37
Басқарудың классикалық мектебі:
- басқарудың қағидаларын дамыту;
- басқарудың функцияларын бейнелеу;
- ұйымды басқарудығы жүйелендірілген әдіс.
Адамгершілік қарым-қатынастар мектебі:
- еңбек ӛнімділігімен еңбекке қанағаттандыруды арттыруда тұлға ара қатынастарын
қолдану.
- Ұйым қызметкерлерін адамның қатынастарымен мінез-құлық әрекетіне бейімдеп
қалыптастыру.
Басқару ғылыми мектеп:
- жобаларды ойластыру мен қолдану арқылы күрделі басқару проблемаларын
түсінуді тереңдету.
- Күрделі жағдайларда шешім қабылдаған басшыларға жәрдем ретінде сандық
тәсілді дамыту.
2 Жүйелік кӛзқарас – объектінің немесе ұйымды ӛзара бір біріне тәуелді байланысқан
элементтің жиынтығы ретінде сипатталады. Ол әлемдегі ұйым мақсаты, құрылымы,
міндеті, технологиясы және еңбек ресурстары жатады.
Процестік кӛзқарас – басқаруды тізбектей бірінен кейін бірі орындалатын процестің
жиынтығы ретінде сипатталады. Ол процестерде басқару функциясының кӛмегі арқылы
жүз асыру, яғни жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау және ынталандыру.
Жағдайлық кӛзқарас – кез елген мәселені шешіге, кез келген іс-әрекеттерді талдауға,
басқарудың универсалды амал тәсілдерінің әдістері жоқ екендігін атап кӛрсетеді. Осыған
орай кез келген проблеманы, жағдайға ӛзіндік қолайлы әдістер арқылы ықпал етуді
сипаттайды
3-тақырып. Ұйым басқару объектісі реінде
Ұйымдар және оларды тиімді басқару.
1 Ұйым туралы түсінік. Ұйым түрлері.
2 Ұйымдардың жалпы сипаттамалары.
3 Қазіргі заманғы ұйымдарға қойылатын талаптар.
4 Менеджер моделі.
1 Ұйым алға қойылған мақсатқа жету барысында адамадар тобы еңбегінің саналы түрде
үйлестірілуі. Әрбір топтың ұйым болып есептелуі үшін келесі сипаттамалар болуы қажет:
- осы топтың мүшесі болатын кем дегенде 2 адамның болуы.
- барлығының алдына қойылған ортақ мақсат немесе нәтиженің болуы.
- топтың мақсатына жету үшін мүшелерінің бірегей арнайы еңбек етуі.
Ұйым түрлері.
Ресми ұйымдар – мақсатты орындауда басқару үрдісі жүйелі үйлестіретін нақты
құрылымға ие болатын басшылық еркімен құрылған адамдар тобы.
Бейресми ұйымдар – қызмет барысындағы әлеуметтік қактынастарға ішкі себептерге
байланысты ойламаған жерден құрылатын адамдар тобы.
Күрделі ұйымдар – құрылыммен мақсаттардың жан-жақты кешенді сипаты жағдайында
п.б.
38
2 - Ұйымдардың негізгі сипаттамалары ретінде 1-ші ресурстарды қарастыру керек. Жалпы
алғанда кезкелген қызмет ол нәтимжеге , мақсатқа қол жүргізуде ресурстарды тиімді
пайдалану б.т. Ұйымдағы ресурстар: адамдық, қаржылық, материалдық, технологиялық
және ақпараттық.
- 2-ші сипаттама ұйымның сыртқы ортадан тәуелділігі. Ұйымныцң қызметі мен нәтижесі
кӛп жағдайда оны қоршаған ортасындағы экономикалық, саяси, нарықтық, халықаралық,
әлеуметтік және тағы сол сияқты факторларға байланысты.
- 3-ші сипаттама ұйым ішіндегі еңбек бӛлінісі кӛлденең және тік еңбек бӛлінісі.
Кӛлденең еңбек бӛлінісі – басқару үрдісіндегі әртүрлі қызметкерлерді икемді орындау
мақсатында компоненттерге жіктелуі. Яғни ұйым ішіндегі ӛндірістік және
функционалдық қызметкерлердің орын алуы.
Тік еңбек бӛлінісі – басқару ісінің күрделі жүйелік сипатта болуынан туындайтын әрекет.
Мақсатқа жетуде басқарушы ұйым қызметін тиімді үйлестіруі қажет. Сондықтан
қызметкерлердің анықталуы ӛкілеттіліктердің берілуі және басқару деңгейлеріне бӛліну
жүзінде асырылады. Ұйым ішінде басқару деңгейлері жоғары, орта және тӛменгі деңгей
болып бӛлінеді.
Жоғарғы буын ұйымның жалпы стратегиясын бағыт бағдарламасын уақыт пен кеңістік
бойынша қалыптастырып жасауда және жалпы ұйымның дамуды бағалауда қызмет
атқаратын жоғарғы басшыларды ӛз құралына енгізеді.
Орта буын жоғарғы буын анықтаған ұйымның жалпы мақсатын жүзеге асыруда үйлестіру
қызметтерін орындайтын ӛндірістік және функционалдық ұйым басшылары.
Тӛменгі деңгей тікелей орындаушылар және де тӛменгші ішінара қызметкерлерді
орындайтын басшы буындары.
- 4-ші сипаттама басқарудың қажеттілігі нарықтық экономика жағдайында басқару ісі
одан әрі күрделене түсіп, бәсекелестік, мекншік формаларының саналуандығы және
шаруашылық дербестік орын алғанда басқарудың қажеттілігі мен басқаруға қойылатын
талаптар арта түседі.
Басқарудың мақсаты – кәсіпорын мүліктерін тиімді пайдалана отырып алға қойылған
нәтижеге қол жеткізу.
3 Қазіргі кездегі басқаруға қойылатын талаптардың негізгі бағдарламалары және олардың
даму тенденциялары:
- Басқарудың кәсіптілігін дамыту яғни теориялық біліммен іскерлікті,тәжірибені
ұштастыра білу;
- Басқаруды демократияландыру қызметінің орындалу барысы мен маңызды мәселелерді
шешуге әріптестерді кеңінен тарта білу және басқарушы қызметкерлерді тиімді таңдау
мүмкіндігі;
- еңбек бӛлінісі негізінде басқаруды мамандандыру, сол арқылы басқару еңбегінің арнайы
қызмет түріне бӛліне отырып басқару персоналының жіктелінуі;
- Басқаруды шоғырландыру – мақсатты орындауға қолданылатын басқару әдістері мен
формаларын ӛзара сәйкестендіру, үйлестіру;
- Басқаруды орталықтандыру – қазіргі кездегі ӛндірістік жүйенің күрделілігінен
туындайтын ӛзіндік басқару мен ӛкілеттілік басшылықтарының бір органға жинақталуы
жӛніндегі тиімді аралық қарым-қатынастардың орнықтырылуы.
- Басқару шешімдерінің кӛп нұсқалылығы – проблемаларды шешудің ең қолайлы жолын
таңдау арқылы қосымша күттірмеген шығындарға басшылықтардың жол берілуі;
