ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 68
криптографиялық кілтті қолданған жөн. Бұл тәжірибелік орналастырудың мәнін арттырады,
алайда екі тәсіл кодтауы бірін-бірі толықтырып отырады.
2. Бір қолданысты блокнот
Тәжірибеде қолданылатын шифреулердің барлық түрлері міндетті түрде белгілі бір
сипаттамалардан тұрады, оларды мүмкіндігі жоғары технологиялар арқылы ашуға болады.
Әйтсе де абсолютті сенімді шифрлерді мүмкіндігі жоғары техника да бұза алмауы мүмкін.
Мұндай шифрге, бірқолданысты блокнотты жатқызуға болады. Ол алынып тастайтын
беттерден тұрады, әр бетте кестеге кездейсоқ сандар немесе әріптер жазылады. Кестенің тек екі
көшірмесі ғана болады: біреуін - жөнелтуші қолданып, екіншісін – қабылдаушы қолданады.
Бірқолданысты блокноттың қазіргі варианты - бірқолданысты лента. Басында ол
перфолента болған, кейін магнитті ленталар болса, қазіргі уақытта магнитті және оптикалық
дискілер. Егер кілттер жүйесі кездейсоқ болса, бұл шифр сенімді бола алады.
3. Мәліметтерді шифрлеу стандарты.
Мәліметтерді шифрлеу стандарты бірінші рет 1975 жылы баспаға шықты. Басында ол жан
жақты зерттеуге және сындарға тап болды. Шифрлеу алгоритмін құрудың бірден бір қиындығы,
дешифрлеу алгоритмінің қарапайымдылығын сақтай отырып қажетті күрделілікпен қамтамасыз
етуде болып табылады.
Қарапайым шифрлеу схемасы әдетте әмбебап болып келеді және де ол тек битер немесе
символдар тізбегінен ғана тұрмайды. Стандарттың ерекшелігі мынады, ол мәліметтер блогына
амалдар қолдануға мүмкіндік тудырды, нәтижеде шифрлеудің жаңа түрі пайда болды. Стандарт
және оны қолдану криптографияда бірнеше жаңа концепциялардың пайда болуына алып келді.
Шифрлеу алгоритмінің Стандарты бірнеше ерекшеліктерден тұрады. Оның қасиетінің бірі -
қосымшалық. Егер кодтар тізбегі ретінде x, y және k болып, олар y=k(x) қатынасымен байланыста
болса, онда ол қатынас тізбегін қосымша кодтармен алмасытыруға болады, атап айтқанда мысалы,
0-ді 1-ге алмастыру арқылы немесе керісінше. Әйтсе де бұл әдіс аса сақтықты талап етеді.
4. Блоктық шифрлеу әдісі.
Жақсы шифр әдетте кең көлемді қолданысқа ие болады және де қолданушыға ыңғайлы, әрі
сенімді болады. Блоктық шифрлеу жаңа идеяларды туындатты, ол блоктық шифрлеу – диапазоны
кең көлемді қолданыста болғаны үшін жақсы шифрлердің бірі деген атқа ие болды. Төменде
шифрлеу алгоритмін қолданудың төрт тәсілі келтірілген.
1. Электронды кодтау кітабы (ЭКК) – шифрлеу алгоритмін бір блок үшін қолдану
тәсілі. Хабарламаны ЭКК тәсілімен шифрлеу үшін, мәтінді 64 биттік өлшеммен блоктарға бөлу
қажет және әр блокты бөлек шифрлеу керек. Егер блок екі рет кездессе, кодтау блогы
қайталанады. Кездейсоқ мәліметтерде мұндай жағдай бола бермейді, сондықтан оны ескермеуге
де болады, әйтсе де нақты мәліметті жіберер кезде мұндай тәсілдің барлығын ұмытпаған жөн.
Мысалы, компьютерлік мәтіндер жол арасындағы бос орындар, сандық жолдардағы нөлдер т.с.с.
блоктар көп кездесуі мүмкін. Осындай блоктарды жинақтап, шифрлер блогын жасауға болады, ал
содан кейін дешифлеу ойлап табуға болады. ЭКК-ны қолданып шифрлеу әдісі осы қасиетке
негізделген.
ЭКК тәсілін, кодталатын мәліметтер кездейсоқ болған жағдайда немесе кездейсоқ
компоненттердің көлемі өте көп болған жағдайда қолданған қолайлы. Көбіне олар есептеу желісі
бойынша сақтауға немесе жеткізуге арналған, басқа кілттермен кодталған кілттер
2. Кері байланысы бар блоктық шифрлеу (КББШ) – көп қолданысты алгоритм үшін
хабарлама шифрленуінің көптеген блоктардан құралуы.
КББШ тәсілі хабарламаның 64 бит блоктарға бөлінуінен тұрады. Әрбір қадам
шифрленуінің нәтижесі сақталады және модификация үшін келесі блок қолданылады.
