124
5
Қазақстанның импорт қызметі
-72
6
Инвестициядан таза түсім
-161
7
Таза ақша аударымы
+14
8
Ағымдағы операциялар бойынша
сальдо балансы
-14
9
Капитал қозғалысының есебі
-161
10
Қазақстанға капиталдың келуі
+180
11
Қазақстаннан капиталдың шығуы
-74
12
Капитал қозғалысының балансы
+106
13
Ағымдағы
операциялар
және
капитал
қозғалысы
бойынша
баланс
-55
14
Ресми резервтер
+55
15
Тӛлем балансының сальдосы
0
Осы шартты мысалдан кӛріп отырғанымыздай, тауардың сауда балансы мен қызметін
(тауар экспорты мен импорты қызметі) қамтитын баланстың бірінші бӛлімі ағымдағы
операциялар баланс деп аталады. Аталған баптардан басқа, баланстың бірінші бӛліміне
инвестиция және таза ақша аударымынан түскен табыстар қосымша қосылады. Келтірілген
баптардың жиынтық нәтижесі ағымдағы операциялар бойынша баланс сальдосын береді.
Тӛлем балансының екінші бӛлімі- капиталдар қозғалысының балансы 2000 жылы
Қазақстанда орын алған материалдық және қаржылық активтерді сатумен және сатып алумен
байланысты капитал ағымын кӛрсетеді. Мысалы, американдық компания республиканың
солтүстігіндегі энергетикалық кешенге ие болады немесе «Теңіз-Шевройл» мұнай
компаниясынан акция пакетінің мемлекеттік үлесін сатып алады. Нәтижесінде кӛрсетілген
операциялар шет ел валютасы қорын арттырады. Сондай-ақ, ұлттық экономиканың субьектілері
шетелдік компаниялардың акцияларына ие болу үшін, шет елдерге ақша қаражаттарын
инвестициялауы мүмкін. Мысалға, Қазақстан Республикасының қаржылық ресурсын шамамен 60
млн. долларға кемітіп, Херсон мұнай ӛңдеу зауыты акциясының бақылау пакетіне ие болуы
мүмкін. Соның нәтижесінде Қазақстан 2000 жылы капиталдар қозғалысының есеп балансы оң
сальдоға ие болды.
Капиталды сыртқа шығаруды және импортқа тікелей бақылауды жүзеге асырады, бағаны
тӛмендету мақсатымен артық ақша массасының бір бӛлігін айналымнан әдейі алып тастау
саясатын жүргізеді. Валюта бағамын реттеу үшін, мысалы, Қазақстанның ұлттық банкі бүгінде
ұлттық валютаны нығайтуғы қызығушылық білдіріп отырған жоқ, ұлттық валюта бағамын
кӛтерсе, экспорт тӛмендейді және импорт артады, нәтижесінде республиканың экономикалық
дамуының бәсеңдеуіне әкеліп соғады.
Қайта қҧру және дамудың халықаралық банкі – дүниежүзілік банк, 1946ж. бастап
жұмыс істейді және халықаралық валюта қоры және қаайта құру және дамудың
халықаралық банкіне мүше елдердің дамуға ынталандыру үшін несиелейді.
Еуропа валюта жҥйесі – “тепе-тең валюта аймағын” құру және валюталық
әрітестікті бекіту үшін Еуропалық одақ жүйесінде жасаған аймақтық валюталық жүйе.
13.Тақырып. Ҧлттық экономика теориясы
125
1.Макроэкономикалық саясат
2.Ұлттық шоттар жүйесінің кӛрсеткіштері
Макроэкономикалық теорияның тууы, экономиканы нарықтық кӛзқарастан түсіндіруі бойынша
майда нарықтардың жалпылама жиынтығы ретінде экономикалық ғылымдарда терең дағдарыс
туғызды.
«Экономикаға толығымен – нарықтық түсінік беру керек еді. Бұл мәселені кӛрнекті
ағылщын экономисі Джон.М.Кейнс шешті, ол біздің ғасырдың 30-шы жылдары
макроэкономикалық теорияның негізін қалады, яғни экономиканың заңды қозғалысы
макро рынок деп түсіндірді
Макроэкономикада экономикалық кӛрсеткіштерін жинақтау ірілендірілген түрінде
кӛрсетіледі. Макроэкономикалық кӛрсеткіштердің арасындағы тәуелділікті байқау
макроэкономикалық талдаудың пәні болып табылады.
Макроэкономиканың қарайтын проблемалары мыныдай:
1. Жұмысбастылық проблемасы;
2. Ұлттық табыстың мӛлшері;
3. Инфляция табиғаты;
4. Әлеуметтік шаруашылық;
5. Экономикалық ӛсу.
Макроэкономикалық саясаттың негізгі мақсаттар сондай проблемалар мен
анықталады, олар тек макродеңгейде байқалады және макроэкономикалық құралдармен
шешіледі. Бұл жеті макроэкономикалық параметрлер – жұмысбастылық, жиынтық
сұраныс, жиынтық ұсыныс, ұлттық табыс, инфляция, экономикалық ӛсу, іскерлік цикл.
Барлық елдерде макроэкономикалық кӛрсеткіштер жиынтығын «Ұлттық шоттар
жүйесің деп атау қабылданған. Ұлттық шоттар кӛрсеткіштерімен үкімет экономиканың
барлық жағдайын анықтайды. ҰШЖ – бірікке ұлттар ұйымында 1953 жылы қабылданып,
кӛптеген елдерде қолданылады және холықаралық статистикалық ұйымдарда стандарт
ретінде қаралады: ҰШЖ-нің кӛрсеткіштері: Жалпы ұлттық ӛнім, жалпы ішкі ӛнім, ұлттық
табыс.
1. Жалпы ұлттық ӛнім (ЖҰӚ) – бұл ел азаматтары белгілі кезеңде ӛндірген барлық
түпкілікті тауарлар мен қызметтернің нарықтық бағасы.
2. Жалпы ішкі ӛнім (ЖҰӚ) – белгілі кезеңде елдің ішінде ӛндірілген барлық түпкілікті
тауарлар мен қызметтердің нарықтық бағасы.
3. Таза ұлттық ӛнім (ТҮӚ) – бұл ЖҰӚ - нен амартизация сомасын алып тастағаннан
қалған, жабдықтың тозу бағасы болып есептеледі.
ТҰӚ = ЖҰӚ - А
4. Ұлттық табыс (ҰТ) – бұл экономикада ӛндірістің барлық факторларымен (жермен,
еңбекпен, капиталмен, кәсіпкерлікпен) ӛндірілген ӛнімнің бағасы.
ҰТ = ТҰӚ - жанама салықтан.
5. Жеке табыс (ЖТ) – барлық ұй шаруашылықтары табысының сомасы + трансферттік
тӛлемдер.
ЖТ= табыстар ∑ + трансферттік тӛлемдер.
6. Қолдағы табыс (ҚТ)- бұл барлық салықтар мен салықтан тыс тӛлемдерді тӛлегеннен
кейін шаруалардың иелігінде қалатын табыс.
ҚТ = ЖТ – салықтар.
7. Ұлттық байлық (ҰБ) – бұл материалдық және рухани игіліктердің жиынтығы және
осы уақытта барлығы қоғам меншігінде болады.
ҰБ құрылымы:
1. ӛндірістік қорлар.
2. ӛндірістік емес қорлар.
Достарыңызбен бөлісу: |
