Актуальные вопросы специального и инклюзивного образования

84 
 
       В  соответствии  с  этим  принципом  разрабатываются  педагогически  обоснованные 
программы, учебники, методы обучения. Отметим, что доступность обеспечивается соблюдением 
дидактических  правил:  от  легкого  к  трудному,  от  известного  к  неизвестному,  от  близкого  к 
далекому, от простого к сложному. Знания тем прочнее, чем сознательнее работа учащихся, чем 
богаче и разнообразнее сенсорный опыт, запас наглядных образов и ярких примеров, чем больше 
связей установлено между фактами и явлениями. 
           Для  незрячих  и  слабовидящих  обучающихс    особо  важное  значение  имеют  практические 
упражнения  и  применение  усвоенных  знаний,  умений  и  навыков  в  предметно-практической 
деятельности,  а  также  индивидуальный,  дифференцированный  подход  в  обучении,  благодаря 
которому  в  учебной  работе  с  коллективом  детей  достигается  педагогическое  воздействие  на 
каждого ребенка с учетом особенностей его развития. 
Ключевые 
слова: 
специальная 
дидактика, 
незрячие 
дети, 
слабовидящие дети, методы обучения. 
Abstract 
Mirzakhmedova U.A.
1
, Zhailaubek Sh.E.
2
  
1
m.p.s., teacher, Abai KazNPU  
uljan-192@mail.ru
 
2
Student of 3
th
 course on specialty 5В010500 Defectology 
zhailaubek.sh@mail.ru
 
Methods of training of children with infringements of the sight 
        Pedagogics  believes  that  strong  mastering  of  knowledges,  skills  is  reached  by  all  run  of  training. 
Availability of training didactic principle assuming such construction of process of training, at which the 
level of preparation of trainee, their age and special features are taken into account. 
        Pursuant  to  that  principle  pedagogically  justified  programs,  textbooks,  methods  of  training  are 
developed.  We  will  note  that  availability  is  supplied  by  observance  of  didactic  rules:  from  easy  to 
difficult, from known to unknown, from close to far, from simple to difficult. Sensor experience, stored 
up knowledges that stronger, than more conscious work of trainee, than richman and diverse than evident 
images and vivid examples, than more communications it is installed between facts and phenomena. 
   For schools of blind and visually impaired especially important value they have practical exercises 
and application of acquired knowledges, skills in subject-practical activity. Individual, varied approach in 
training is which in study with the collective of children pedagogical influence on of each child is reached 
in view of features of his development. 
       Key  words:  special  didactics,  blind  children,  visually  impaired  children,  methods  of 
training. 
 
Арнайы  дидактика  -  психофизикалық  дамуындағы  ауытқушылықтары  бар 
тұлғаларды  оқыту  және  оқытудың  теориясы,  міндеттері,  принциптері,  мазмұны,  әдістері, 
педагогикалық  процесті  ұйымдастыруды  анықтаушы.  Арнайы  дидактиканың  құрамдас  бөлігі  - 
көрмейтін  және  нашар  көретін  балаларды  оқыту  мен  оқытудың  теориялық  негізін  айқындайтын 
тифлодидактика. 
Тифлодидактика 
философия, 
әлеуметтану, 
логика, 
психология, 
анализаторлардың  физиологиясы  және  жоғары  жүйке  қызметі,  ақпараттық  теория  және 
математика сияқты басқа ғылым салаларымен тығыз байланыста. 
Көрмейтін  және  нашар  көретін  балалар  дамуының  ерекшеліктері  қалыпты  көруді 
дамытудың  жалпы  даму  заңдылықтарының  аясында  ғана  анықталады.  Ақыл-есі  мен  физикалық 
дамуындағы  әртүрлі  ауытқулардың  болуы,  ең  алдымен,  баланың  жалпы  даму  заңдылықтарының 
бірыңғай, бір-бірімен байланысты жүйесінде өзгерістердің болғаны туралы айтады. [1] 
Көру қабілеті нашар және қалыпты көру қабілеті бар балалардың психикалық және 
физикалық дамуын  салыстырмалы  түрде  зерттеу  өте  маңызды,  өйткені  ол  көру  патологиясы бар 
балалар дамуының жалпы үлгілерін және ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді.[3] 
Дамудың  бұзылулары  әр  түрлі  сапалылық  деңгейлерге  ие  болуы  мүмкін. 
Осылайша, көру қабілетінің бұзылуы толық немесе ішінара болуы мүмкін, сонымен қатар басқа 
аурулар  негізінде  жиі  күрделене  түседі.  Бірінші  жағдайда  мұғалім  көрмейтін  баламен,  екінші 
жағдайда - көру қабілеті нашар балалармен, үшінші жағдайда - көрмейтін немесе нашар көретін, 
ауытқушылы  бар балалармен жұмыс жасау. Мұның бәрін есепке ала отырып, тифлопедагогика 
балаларға  сараланған  көзқарасты  жүзеге  асырады,  бұл  көрмейтін  және  көру  қабілеті  нашар 
балалардың  когнитивтік,  жеке,  қозғалыс  сферасы,  физикалық  дамуының,  ақпараттық-
коммуникациялық қызметінің ерекшеліктерін, қасиеттерін ашуға мүмкіндік береді.[2] 

