91
ӛндірістің ең соңғы нәтижесіне байланысты тӛленеді.
Сонымен қатар,
жай мерзімді және мерзімді-
сыйлық жалақы жүйесі де пайдаланылады.
Жұмысшының жалақысының мӛлшері мен деңгейіне: ұлттық ресурстар жағдайы (табиғи,
еңбек, технологиялық), жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасы және елдің
экономикасының жағдайы елеулі әсер етеді. Жалақының деңгейіне ықпал ететін факторлардың
ішінен бірінші қатарға жұмыс күшіне деген сұраныс және ұсыныс шығады. Атап айтқанда,
сұраныс пен ұсыныс еңбек ӛнімділігіндегі ӛзгерістерді бейнелейді. Еңбек ӛнімділігі неғұрлым
жоғары болса, жұмыс күшіне деген сұраныс та соғұрлым жоғары болады және жалақының орташа
деңгейі де жоғары болады. Жалақының деңгейіне және динамикасына кәсіподақтар әсер етеді.
Кәсіподақтар іс-әрекеті ең алдымен, жалақыны ӛсіруге, еңбектің қауіпсіздігін, еңбектің жағайын
жақсартуға бағытталған. Мемлекет кәсіпкерлермен қатар кәсіподақтар жұмысшы күші нарығының
тең құқылы субъектісі ретінде әрекет етеді. Сондай-ақ, жұмысшы күшіне сұранысты, сонымен
бірге жалақыны ӛсіруге
әсер етіп, ӛндіріске де қолдау кӛрсетеді.
Капитал - ӛндіріс факторы және пайыз – капитал иесінің табысы ретінде.
Ӛндіріс факторларына адамның еңбегімен қатар капитал да жатады. Бұл категорияның
мәнітуралы қазіргі кезеңде әр түрлі пікірлер бар. Солардың ішінен екі ірі топтың кӛзқарастарына
тоқталайық. Олардың біріншілері капиталды ӛндіріс құрал–жабдықтарының жиынтығы ретінде,
ал екіншілері капиталды шаруашылықтан табыс табу мақсатында пайдаланатын ақша сомасы
ретінде қарастырады. Капитал категориясы туралы әр түрлі пікірлердің болуына байланысты,
капитал нарығы туралы да біріңғай пікір қалыптаспаған. Сондықтан нарықтағы сатушы мен сатып
алушының ара қатынасындағы
объектілерге қарай капитал нарығы туралы кӛзқарастың екі
бағытына тоқталайық.
Біріншілері, капитал деп ӛндіріс факторлары нарығындағы капиталдарды: машиналарды,
станоктарды, құрылыстарды, материалдарды және т.б. айтады. Сол себептен, бұл жағдайда
капитал - ӛндіріс факторлар нарығының бір бӛлігі ретінде кӛрінеді.
Екіншілері, капитал нарығына қаржы нарығындағы ақша капиталын жатқызады. Сондықтан
олар капиталды қарыз капиталының бір бӛлігі ретінде қарастырады.
Қарыз капиталы нарығы ақша нарығына және капитал нарығына бӛлінеді. Ақша нарығы бір
жылға дейінгі қысқа мерзімдік банк операцияларымен байланысты. Капитал нарығы орта мерзімді
және ұзақ мерзімді банк операцияларына қызмет етеді. Ол ипотекалық нарыққа (салынған
заттарға
берілген қағаздармен операция жүргізу) және қаржы нарығына (құнды қағаздармен операция
жүргізуге ) бӛлінеді.
Қаржы нарығының субъектісіне банктер олардың клиенттері және қор биржалары жатады,
ал объектісі ретінде және кәсіпкерлердің құнды қағаздарымен қатар мемлекеттік мекемелердің
құнды қағаздары да кіреді. Ақша нарығы және капитал нарығы қарыз капиталының екінші
қайтара нарығы болып табылады. Бұл нарықтың әр біреуіне тән құнды қағаздары болады.
Олардың бір-бірінен айырмашылықтары тӛмендегідей:
-
статусы (акция немесе облигация ) бойынша;
-
меншік түрі (жеке меншік немесе мемлекеттік) бойынша;
-
ӛтімділігі дәрежесі бойынша;
-
тәуелділік сипаты бойынша;
Мысалы, АҚШ капитал нарығына: