МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ СӨЙЛЕУ ТІЛІ ЖАЛПЫ ДАМЫМАҒАН

11 
 
 
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ СӨЙЛЕУ ТІЛІ ЖАЛПЫ ДАМЫМАҒАН 
БАЛАЛАРДЫҢ  CӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНЕ СИПАТТАМА 
 
Аңдатпа: 
 
Мақалада  сөйлеу  тілі  жалпы  дамымаған  балалардың  сөйлеу  тілінің  ерекшеліктері 
эксперимент негізінде анықталып, сипатталған.Соған сәйкес 3,5-5 жас аралығындағы балалардың  
сөйлеу  тілінің  даму  көрсеткіштерін  тексеру  әдістемелері  іріктеліп  жасақталды.  Тексеру 
әдістемелері  сөйлеу  тілінің  барлық    компоненттерін,  яғни  грамматикалық,  лексикалық,  дыбыс 
айту  мен  байланыстырып  сөйлеу  тілін  анықтауға  бағытталған.  Мұнда  сөйлеу  тілінің  жеке 
компоненттеріне талдау жасалып, ортақ көрсеткіштер есептелініп шығарылды. Бұл ақпарат мектеп 
жасына  дейінгі  сөйлеу  тілі  жалпы  дамымаған  балаларға  қолданылатын  коррекциялық 
технологияларды іріктеу үшін қажет. Іріктеу жұмысы болашақта коррекциялық технологиялардың 
қолдану  тиімділігін  арттыру  үшін  де,  мектепке  дейінгі  балаларда    сөйлеу  тілінің  жалпы 
дамымауын түзету үшін де маңызды. Ол балаларға кейінірек мектеп бағдарламасын сәтті игеруне 
көмектеседі. 
Түйін  сөздер:сөйлеу  тілінің  жалпы  дамымауы,коррекциялық  технологиялар,  орталық 
жүйке  жүйесінің  резидуальды-органикалық  зақымдалуы,  байланыстырып  сөйлеу  тілін  тексеру 
әдістемесі,  сөйлеу  тілінің  дыбыстық  құрылымының  деңгейін  тексеру  әдістемесі,  сөздік  қорын 
тексеру әдістемесі, сөйлеу тілінің  грамматикалық құрылымын тексеру әдістемесі. 
 
Аннотация 
Абаева Г.А
1
.,Шотыбаева Л. А.
2 
1
к.п.н., доцент кафедры Специального образовани Казахского Национального педагогического 
университета имени Абая e-mail: abaeva70@bk.ru 
2
Магистр 2-го курса по специальности 6M010500 - Дефектология 
Laura.Shotybaeva.95 @ mail.ru 
РГП «Казахский государственный женский педагогический университет» город Алматы, 
Казахстан 
Особенности разговорной речи детей дошкольного возраста с общим недоразвитием 
речи 
В  статье  приведены  результаты    собственных  исследований    особенностей  развития  речи   
детей  с  общим  недоразвитием  речи.  Проведен  отбор  необходимых  методик    для  диагностики 
уровня    речевого  развития    детей  3,5-5  лет  с  ОНР.  Диагностические  методики  направлены  на 
обследование всех компонентов речи, влючая грамматику, звукопрозношение, лексику и связную 
речь. Здесь также приведены средние арифметические показатели по каждому компоненту речи. 
Данные  результаты  могут  быть  использованы  для  отбора  коррекционных  технологий, 
направленных  на  развитие    речи  детей  с  ОНР.Тщательный  отбор  коррекционных  технологий    с 
выявлением  их    эффективности  способствует  более  быстрой  и  качественной    коррекции  речи  у 
детей  с  общим  недоразвитием  речи.  Преодоление  ОНР-залог  эффективного  усвоения  школьной 
программы. 
Ключевые  слова:  общее  недоразвитие  речи,  коррекционные  технологии,  резидуально-
органическое  поражение  центральной  нервной  системы,  методика  определения  уровн  связной 
речи,  методика  оценки  звукового  и  слогового  анализа  речи,  методика  выявления  словарного 
запаса, методика проверки правильности грамматического строя речи. 
 
Abstract 
G.A.Abayeva,
1
 L. A. Shotybaeva
2 
1
candidate of pedagogical sciences, associate professor . Kazakh national pedagogical University named 
after Abay, Institute of pedagogy and psychology. Almaty, Kazakhstan e-mail: abaeva70@bk.ru 
2
2-nd year graduate student by specialty 6M010500 - Defectology  
Laura.Shotybaeva.95 @ mail.ru 
RGP "Kazakh State Pedagogical University" Almaty, Kazakhstan 
The features  of the conversational speech of preschool age children with general 
underdevelopment of speech 
The results of own researches described features of  speech development  among children with the 
general  underdevelopment  of  speech.Selected    necessarymethods  for  the  diagnosis  the  level  of  3.5-5 

12 
 
yearschildren`    speaking    skills`  development.  Diagnostic  techniques  are  aimed  at  examining  all 
components of speech, including grammar, sound, vocabulary and coherent speech. Here also  areshown 
the  average  arithmetic  indicators  for  each  component  of  speech.  These  results  can  be  used  to  select 
correctional technologies aimed at developing the speech of children with the general underdevelopment 
of  speech..  Selecting  correction    technologies  may  in  the  future  help  to  identify  their  effectiveness  and  
correct  speech  in  children  withthe  general  underdevelopment  of  speech.  This  information  can  help 
children to learn school curriculum effectively. 
Key  words:  general  underdevelopment  of  speech,  correction    technologies,  residual-organic 
dysfunction  of  the  central  nervous  system,  methodology  for    determining  connected  speech, 
methodologyfor  sound  and  syllabic  analysis  of  speech,  methodology  of    vocabulary  detection  , 
methodology for determining the grammatical structure of speech. 
 
