37
Лекция мазмұны
I. Агроӛнеркәсіп кешені туралы түсінігі ӛткен ғасырдың 70 жылдары пайда болды. Бұның
негізгі туындау себебі ӛнімді ӛндіріп қана қоймай (шикізат ӛнімдері), оның бағыты мен
мақсатына байланысты, тұтынушыларға түпкі ӛнім ӛндіру қажеттеріне байланысты әр
түрлі кәсіпорындардың үйлесімді жұмыс істеуін қамтамасыз етуден туындаған құрылым
деп айтуға болады. Яғни, агроӛнеркәсіп кешені – ауылшаруашылық ӛнім ӛндіретін
кәсіпорынның негізгі құрал-жабдықтарымен қамтамасыз ететін кәсіпорындар,
ауылшаруашылық кәсіпорындар және ӛнім ӛңдейтін, оны тұтынушыға жеткізетін, қызмет
кӛрсететін кәсіпорындардың жиынтығын құрайды, яғни агроӛнеркәсіп кешені негізінен 3
сферадан тұрады:
1) ӛнім ӛндіретін кәсіпорындарды ресурстармен қамтамасыз ету, яғни материалдық-
техникалық сфера.
2) ауыл шаруашылықтың ӛзі (мыс: шаруа қожалықтары, ӛдірістік кооператив,
серіктестіктер, т.б.)
3) ӛнім ӛңдейтін, оны тұтынушыға жеткізетін кәсіпорындар.
II. Агроӛнеркәсіп кешенінің ерекшеліктері:
1) Қазақстанда агроӛнеркәсіп кешенінің құрамында ауыл шаруашылықтың үлесі әлі де
болса жоғары
2) Агроӛнеркәсіп кешенінің құрамында 1-ші мен 2-ші сфералардың дамуын одан әрі
жоғарылату қажет
3) Әсіресе 3-ші сфераның даму қарқынын жеделдету қажет. Оның себебі ӛнімді ӛңдеу,
кәсіпорындарды дамыту, жаңа кәсіпорындарды құру арқылы салалы түпкі ӛнім алу аясын
кеңейту
4) Ауыл шаруашылық жүйесіндегі негізгі салаларды, яғни ӛсімдік шаруашылығындағы
мен мал шаруашылығындағы арасындағы үйлесімділікті одан әрі дамыту
5) Халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету мақсатында, әсіресе мал шаруашылық
ӛнімдерін
ӛндіруді
ұлғайтуды
одан
әрі
дамыту
6) Қазақстанның халықтарының құрамын ескеріп және оның жас ерекшеліктерін ескере
отырып, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
III. Бағыттары:
1) Агроӛнеркәсіп кешенінің дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету
2) Агроӛнеркәсіп жүйелерінің ұтымды түрде дамытуда экономикалық механизмдерді одан
әрі жетілдіру
3) Агроӛнеркәсіп кешенінің тиімділігін арттыру шаруашылық жүргізудің жаңа түрлерін
дамыту. (кластерлер жүйесін қалыптастыру, халықтық кәсіпорындарды дамыту,
әлеуметтік кәсіпкерлік корпорацияларды дамыту, т.б.)
4) Агроӛнеркәсіп кешенінің құрамына енетін әр түрлі сфералардың аудан деңгейінде,
облыс және республика деңгейінде оңтайлы құрамын қалыптастыру
5) Агроӛнеркәсіп кешендерінде материалдық-техникалық ресурстарды тиімді пайдалану
және олардың қажетті деңгейңн қалыптастыру. (нормативтік)
6) Еңбек ӛнімділігін арттыру және ӛнімнің ӛзіндік құнын тӛмендету.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.
Қазақстан агроӛнеркәсіп кешеніндегі әртүрлі меншіктегі шаруашылықты жүргізу
құрылымы, қалыптасуы және дамуы.
2.
Әртүрлі меншіктегі кәсіпорындардағы ӛндіріс жағдайы және тиімділігі.
3.
Нарықтық экономика жағдайында агроӛнеркәсіп кешені кәсіпорындарындағы
кәсіпкерлік түрлері.
38
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин Х. Агробизнес теориясы және тәжірибесі,
Алматы, “Франклин”, 1997*
2. Попов
Н.А. Экономика сельского хозяйства. С основами сельского
предпринимательства: учебное пособие: Тандем, 2004 – 352 с.
3. Сейдахметов А.С., Куква И.Н., Нургалиева К.К. Экономическая оценка
сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Учебник. Алматы, Экономика,
2006г.
4. Сейдахметов А.С. Агробизнестің экономикалық негіздері. Оқу құралы, Алматы,
Экономика 2001ж.
3-тақырып. Ҧлттық экономика жҥйесіндегі ауыл шаруашылығы
Лекцияның мақсаты: Ұлттық экономика жүйесіндегі ауыл шаруашылығымен танысу
Лекция сұрақтары
I. Ауыл шаруашылықтың жүйесінің маңызы және рӛлі.
II. Ауыл шаруашылықтың ерекшеліктері.
III. Ауыл шаруашылықтың тұрақты даму жолындағы міндеттері және бағыттары.
Лекция мазмұны
II. Ауыл шаруашылықтың тӛмендегідей ерекшеліктерін атауға болады:
1) ауыл шаруашылық жүйесінің қорытындысы табиғи-экономикалық жағдайларға
байланысты болып келеді
2) ауыл шаруашылығында негізгі құрал-жабдықтардың бірден бір кӛзі – жер болып
есептеледі, яғни жердің сапасы, құнарлылығы ӛнімнің ӛсіп-ӛнуіне, оның кӛлеміне тікелей
әсер етеді
3) ӛнім алу үрдісі мен еңбекті жұмсау үрдісі үнемі сәйкес келмейді, яғни маусымдылық
ерекшеліктері бар
4) маусымдылықтың әсерінен ауыл шаруашылығында ӛнім ӛндіру үрдістерінде белгілі
бір деңгейде қор жасау
5) ауыл шаруашылық жүйелерінде басқа салаға қарағанда материалдық-техникалық және
қаржылық-қаражаттық қорлар жасауымыз қажет
6) ауыл шаруашылық жүйесіндегі алынған кейбір ӛнімдер осы жүйедегі негізгі шикізат
және ӛнім ӛндіруне қажетті зат ретінде пайдалану.
Мыс: ӛсімдік шаруашылығынан қажетті тұқымдық ӛнім алу үшін шикізат кӛзі болып
табылады,
мал
шаруашылығында
-
жем-шӛп
кӛзі
болып
табылады
7) жоғарыда аталған ерекшеліктер ӛз кезегінде бұл жүйедегі экономикалық тетіктердің
қызмет істеуіне және пайдаланылуына септігін тигізіп, ерекше кӛріністерге ие болды.
III. 2002 жылы 5 маусымда №889 болатын Қазақстан Республикасының Президентінің
жарлығымен Қазақстан Республикасын 2003-2005 жылдарға арналған «агро азық-түлік
бағдарламасы» қабылданды. Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты тиімді агроӛнеркәсіп
кешенінің жүйесін және бәсекеге қабілетті ӛнім ӛндіру негізінде Қазақстанның азық
түлікпен қамтамасыз етуі кӛрсетілді.
Бағдарламаның мақсаттары:
