6
ақпарат құралдарын демократиялық тұрғыда талқылау жасайтын платформа ретін-
де қабылдай отырып, бір-бірімен тығыз байланысты бірнеше функцияны ұсынады.
Бұл тұста «ақпарат құралы» ұғымы жаңалықтар мен қоғамдық ақпарат таратушы
арналарға тікелей қатысты. Мұндай жағдайда бұқаралық ақпарат құралдары төмен-
дегідей талаптар бойынша қарастырылады:
- ақпараттық-білім беру арнасы, бұл арқылы адамдар жаңа бір тың дүниемен та-
ныс бола отырып, бір-бірімен араласады, сол арқылы азаматтар арасында байланыс
орнайды;
- сюжеттер, ой-пікірлер мен хабарламаларды тарату құралы;
- түрлі құрылымдарды басқарушы азаматтар мен бәсекелес жекеменшік мекеме-
лер басшылар арасындағы «ақпараттық ассиметрияны» жөндеуші құрал;
- әртүрлі әлеуметтік топ өкілдерімен дебаттар ұйымдастырушы, сол арқылы әле-
уметтік топтар арасындағы келіспеушілікті демократиялық жолмен шешуші құрал;
- бұқара осы құрал арқылы қоғамдағы жағдаймен таныс болады және ақпарат
құралдары арқылы ұлттық құндылықтар, салт-дәстүрлер туралы түрлі ақпараттарға
қанық болады, яғни тәрбие құралы ретінде қызмет атқарады;
- мәдениетті және ұлттар арасындағы мәдениетті дамытушы әрі байланыстырушы
құрал;
- түрлі келеңсіздіктерді болдырмау үшін билік басындағылардың қызметіне де
бақылау жасай алатын құрал, мемлекет өмірінің ашықтығын, сонымен қоса бұқара
назарын билік басындағылар қызметіне, жемқорлық жағдайларын және басқарудағы
келеңсіздіктер мен қызмет бабын пайдалану жағдайларына назар аударту;
- экономикалық тиімділікті арттыру құралы;
- демократиялық процесс үйлестірушісі, еркін және әділ сайлаудың маңызды ке-
пілі;
- бұқараны құтқарушы және сан алуан пікірлермен санаса отырып, оны қорғай
алатын әлеуметтік әріптес.
Тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарының өзіне
ғана тән функциялары бар. Бұл тұста медиалық және ақпараттық сауаттылықтың
қуаттылығы маңызды болмақ. Егер оқырманның ойлау қабілеті, парасаттылығы,
білім деңгейі жоғары болса, ақпараттың толық тексерілмегендігін және сенімсізіді-
гін бірден түсінеді. Осылайша ол өзін және қоғамды ден алып бара жатқан осындай
келеңсіздіктерден сақтай отырып, жеке тұлғаның, мемлекеттің тұрақты дамуына
септігін тигізеді.
Сонымен, медиалық және ақпараттық сауаттылық дегеніміз не? Бұл ең алдымен
ақпаратты алуға еркін мүмкіндік беру, соның ішінде медиалық ақпаратты алуға жол
ашу, сол арқылы ақпарат құралдарына өз ойын еркін жеткізуге және ақпарат құрал-
дарына еркін шығуына құқық береді.
Медиалық және ақпараттық сауаттылық пәні (МАС) 9 негізгі және 5 қосымша мо-
дульден тұрады. Олардың бәрі МАС экожүйесіне еніп, болашақта жеке жеке қара-
стырылады. Тағы бір ескерілетін жайт-бұл курстың нақты модульді жүйесі болмауы
мүмкін, себебі ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен ақпараттық кибер-
кеңістіктің даму жағдайларына байланысты өзгеріске ұшырауы ықтимал.
7
Медиалық және ақпараттық сауат-
тылық (МАС) түсінігінің кестесі
МАС
1 Модуль
Азаматтық ұстаным
2 Модуль
Жаңалықтардың эти
-
калық аспектілері
Модуль 3.