Сөйлеу  тілі-бала  дамуының  негізгі  көрсеткіші.  Ана  тілі  балаға  қоршаған  ортада  өз  орнын 
тауып,  үлкендер  мен  қатарластарымен  қарым-қатынас  орнатуына  мүмкіндік  береді.  Тіл  арқылы 
бала айналасын таниды, өз ойын жеткізеді. Сонымен қатар сөйлеу тілінің қалыпты дамуы балаға 
мектеп бағдарламасын жақсы игеруі үшін қажет. 
    Мектепке  дейінгі  жаста    бала  өз  ана  тілінің  қалпын  түсіне  бастайды.  Бала  дыбыс  қатарларын 
меңгеріп,  сөйлем  құрылымымен,  антоним  мен  синонимдермен  танысады.  Монологты 
құрастырудың заңдылықтарын түсініп, диалог жүргізудің алғышарттарын меңгереді. Балалардың 
тілдік  және  тілдік  емес  құблыстармен  таныс  болуы  кейінірек  мектепте  оқу  мен  жазуды  сәтті 
меңгеруге  көмектеседі.  Мектеп  жасына  дейінгі  балада  белгілі  бір  жетістіктермен  қатар  тілдік 
дамуының қалпы анық байқала бастайды. Кез- келген дамудағы кешігу бала әрекеті мен мінезіне, 
тұлғалық қалыптасуына әсер етеді. 
    Сол себепті коррекциялық технологияларды қолданбас бұрын біз сол технология қажет болатын 
балалар контингентін біліп алғанымыз жөн. Сонда ғана біз  кемістік ерекшелігіне қарай мақсатты 
бағытталған жұмыс жүргізіп, сөйлеу тілінің  жалпы дамымауын жеңуде жақсы нәтиже ала аламыз. 
Сол үшін біз сөйлеу тілі жалпы дамымауын түзету үшін, коорекциялық технологияларды іріктеу 
мақсатында  анықтаушы эксперимент жасауды жөн көрдік. 
Анықтаушы эксперимент барысы 
Анықтаушы  эксперименттің  басты  мақсаты  -  сөйлеу  тілі  жалпы  дамымаған  балалардың  
сөйлеу  тілінің    бастапқы  қалпын  анықтау.    Эксперимент  жүргізу  үшін  біз    келесі  әдістемелерді 
іріктеп алдық:  
1.  Ушакова, Струнина бойынша сөздік қорын тексеру әдістемесі (4-5 жас) 
2.  Стребелева бойынша сөйлеу тілінің дыбыстық құрылымының деңгейін тексеру әдістемесі. 
(4-5 жас). 
3.  Стребелева бойынша сөйлеу тілінің  грамматикалық құрылымын тексеру әдістемесі. 
4.  Стребелева бойынша байланыстырып сөйлеу тілін тексеру әдістемесі. 
 
Анықтаушы экспериментке 20 бала қатысты. Эксперимент таза болып шығу үшін диагнозы 
бірдей   СТЖД 2-ші деңгейіндегі 3,5-5 аралығындағы  балаларды алдық. Олардың сипаттамасына 
келіп тоқталсақ: 
- балалардың барлығында орталық жүйке жүйесінің резидуальды-органикалық зақымдалуы 
байқалады; 
-  оның  ішінде  1  балада  органикалық  түрдегі  ашық  ринолалия  бар  (ол  қызға  дер  кезінде 
көмек көрсетіліп, ота жасалған; фразалық сөйлеу тілі қалыптасқан; сөздердің мағынасын түсінеді); 
-  1  бала  нашар  естиді;  сөздік  нұсқауларды  түсінеді,  фразалық  сөйлеуде  ұқсас  дыбыстарды 
шатастырып, дұрыс айтпайды; 
Зерттеуде 2 орта топтың 20 баласы қатысты, балалардың орташа жасы 4 жас 3 ай. 
Біз анықтаушы экспериментті кезеңдерге бөлдік: 
 
 
     1 кезең.  Балалардың сөздік қорын тексеру тапсырмалары. 
 Ушакова, Струнина бойынша сөздік қорын текеру әдістемесі (4-5 жас) 
Тапсырма 1. 
Мақсаты: Балалардың сөздік қорының қалыптасу деңгейін тексеру. 
Логопед балаға қуыршақты қөрсетіп, келесі сұрақтарды қоя бастайды. 
1.Қуыршақ дегеніміз не ? 
1)  Бала анықтама береді ( қуыршақ-ол ойыншық, онымен ойнайды );