Еңгізу, шығару процедуралары

Клавиатурадан еңгізілген айнымалылар пробелдармен бөлінеді.

Айнымалыларды жаңа жолдан еңгізу.

Мәліметтерді экранға шығару үшін write(<список вывода>) стандартты процедура қолданылады.

Экранға константалар, айнымалылар, өрнектер, шығару форматтары шығарылуы мүмкін.

Мысалы, (а=2, в=3, с=4):

Программада операторлар бөлімі ғана міндетті түрде болуға тиісті.

y:=(b+sqrt(sqr(b)+4*а*c))/ (2*a)-exp(3*ln(a))*c+exp(-2*ln(b));

writeln(‘Өрнек мәні тең ‘, y:4:2);

end.

Программаның жұмыс жасау протоколы:

2 3 4¿

Мәліметтердің жәй (скалярлық) типтерін қарастырып шығайық. Оларға жататындар: бүтін, нақты,

символьдық, логикалық, аталмалы и интервальдық типтер. Жәй типтер ретті және нақты болып бөлінеді.

Ретті типтердің, реттеуге болатын шектеулі санды өздеріне меншіктелетін мәндері болады.

Тармақталу командасы: if < шарт > then <оператор1> else <оператор2>; - тармақталу командасының толық түрі.

then және else сөздерінен кейін тағыда құрама командалар орналасуы мүмкін.

Мысалы:

1.if < шарт > then

Мұнда әрбір else өзіне жақын орналасқан if қызметші сөзіне қатысты болады..

2. if < шарт > then begin <оператор1; оператор2;… ;операторn> end

else begin< оператор1; оператор2; …; операторn>;
Басқаруды берудің синтаксикалық диаграммалары. Шартсыз көшу.

Циклдан шығуға мәжбүр немесе программаның басқа жеріне көшу керек болған жағдайда циклдан

мәжбүрлі түрде шығу қолданылады. Ол үшін шартсыз көшу операторы қолданылады. ШАРСЫЗ КӨШУ ОПЕРАТОРЫНЫҢ ЖАЗЫЛУЫНДА белгі пайдаланамыз. Белгі алдын ала программаның атау бөлімінде аталады.

Бос оператор : мысалы а:

Басқаруды программа бойымен жоғары немесе төмен бағытпен ұйымдастыруға болады.

Көшу ережелері.

Басқаруды беру үшін арнайы стандартты процедуралары жиі қолданылады.

exit, halt, breac, continue.

- Негізгі алгоритмдік конструкциялар: шарты алдын ала тексерілетін цикл, шарты кейін тексерілетін цикл, параметрі бар цикл.

Қайталауды ұйымдастыру үшін циклдің үш операторы қолданылады:

• 
  for циклі (қайталану саны белгілі);
  
• 
  while циклі (шарт алдын ала тесеріледі);
  
• 
  repeat repeat (шарт кейін тексеріледі).
  

downto қызметші сөзі көмегімен циклдің кері айналуын ұйымдастыруға болады.

Цикл счетчигінің типі кез келген ретті тип болуы мүмкін. Счетчик автоматтырылған түрде

succ немесе pred ( цикл кері айналу жағдайында) функцияларын пайдаланады.

Егер циклдің параметрінің соңғы мәні оның бастапқы мәнінен үлкен болса, цикл бірде бір орындалмайды.

While циклі.

Цикл басындағы шарт мәні true болғанша дейін , цикл денесі орындалады. Сондықтан, цикл денесінде шарт мініне байланысты, яғни оны өзгерте алатын, оператор орналасуы тиісті, әйтпесе шексіз цикл пайда болуы мүмкін. Циклдің логикалық шарты циклға кірер алдында тексеріледі.

Талапқа сай мәліметтерді (бүтін оң сандарды) еңгізуді дұрыс ұйымдастырылуына мысал:

write(‘n-ді еңгіз’);

readln(n);

while n<0 do

begin(‘n-ді еңгіз’ );

readln(n);

end.

Repeat циклді қолдану программаның неғұрлым тиімді түрін береді:

write(‘n-ді еңгіз’’);

readln(n);

until n>=o;

- Типтер сәкестілілігі.

Айнымалылардың типтерінің атқаратын функцияларын тағы бір қайталап шығайық:

- айнымалының ішкі сипатталылуының ұзындығын тағайындау;

-айнымалыға программада қолдануға болатын әрекеттерді бақылау;

- айнымалыға меншіктеуге болатын мәндердің жиынын анықтау.
Турбо Паскальда типтердің жасырынды түрлендірулері қолданылмайды. Типі real орнегі үшін ғана real тип орнына integer типін қолдануға болады.
Мысалы

var х : integer;

y : real;

Онда а1: = a2 операторы қолданылуы мүмкін, егер:

1. 
   type 1 және type 2 - бірдей тип болса;
   
2. 
   type 1 құрамына type 2 интервал ретінде кіретін болса;
   
3. 
   type 1 - нақты, ал type 2 - бүтін тип болса.
   

