаның) өз міндеттемелерін орындамағаны үшін айыппұл санкциялары заңда көзделген.

Үшіншіден, өсімпұл түріндегі шығыстар ЖЖТ алуға тікелей болмаса да қатысты, өйткені уақтылы аударылмау себептерінің бірі шоттағы ақшаның жетіспеуі болып табылады, мұны біз дәлелді себеп деп ойлаймыз.

КТС бойынша декларацияға “Бюджетке енгізілуге жатқызылмайтын айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздық айыбы” атты 21-қосымшасын толтыру туралы жеке айта кеткіміз келеді. 100.21-қосымшаның 100.21.001-жолына қосымша нысанда мынадай бағандар көзделген: ұйымның атауы, шарттың (келісім-шарттың) нөмірі және күні және (немесе) соттың шешімі мен шегерімге жатқызылатын айыппұлдардың, өсімпұлдардың, тұрақсыздық айыбының сомасы.

Бұл нысан Салық кодексінің 92-бабындағы 5-тармағына, 104-бабына сәйкес бюджетке енгізуге тиістілерін қоспағанда, жиынтық. жылдық табыс алуға байланысты салынған немесе танылған айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздық айыбы сомасын айқындау үшін арналған.

МЫСАЛ.

Бірінші жағдайда - тапсырыс беруші - "Элит" ЖШС жазбаша шағымында "Икс" ЖШС-не міндеттемелерін шарт талаптарына сәйкес орындамағаны үшін 180 000 теңге сомасында айыппұл талап етті. "Икс" ЖШС-гі объектіні тапсырудың ұзаққа созылуы өзінің кінәсінен емес екенін дәлелдей алмай, айыппұлды мойындады. Алынған шот-фактура (ҚҚС-сыз) негізінде "Икс"ЖШС есептелген айыппұл сомасын төледі.

Екінші жағдайда тапсырыс беруші -"Арма"ЖШС шартта айыппұл, өсімпұл мен тұрақсыздық айыбын колдану туралы тармақ көзделсе де шарт талаптарының орындалмағаны туралы шағым жасамады, өйткені объектіні тапсыру мерзімінің бөгелу себебін объективті түрде деп санады.
2. Қызметтік іссапарға және өкілдік бойынша шығындарға компенсация сомаларының шегерімі

Қызмет бабындағы іссапарлар кезіндегі және өкілдік шығыстар бойынша өтемдер сомаларын шегеру (93-бап).

1. Қызметтік іссапарлар кезіндегі шегерімге жататын өтемдерге:

1)бронь үшін шығыстар ақысын қоса алғанда, іссапарға баратын жерге жетуге және қайтуға нақты шыққан шығыстар;

2)бронь үшін шығыстар ақысын қоса алғанда, тұрғын үй-жайды жалдауға нақты шыққан шығыстар;

3)Қазақстан Республикасының шегінде іссапарда болған уақытында тәулігіне екі айлық есептік көрсеткіштен аспайтын мөлшерде төленетін тәуліктік ақы;

4)Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде іссапарда болған кезде Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген нормалар шегінде төленетін тәуліктік ақы жатады.

2. Салық төлеушінің өзара ынтымақтастық орнату немесе оны қолдау мақсатында адамдарды, акционерлердің жалпы жиналысын өткізуге, сондай-ақ директорлар кеңесінің отырысына келген қатысушыларды қабылдауға және оларға қызмет көрсетуге жұмсаған шығыстары өкілдік шығыстарға жатады. Аталған адамдарды ресми қабылдауды өткізу, оларды көлікпен қамтамасыз ету, келіссөз кезінде дәмхана (фуршет) қызметін көрсету, ұйым штатында тұрмайтын аудармашылардың қызметіне ақы төлеу жөніндегі шығыстар өкілдік шығыстарға жатады.

Банкеттер, бос уақытта ойын-сауық немесе демалыстар ұйымдастыруға жұмсалған шығыстар өкілдік шығыстарға жатпайды және шегерілмейді.

