35
- басқару ғылымының мектебі.
Ғылыми басқару мектебі (1885-1920жж) негізін қалаушылар Фредрик Тейлор, Френк
және Милли Пельберг Генрий Ганк құрушыларының ойынша ӛлшеуді, талдауды,
логиканы пайдаланып қол еңбегін кӛптеген операцияларын олардың неғұрлым тиімді
орындалуын қол жеткізе отырып жетілдіруге болады.
Фредрик Тейлор мектебінің дамуына үлкен үлес қосты. Оның мақсаты еңбекті және
басқаруды дұрыс дұрыс ұйымдастыру принциптерін қалыптастыруда болады. Негізгі
назарды ол физикалық еңбекті ғылыми ұйымдастырып принциптерінің қалыптасуына
бӛлді. Оның ойынша кәсіпорында ӛзінің жеке тәжірибесі негізінде еш нәрсе істелмеуі
керек. Ол жұмыстың барлық элементі алдыеала мұқият оқылып және ғылыми негізделуі
керек деп есептеді. Тейлордың жүйесі тӛмендегі негізгі ережеге тіреледі:
- империкалық тәсілді жұмыс элементтерінің ғылыми зерттеулерімен ауыстыру;
- тәсілдер мен жұмыс жағдайларын жақсарту;
- ӛндірістік үрдіспен қатар басқаруда да функциялардың мамандандырылуы;
- ғылыми анықтаушы белгілер негізінде қызметкер таңдап алу және оларды оқыту
мен жаттықтыру;
- әрбір қызметкерге белгіленген нұсқаулық;
- жұмысқа жоспарлау және дайындау;
- жұмыстың барлық түрлерін есепке алу және бақылау;
Тейлордың жүйелік философиялық негізін экономикалық адам деп аталатын
тұжырымдама құрады. Бұл тұжырымдамаға сәйкес оларды қозғалтушы жалғыз стимул
олардың утелитарлық қажеттіліктері б.т. Тейлордың тұжырымдауынша еңбекке тӛлеудің
тиісті жүйесінің кӛмегімен жұмысшылардың еңбектерін шегіне дейін интенсивтендіруге
және осының негізінде ең жоғарғы еңбек ӛнімділігіне қол жеткізуге болады.
Тейлордың қағидасы:
- қызметкерлерді ғылыми түрде сұрыптау(физикалық интеллектуалды дамыған
адамдарды);
- жалақы, еңбекақы тӛлеуде жұмысшыларды ынталандыру үшін әділетті жалақы
тӛлеу.
Басқалардың классикалық және әкімшілік мектебі 1920-1950жж. Бұл мектептің негізін
кӛңіл бӛлгені - әкімшілік басқаруды дамыту. Яғни басқарудың әмбебап принциптерін
дамыту. Бұл мектептің негізгі ӛкілі А.Фаелдің 14 қағидасы бар:
- еңбек бӛлінісі;
- ӛкілеттілік және жауапкершілік;
- тәртіп;
- дара басшылық;
- бір ғана бағытқа бағытталуы;
- жеке мүдделердің жалпы мүдделерге бағыныштылығы;
- персоналдарды марапаттау;
- орталықтандыру;
- әділеттілік;
- персоналдарға жұмыс орнының тұрақтылығы;
- сколярлық цепь;
- инициатива;
- корпоративті рух;
- порядок.
Келесі мектеп адамдық қатынастар мектебі. 1930-1950жж. Негізгі ӛкілдері Элтон Мэйо,
Мери Паркер Фале.
36
Негізгі мақсаты жұмыскерлер арасында жақсы қарым-қатынас орнату, жақсартып еңбек
ӛнімділігін арттыру. Бұл мектепті неоклассикалық мектеп деп атайды.
Бақытты жұмысшы ең тиімді «жұмысшы» деген қағидаға ұстаған.Жұмысшылардың
неғұрлым әлеуметтік жағдайлармен қамтамасыз етілсе жұмысшылар ӛздерінің
жұмыстарына ыңталасты, жақсы жұмыс істейді.
Басқару Ғылымының қалыптасуы және дамуы.
1 Басқарудың ғылыми мектебі.
2 Жүйелік, процестік және жағдайлы кӛзқарас.
1 Қазіргі кезде басқару ғылымының даму эволюциясын сипаттайтын 4 кӛзқарасты атап
кӛрсетуге болады:
- жүйелік;
- процестік;
- жағдайлық.
Алғашқы кӛзқарас ӛзінің құрамына 4 бағытты қарастыра ӛтеді:
1) Ғылыми басқару мектебі – 1885-1920ж. қалыптасты. Бұл мектептің ӛкілі Тейлор, Френк
және Милли Гильберг.
2) Әкімшілік мектептер және басқарудың классикалық мектептері 1920-1950ж.
қалыптасқан. Бұл бағыттың негізін салушылар: Анри Фаель, Урвин және т.б. Бұл бағытты
басқарудың жоғарғы деңгейі тұрғысынан объективті кешенді кӛңіл бӛлуді сипаттайды.
Бұл бағыттың ӛкілдері кәсіпорындарды басқарудың жағдайындағы буындарында қызмет
жасаған. Сондықтан әкімшілік мектеп деп атаған. Осыған байланысты әкімшілік
мектептің ӛкілдері дәлірек айтады. Анри Фаель кез келген кәсіпорындарды (яғни сату,
сатып алу, айырбас) басқаруға қажетті функцияларды атап кӛрсетеді.
- Техникалық, яғни ӛндіріс.
- Коммерциялық, яғни сату, сатып алу, айырбас.
- Қаржылық функция, яғни капиталды тиімді пайдалану.
- Қауіпсіздік функция, яғни меншікті қорғау.
- Басқару функциясы, жоспарлау, үйлестіру, ынталандыру, бақылау және ұйымдастыру.
3) Адамгершілік қарым-қатынастар мектебі немесе неоклассикалық бағыт. Ол 1930-1950
жж. Қалыптасқан. Бұл бағыттың ӛкілдері: Элтон Мэйо, Мери Фоллет болып есептеледі.
Бұл бағыттың негізгі мазмұны ретінде қызметкерлердің жұмыс жасау қабілеттілігінен
ӛнімдерін арттырудың жолдарын ұсынылған, яғни адамның сана сезіміне ықпал ету.
4) Басқарудың ғылыми мектебі – бұл бағыт 50-ші жылдары қазірге дейін жалғасады. Бұл
бағыт қазіргі автоматтандырылған құрал-жабдықтар мен компьютерлерді орынды
пайдалануды кӛздейді. Бұл бағыт кейбір оқулықтарды Сандық әдістер мектебі деп
аталады. Жоғарыда айтылған мектептің немесе бағыттың басқарудың ғылыми ретінде
дамуына қосқан үлестері бар. Олар тӛмендегідей.
Ғылыми басқару мектебі:
- міндетті орындаудың таңдалу әдістерін анықтағанда ғылыми таңдауды пайдалану.
- мақсатқа қол жеткізу үшін ең қолайлы қызметкерлерді таңдау, оларды баулап
отыруды қамтамасыз ету.
- қызметкерлерді ӛз міндеттерін тиімді орындауға қажетті ресурстармен қамтамасыз
ету.
- Еңбек ӛнімділігін арттыруға материалдық ынталандыруды ұдайы және дұрыс
қолдану.