Медиадағы ақпарат
Модуль 4. Медиа тілі мен
ақпарат тілі
Модуль 5. Жарнама
Модуль 6. Жаңа және
дәстүрлі медиа
Модуль 7. Ғаламтор
Модуль 8.
Кітапханалық
сауаттылық
Модуль 9.
Коммуникация және
оқыту
Медиалық
сауаттылық
Ақпараттық сауаттылық
Өз ойын еркін жеткізе білу және
ақпараттық сауаттылық
Кітапханалық
сауаттылық
Ақпарат берудегі
сауаттылық
Кино сауаттылығы
Ақпараттық
сауаттылық
Телеарналық сауаттылық,
жарнама саласындағы
сауаттылық
Электрондық ойындарды
қолданудағы сауаттылық
Ғаламтор
сауаттылығы
Компьютерлік
сауаттылық
Медиалық және ақпараттық сауаттылық, жоғарыда айтылғандай, өте кең ұғым.
МАС экожүйесінің ақпаратты таратудағы тәсілдеріне дәстүрлі кітаптардан бастап
жаңа IT құрылғыларына дейін жатады. Бұған ақпараттық сауаттылық, әдеби, ком-
пьютерлік, сандық сауаттылық,сондай-ақ, бостандыққа қол жеткізу , өз ойын ашық
білдіре алу, ғаламтор-сауаттылығы, кино, телеарна, жарнама, компьютерлік ойын-
дар саласындағы сауаттылық т. б. жатады.
Қосымша
модуль 1.
Қосымша
модуль 2.
Қосымша
модуль 4.
Қосымша
модуль 3.
Аудитория
Медиа, технология және
жаһандану
Сандық монтаждау және компью
-
терлік өңдеу
Әртүрлі жоспарлар мен
ракурстарды қолданып
түсірілім жасау
Трансұлттық жарнама
мен әйгілі брендтер
Қосымша
модуль 5.
МАС экожүйесі
МАС экожүйесі
Медиалық және ақпараттық сауаттылық пәні (МАС) – ақпаратқа қол жеткізу мен
ойды ашық айтудың негізгі кілті. Егер азамат осы сала бойынша сауатты болса,
ол тек ақпаратты алып қана қоймайды, өзінің шығармашылығын көрсетуге, ақпа-
ратқа талдау жасауға, ол туралы айтылған түрлі ой-пікірлерге баға бере отырып,
қорытынды жасауға мүмкіндік алады. Ол ақпарат құралдарының мүмкіндігін түсі-
неді және оны жан-жақты пайдаланатын болады. Ақпарат құралының әр түрлілігі
мен сан алуан ой-пікірлер жиынтығы-қоғамдық, коммерциялық және дәстүрлі ком-
муникациялық құралдар. Қоғамдық телевизия, дәстүрлі радио мен коммерциялық
арналар ақпараттардың плюралистік ақпараттық ортасын қалыптастырады.
Әлеуметтік желіні пайдаланушылар блогтары бұл ортаны жеке пікірлерімен
толықтырады.
Сонымен қатар, бұл жерде ресми сұранымдар туралы да, әлеуметтік
желілер мен форумдар қандай ақпараттар таратуда, БАҚ не жазуда, сон-
дай-ақ дәстүрлі газет-журналдар не беріп жатыр, бұған мемлекеттік емес
ғаламторлық басылымдар қалай қарайды деген жайттар да қарасты-
рылып отыр. Мысалы, үйден шықпай-ақ қажетті арнайы техникалық
әдебиетті қалай табу керек, кез-келген уақытта ашыла бермейтін
шектеу қойылған басылымдарға қалай кіруге болады, тұрмыстық,
1.
АЗАМАТТЫҚ ҰСТАНЫМ, ОЙДЫ ЕРКІН
ЖЕТКІЗУ ЖӘНЕ
АҚПАРАТТҚА ҚОЛЖЕТІМДІЛІК.
(өмірбақи білім алу және
демократиялық пікірталас)
МАС -
кілт
8