Мысалы, round және trune функциялары real типін бүтін типке айналдыру үшін қолданылады.

Round функциясы real типін санға ең жақын бүтін санға дейін дөңгелектейді; ал trunс real типін

оның бөлшек бөлігін алып тастап оны бүтін саңға айналдырады.

Мысал. var х : integer; y : real;


begin x : = round ( y/ x); дұрыс

x : = y/x ; қате

• 
  word орнына BYTE ,
  
• 
  Longint орнына integer немесе shortint,
  
• 
  integer орнына shortint қолдануға болады.
  

символды клавиатурадан оқып, экранға символдың өзін жіне оның кодын шығарады

Сызықты массив.

Массив – бір типті элементтердің реттелген жиынтығы. Массив элементтерінің номерлері индекс деп аталады.
Белгілеулер: а, vector, matrix, w_days – массивтер аттары;

а [1] – а массивінің бірінші элементі,

а [5] – индексі 5-ке тең а матрицаның элементі;

vector[3] – vector матрицаның индксі 3 тең элементі;
Массивтер программада тип ретінде немесе айнымалы болып аталады. Массивті айнымалы түрінде атауға мысал:
const

N=9;

a:array[1..n] of integer; { 9 саннан тұратын массив }

c:array [1..10] of char; { 10 саннан тұратын массив }

deist: array [1..7] of real; { 7 нақты сандарынан тұратын массив }

k=7;

i: integer;

Екі өлшемді массив – тіктөртбұрышты матрицаны сақтайтын мәліметтер құрылымы.

Матрицада әрбір элемент қиылысуында орналасқан жолдың және бағана номерлерімен анықталады.
Екі өлшемді массивтің программада аталуы:

program dv_mas;

var a: array [1..5, 1..10] of real;

begin

program v_viv;

var i: integer; a: array[1..5,1..10] of integer;

begin
for i : = 1 to 10 do

for j ; = 1 to 5 do еңгізу

readln (a [i, j] )

for i : = 1 to 10 do begin

for j : = 1 to 5 do шығару

write ( a [i, j] : 4 )

writeln

end

Жолдық типті атаудың синтаксикалық диаграммасы

String типтің аталуында жолдың ұзындығы 1-ден 255-ке дейінгі кез келген бүтін мәнді қабылдай алады. Жол ұзындығы берілмеген жағдайда максимальды ұзындығы, яғни 255 алынады. String(т) айнымалы үшін жадының n+1 байты бөлінеді.

Жолдың әрбір элементі массив элементі сияқты өнделеді.

Мысал program exam;

Мысал 1. Берілген жолдың ішкі жолын көшіру:

podstr:=copy(s,i,count); { ұзындығы count, аты podstr ішкі жолды ішкі жолды

{i-ші позициясынан бастап көшіру}

writeln(‘Қажетті ішкі жол:’, podstr); { podstr ішкі жолды шығару}

end.

Мысал 2. Берілген s1 жолына i позициясынан бастап s2 жолын еңгізу. Жолдың ұзындығын табу.

program vstavka;

var s1,s2:string;

l,i:integer;

l:=length(s1); {өзгертілген s1 жолдың ұзындығын табу.

Паскаль тілінде программалауда жиын типі – көмекші структура. Ол шартта операторында, шарттар көп жағдайа қолданылады.

Жиын тиі Паскаль тілінде былай аталады:

Бірінші

- базалық тип, яғни жиын эелементтерінің типі.

Базалық тип ретінде мәндер саны 255 аспайтын кез келген реттік тип алынуы мүмкін. Мысалы, мынадаай атаулары мүмкін:

type

days = (mon, tue, wed, thu, fri, sat, sun);

digit = set of char;

var

work_d, d_week, d:set of days;

b:set of byte;

c1::digit;

day:days;
Жиындарды анықтау:: work_d:=[mon,thu..fri];

d_week:=[mon, thu, wed..sat,sun];

c1:= [‘1’,’2’, ‘0’];

- Жазулар. Стандартты алгоритмдер мысалдары..