Шифрленген мәтіннің әрбір 64 биті ағымдағы мәтіннің келесі блогымен модуль 2 бойынша
орналасады. Көрініп тұрғандай бұл үрдіс дұрыс мәтін шығуына әкеледі. Егер мәліметтерді
тасымалдауда қате жіберілсе, мұндай сәйкестік бұзылады. Шифрлеу кезінде бір биттің қате кетуі
барлық 64 биттердің жұмыс істемеуіне әкеледі, ал оны келесі блокқа қосу қатені көрсетеді.
Көптеген жағдайда жүйе жұмысына аз ықпалын тигізеді, сондықтан қате үлкен блоктың істен
ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 69
шығуына әкеледі. Сондықтан КББШ тәсілін өзіндік синхрондалу деп атаса болады. КББШ тәсілі
мәліметтер блокталуының берілген форматына келеді.
Соңғы тәсіл «түссіз протокол» деген атпен белгілі. Ол КББШ әдісіне қарағанда әрбір битке
жеке-жеке қолданады. Бұл әдісте 64 биттен орындалады..
3. Кері байланыс бойынша кілті шифрлеу (КББКШ) – шифрлеу әдісі, кері байланыс арқылы
жүзеге асады. Бұл әдісте қателердің таралу эффектісі жоқ. Әрбір үрдіс функциясы 64 битпен
генерацияланады және кіллтің қатарын табуда қолданады.
5. Ашық кілтті шифрлеу
Бұл әдіс РША (РИВЕСТА - ШАМИРА - АДЛЕМАНА) деп аталады.Қазіргі уақытта кеңінен
таралған ашық кілтті шифрлеу схемасы болып табылады. Бұл схемада шифрлеу және дешифрлеу
үшін кілттер қолданылады. Дешифрлеу үрдісі әрине жасырын кілтті қолдану қажет. Бірақ бұл
схемада керісінше ашық кілтті қолданады. Шифрлеу және дешифрлеу үрдісінің өзара байланысы
кілттерге байланысты. Кілттер де бір бірімен тығыз байланыста болуы қажет. Бірақ ашық кілт
жабық кілттің бар екенін білдірмеуі тиіс. Кілтті тарату процедурасы былай жүзеге асады: ақпарат
жіберуші абонент кілтті ашық турде ақпарат қабылдайтындарға жібереді. Бұл жағдайда кілттің
қауіпсіздігі өзгермейді. Ашық алгоритмдер мен кілттерді қолданғандықтан, шифрлеу функциясы
жеткілікті қарапайым емес.
6. Кілтті қолдану
Криптографиядағы барлық үрдіс сол криптографияның кілттерін таратуға байланысты. Бұл
кілттердің жабықтылығына және толықтығына сенәмді болу керек.
Ашық кілтті схема қарапайым болғандықтан оның тек толықтығын қамтамасыз ету қажет.
Кілттерді есептеу жүйесінің берілу каналдары арқылы, адамдардың көмегінсіз таратуға
болады. Егер олар басқа кілтпен шифрланған болса. Кілттер жиынтығы иерархия құрай алады, бұл
жерде әрбір кілт шифрленген түрде сақталады және жоғарғы дәрежелі кілттер жолда ұсталып
қалмайтындай яғни білдірмейтін, жасырын тарату жолын қолданады. Бұл басты кілттер арнайы
тасымалдаушылармен таралды, себебі барлық схема қауіпсіздігі осыған байланысты. Осы кілттер
арқылы басқа кілттер табылады.
Кілттерді басқарудың көптеген түрлері бар, олар схеманың қолданылуына байланысты. Сол
үшін әрбір бөлек жағдайларға өзінің жеке басқару жүйесі құрылады.
Ең жоғарғы дәрежедегі мастер – кілт орналасады, осыдан әрбір жүйеге қосылған
құрылғыларға жеке – жеке мастер – кілттен бөлінеді. Соңғылары келесі дәрежеде шифрланған
түрде сақталады.Әрбір кілт берілгендердің толықтығын қамтамасыз етуде қолданады. Бұл үрдіс
орталықтардың байланыс линияларында жүзеге асуы тиіс.
Бұлар аймақтық мастер – кілттер деп аталады. Бұл кілттер құрылғылардың жүйедегі тығыз
байланысын қамтамасыз етеді. Ұзақ уақыт ішінде берілгендерді шифрлеуде бір кілтті қайта –
қайта қолдануға болмайды. Төменгі дәрежедегі кілттер бүкіл жүйеге таралады.
Қазіргі кезде ашық кілтті қаіпсіздік схемасы жасырын кілттерді жіберуде қолданады.
Кілттің толықтығын қамтамасыз етеді. Ашық кілтті қолдану қауіпсіздік схемасын есептеу
жүйелерінің симметриялық криптографияның адісі деп те атауға болады.
Бағдарламаның жазылуы
BEGIN PROGRAM
Мәтінді енгізу;
FOR I:=1 TO бастапқы мәліметтің соңы DO шифрлеу;
Шифрленген мәтінді беру;
FOR I:=1 TO шифрленген мәтіннің соңы DO дешифрлеу;
Дешифрленген мәтінді беру;
END PROGRAM.
Бұл бағдарлама мәтінді шифрлеуді орын алмастыру әдісімен орындайды.
program demo;
uses crt;
var st,st1:string;