Өкілдік шығыстар Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген нормалар шегінде шегерімге жатқызылады.

Кәсіпорын қызметкерлері қызметтік міндеттемелерін белгілі мерзімде орындау үшін және осы кәсіпорын жетекшісінің нұсқауы бойынша басқа жерге жол жүруі іс сапар болып табылады. Іс сапарға кәсіпорынмен еңбек келсім-шартын жасаумен байланысқан қызметкер жіберілуі мүмкін. Келісімнің шарттары ҚР-ның “Еңбек туралы” Заңымен және жеке еңбек келісім-шартымен реттеледі, яғни:

• 
  қызметкер белгілі бір мамандық немесе қызмет бойынша ішкі еңбек тәртібіне бағынышты болып жұмыстарды орындауға міндетті болады;
  
• 
  жұмыс беруші қызметкерге еңбек ақы төлеуге және еңбек заңдарымен, ұжымдық келісім-шартпен немесе келісім-шартпен қарастырылған еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге міндетті болады.
  

Теріс бағамдық айырма бойынша шегерімдер (102-бап)

1. Салық төлеушінің жылдық жиынтық табыс алуына байланысты теріс бағамдық айырма осы бапта көзделген тәртіппен шегерімге жатады.

2. Құрылысқа алынған кредиттер (қарыздар) бойынша және құрылыс кезеңіндегі төлемдер бойынша туындаған теріс бағамдық айырма объект құнына енгізіледі.

3. Шегерімге жатқызылуға тиіс теріс бағамдық айырманың ең жоғары сомасы салық төлеушінің салық салынатын табысының 50 проценті мөлшеріндегі сома қосылған оң бағамдық айырма түрінде алған табыс сомасымен шектеледі. Осы баптың мақсатында салық салынатын табыс салық төлеушінің бағамдық айырма бойынша табыстары мен шығыстары есепке алынбай, оның жылдық жиынтық табысы мен шегерімдері арасындағы айырма ретінде айқындалады.

Теріс бағамдық айырма орын алған салық кезеңінде осы тармақтың ережелеріне байланысты шегеруге жатқызуға болмайтын теріс бағамдық айырманың қалған сомасы Салық Кодексінде белгіленген талап қою мерзімі ішінде осы тармақтың ережелеріне сәйкес келесі салық кезеңдерінде өтеледі.

БАҒАМДЫҚ АЙЫРМАНЫҢ САЛЫҚТЫҚ ЕСЕБІ

Салық кодексінің 10-бабының 13-тармағына сәйкес бағамдық айырма (оң, теріс) - шетелдік валютамен жасалған операциялар бойынша пайда болатын айырма. Бұл айырма бухгалтерлік есепте операция жасалған күн мен ұлттық валютамен жасалған операцияны көрсету нәтиже-сінде осы операция бойынша есеп айырысқан күн арасында пайда болады.

Сөйтіп, салық салу мақсатында бағамдық айырма солар бойынша есеп айырысулар жүргізілген шетелдік валютамен жасалған операциялар бойынша ескеріледі, ал бухгалтерлік есепте бағамдық айырма шетелдік валютамен жасалып өткізілген операциялар бойынша да, өткізілмеген операциялар бойынша да ескеріледі. Бұл орайда операция жасалған күн де, онымен есеп аиырысу күні де орын алған операциялар өткізілген операциялар деп танылады.

Салық кодексінің 65-бабының 2-тармағына сәйкес (01.01.2012 ж. бастап қолданылатын редакцияда) салық салу мақсатында шетелдік валютамен жасалатын операция операция (төлем) жасалған күнгі валюта айырбастаудың нарықтық бағамы қолданыла отырып, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы - теңгемен қайта есептеледі.