Паскальда тұрлі типті элементтерден құралған кұрделі типті мәліметтер еркше орын алады. Ұзындығы 255-тен аспайтын мұндай берілгендердің әрқайсысын жазу деп , жазу құрайтын элементтерді жазу өрістері деп атайды. Мысалы, бір студент жөнінде мәлімет берілген болсын:

Султанов Алим ,ер, қазақ, 1975 жылы туған, 10115 – студент шифрі.

Паскальда бұл мәлімет бес өрістен тұратын жазу ретінде аталады. Жазу мынадай ретпен аталады:

1. 
   type деген қызметші сөз;
   
2. 
   типтің аты ;
   
3. 
   record деген қызметші сөз;
   
4. 
   өрістердің аттары мен типтері жазылады;
   
5. 
   end деген қызметші сөз.
   

Type student = record

Shifr:integer;

Fio: string;

Pol: string;

Ylt : string;

Year: integer;

end;

Мұнда біз типтері жазу болатын st1,st2 айнымалыларын атап шықтық.

Тағыда қандай мысал келтіре аласыңыз . Тақтаға жазып Паскаль тілінде атаңыз.

Мысалы st1 жазудың өрістері мынадай турде жазылыды:

St1:shifr, st1:fio, st1:pol,st1:ylt,st1:year;

St2:shifr,st2:fio,..,st2:year.

Ал, мысалы St1 жазуын жадыға ендіру операторының жазылуы мынадай:

Read(st1.shifr,st1.fio,st1.pol,st1.ylt,st1.year) немесе былайда жазуға да болады:

Read(st1.shifr); Read(st1.fio); Read(st1.pol); Read(st1.ylt); Read(st1.year).

Және былайда жазуға болады: st1.shifr:=12345; st1.fio:=’Муканов’, st1.ylt:=’қазақ’.

Тип атауы student болатын жоғарыдағы жазуды жадыға ендіру варианттарын жазып шығайық.

1. 
   program jazu;
   

shifr : integer;

fio : string;

adres : string;

year: integer;

end;

begin

st1.fio:=’Султанов Аман Тулеевич’;

st1.adres:=’г.Уральск’

st1.year:=1945;

write(st1.fio,st1.year); end.
Мында жазудың аты қайталана береді, бұл қолайсыздықтан құтұлу үшін арнайы with (қосу,біріктіру) операторын пайдалануға болады. Оператордың жазылу үлгісі:

with < жазу атауы> do

begin

{Жазу өрістерінің белгілемелері}

end;

2. 
   program jazu;
   

shifr : integer;

fio : string;

adres : string;

year: integer;

end;

begin

begin

readln(year);

readln(adres);

Writeln( ‘Фамилия’, fio)’

writeln(‘ Туған жылы’, year);

writeln(‘Адрес,’adres);

end;

end.
Есеп. Оқушылардың жастары бойынша олардың тізіміін жасайтын программа жазайық.

Scool = record

Fam:string[10];

Voz:5..20;

Klas: 1..11;

Var masscool: array [1..10] of scool;

I,n,nn,mm:integer;

Begin

For i:=1 to n do

Begin

With masscool[i] do

Readln(fam);

Radln(voz);

Readln(klas)

End;

End;

Read(nn,mm);

For i:=1 to n do

If (masscool[i].voz>=nn) and (masscool[i].voz<=mm) then

Begin

Writeln(‘Фамилия: ‘,masscool[i].fam:10);

End;

Турбо Паскаль тілі программаның өндеген нітижелерін компьютер дискіне тікелей программадан шығарып сақтауға жағдай жасайды. Паскаль программасында файл дегеніміз – бір типті мәліметтердің аталған структурасы. Файл элементтерінің саны шексіз деуге болады.

Кәдімгідей айнымалы сияқты файл программаның атаулар бөлімінде аталады. Файыл атауында оның файл элементтерінің типтері көрсетіледі.

Файылды атаудың жалпы форматы:

Яғни rez: file of char орнына

Басқа айнымалылармен салыстырғанда файылдық айнымалыны атау файылдың тек қана типін береді. Ал файылға мәндерді еңгізу үшін немесе мәліметтерді файылдан оқу үшін, файылдың атын беру керек. Ол үшін assign процедура қолданылады. assign процедура арқылы файылдық айнымалы дискідегі нақты файылмен байланыстырылады. Мысалы; rez файылдық айнымалы дискідегі нақты ехаm.txt файылмен байланысьырылады.

Файл аты MS DOS ережелері бойынша жазылады және толық болуы мүмкін.

Мысалы:

assign(f,á:\rez.txt’);

Мысалы, write(f,Теңдеу түбірлері:’, x1,x2); Мұндаь файлдық айнымалының типі text.

Бірақ мәліметтерді файылға шығару үшін біріншіден файылды еңгізу үшін ашу қажет.

Файылға шығару үші ашу.

Мәліметтерді файлға шығару алдында, файылды алдын ала ашу қажет; бұл файл кіру файлы деп аталады. ФАЙЫЛДЫ оған мәліметтерді жазу үшін ашудың мынадай режимдері болады:

- қайта жазу (жаңа файл жасау немесе дискідегіфайл үстінен жаңа файылды жазу); rewrite процедурасы қолданылады;

- дискідегі файлға мәліметтерді қосу; append процедурасы қолданылады;

Көмекші алгоритмдер программалау тілінде процедура деп аталады. Процедура арнайы процедураны шақыру инструкцияся арқылы шақырылады.

Сонымен программаның өз аты бар және арнайы локальды аттар жиыны бар бөлігі процедура деп аталады. Процедура программаның кез келген орнына өзінің аты бойынша кез келген рет шақырыла алады.

Ішшкі программа программаны структуралау құралы болып табылады. Структуралау идеясы мынада тұрады:

• 
  программа өте көп операторлардан тұрмауға қажет;
  
• 
  оны жүзеге асыру үшін программа өзбеттік және қандай да бір өз рөлін атқаратын бөліктерге , яғни ішкі программаларға бөлінеді бөлінеді
  

Негізгі программа және программист құрған процедура мынадай түрде өзара байланысты:

Негізгі программа орындалу барысында процедураны шақыру инструкциясы кездескен болса, негізгі программаның орындалуы тоқтатылады да кездескен инструкция орындла басталады.

Процедураның барлық инструкциялары орындалып болғаннан кейін, негізгі программаның орындалуы процедураны шақыру инструкциясынан кейінгі инструкциясынан бастап жалғасады
6.2. Программада процедураны атау:

Процедураның жалпы түрі:

{ процедураның ішкі айнымалыларын атау}

{ процедураның инструкциялары};

- А программадағы х, у, z айнымалыларды барлық ішкі программаларында қолдануға болады ;

Procedure E;

k, l

- В процедураның m,n айнымалыларын тек қана В процедуранығ өзінде және Е процедурасында қолдануға болады; - k, l айнымалылары тек қана Е процедураның өзінде ғана қолданылады.

Негізгі программада аьалған айнымалылар барлық оның құрамына кіретін ішкі программалар үшін глабальды болып табылады.

Жоғарыда қарастырылған программада m,d айнымалылары – нақты параметрлар, ал n,c – формальды параметрлар.
Мысал. Мынадай процедура берілген:

procedure procnam(x,y:integer);

Begin

x:=4; y:=5;

end;

1. Стандартный әдіс: procnam(f,k:integer); Мұнда f,k нақты параметрлер мәндері x,y формальды параметрларына беріледі .

2.жағдайдың болуы мүмкін: num:=5;

procname(num,4);

Например: num:=1; pow:=50;

procname(num, pow);

переменные num, pow – нақты параметрлар.

1. 
   Алгоритмдер және олардың блок-сұлбалары
   
2. 
   Қарапайым функциялар үшін Тьюринг машинасы
   
3. 
   Қарапайым арифметикалық функциялардың примитивті есептелінетіндігі
   
4. 
   Рекурсивті функциялар
   
5. 
   Марковтың нормальды алгорифмдері
   
6. 
   Бір формальдаудың қарапайым операцияларының басқа формальдаудың қарапайым опреацияларына көшетіндігі
   
7. 
   Рекурсивті функциялардың номерлерінің қасиеттері
   
8. 
   Рекурсивті функциялар туралы негізгі теоремалардың қолданылуы
   
9. 
   Шешілмейтін алгоритмдік проблемалар
   
10. 
    Рекурсивті және рекурсивті саналатын жиындардың қасиеттері
    
11. 
    Рекурсивті саналатын жиындарға қолданылатын амалдыр
    
12. 
    Жиындардың кетірілетіндігі
    
13. 
    Креативті және продуктивті жиындар
    
14. 
    Жай және максимальды жиындар
    
15. 
    Райс-Шапиро теоремасы
    

7. 
   ПӘНДІ ОҚЫТУ ЖӨНІНДЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР.
   

Лабораториялық жұмыс №1.

Тақырып: Тармақталу командасы. Цикл

«Информатика -9» Н.Ермеков щқулығындағы есептерді шешу алгоритмлерін құрыңыз. б.44-46, 50-51, б. 57, 63

Тақырып: Арифметикалық өрнектерді Паскаль тілінде жазу.