Бұл орайда 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап Caлық кодексінің 10-бабы 27-1-тармақшамен толықтырылды, онда валюта айырбастаудың нарықтық бағамы ұғымы берілген - ол қазақстандық қор биржасының негізгі сессиясында қалыптасқан және Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен бірлесіп белгілеген тәртіппен анықталған теңгенің шетел валютасына орташа салыстырылған биржалық бағамы; теңгенің қазақстандық қор биржасында сауда-саттық жүргізілмейтін шетел валютасына Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен бірлесіп белгілейтін тәртіппен кросс-бағамдар пайдаланыла отырып есептеледі. Салық кодексінің 80-бабының 2-тармағына сәйкес жылдық жиынтық табысқа салық төлеуші табыстарының барлық түрлері, оған қоса оң бағамдық айырма (17-тармақ) енгізіледі. Теріс бағамдық айырманы шегерімге жатқызу жөніндегі ережелер біраз күрделі болып белгіленген. Мәселен, 102-бапқа сәйкес құрылысқа алынған кредиттер (қарыздар) бойынша және құрылыс кезеңіндегі төлемдер бойынша туындаған теріс бағамдық айырма объект құнына енгізіледі; шегерімге жатқызылуға тиіс теріс бағамдық айырманың ең жоғары сомасы салық төлеушінің салық салынатын табысының 50% мөлшеріндегі сомаға оң бағамдық айырма түрінде алынған табыс қосылған сомамен шектеледі. Осы баптың мақсатында салық салынатын табыс салық төлеушінің бағамдық айырма бойынша табыстары мен шығыстары есепке алынбай, оның жылдық жиынтық табысы мен шегерімдері арасындағы айырма ретінде айқындалады. Теріс бағамдық айырма орын алған салық кезеңінде осы тармақтың ережелеріне байланысты шегерімге жатқызуға болмайтын теріс бағамдық айырманың қалған сомасы Салық кодексінде белгіленген талап қою мерзімі ішінде осы тармақтың ережелеріне сәйкес келесі салық кезеңдерінде, яғни салық кезеңі аяқталғаннан кейін бес жылдың ішінде өтеледі (38-бап).

2012 жылы, 2012 жылғы сияқты, бухгалтерлердің алдында салық салу мақсатында өткізілген бағамдық айырманы айқындау міндеті тұр. Бағамдық айырманы есепке алуға қатысты қандай есеп саясатын таңдау керек: өткізілген бағамдық айырманың есебін жыл бойы әрбір операция бойынша тұрақты жүргізіп, бұл есептерді бухгалтерлік есеп жүйесіне енгізу (1-нұсқа) немесе оның өткізілмеген бөлігінің есебін кезеңнің соңында жүргізу (2-нұсқа) керек пе - мұны әр бухгалтер дербес шешуге құқылы. Салық есептілігін жасау принципін - дер кезділікті ұстанып, жыл бойы салық салынатын табысты кезең-кезеңмен есепке алатын компаниялар үшін - әсіресе егер компанияда 2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 2012 жылдан бері өткізілмей, 2012 жылы өткізілген бағамдық айырма орын алса, бірінші нұсқаның неғұрлым қолайлы екендігін (және тәжірибеде ойдағыдай қолданылып жүр) тәжірибе көрсетіп отыр. Бухгалтерлік және салықтық есеп бойынша бағамдық айырма арасындағы айырмалары аз компаниялар неғұрлым ұтымды - екінші әдісті таңдады.

2012 жылғы корпорациялық табыс салығы бойынша декларацияға 100.09 және 100.20-қосымшаларды жасаған кезде кептеген бухгалтерлерді алаңдатқан - валюталық шоттардағы ақшалай қаржылардың қалдықтары бойынша бағамдық айырма салық есебінде ескеріле ме? - деген сұраққа қайтып оралғымыз келеді. ҚР Салық комитетінің 18.01.2012 ж. № НК-УМ-07-1-21/436 хатына сәйкес әрбір есепті күнге шетелдік валютамен ақшалай қаражаттың қалдықтарын және дебиторлық/кредиторлық борышты қайта есептеу кезінде туындайтын және бухгалтерлік есепте ескерілетін бағамдық айырма салық салу мақсаттарында көрсетілуге тиіс емес.