85 
 
Білім  беру  мен  оқытудың  оң  нәтижелеріне  сүйене  отырып,  көрнекі  кемістігі  бар 
балаларды  дамытуда  ауытқуларды  түзету,  тифлодидактиканың  көрмейтін  және  көру  қабілеті 
нашар  адамдарға  білім  беру  мен  тәрбиелеудің  оптимистік  көзқарасын  ұстанады.  Мұғалім 
баланың мүмкіндіктері  мен  денсаулық мүмкіндігіне сүйенетін болса, педагогикалық үдеріс ең 
нәтижелі  екендігі  анықталды.  Салауатты  күштерді  жұмылдыру,  резервтік  мүмкіндіктерді 
іздестіру оның дамуындағы ауытқулардың коррекциялануына және компенсациялануына ықпал 
етеді.[4] 
Оқыту  әдістері.  Бұл  тұжырымдаманың  әр  түрлі  анықтамалары  бар.  Негізінен 
олардың  мазмұны  -    оқу  әдісі  оқытудың  мақсаттарына  жетуге  бағытталған  мұғалім  мен 
оқушылардың өзара байланысты әрекеттерінің реттелген жолдары болып табылады. 
Қазіргі уақытта дидактикада оқыту әдістерінің классификациясы  бойынша әр түрлі 
көзқарастар  бар:  1)балалардың  білім  алатын  ақпарат  көздері  бойынша  (ауызша,  көрнекі, 
практикалық);  2)дидактикалық  тапсырмалардың  сипаты  және  шешімдері  бойынша  (жаңа  білім 
игеру  тәсілдері,  білімді  нығайту,  дағдыларды  қалыптастыру,  білімді  тексеру  және  бағалау);  3) 
оқытушы  мен  оқушының  басым  әрекеттерінің  сипаты  бойынша  (мұғалімнің  білім  беру  әдісі, 
оқушылардың өзіндік жұмыс әдісі) және т.б. 
Көру  қабілеті  зақымдалған  балаларды  оқыту  әдісінің  өзіндік  ерекшелігі  бар. 
Тифлопедагогикада  балалардың  дамуындағы  ауытқуларға  коррекциялық  және  компенсациялық 
жұмыстарды жүргізуде жалпы білім беру әдістерімен қатар арнайы әдістер қолданылады. Жалпы 
және  арнайы  әдістерді  қолдану  қажеттілігі  балалардың  танымдық  белсенділігінің  сипаты  мен 
ерекшелігіне байланысты  анықталады.  Осылайша,  алғашқы  оқыту  процесінде   сенсорлық  және 
ауызша  байланыс жүйелерінің  бұзылуын  түзетуге  назар  аударылады.  Сондықтан,  білімді  терең 
меңгеру  үшін  оқу  материалын  түсіндіруде  сөзді,  кескінді  және  тәжірибелік  әрекеттерді 
біріктіріп, олардың әрекеттеріне білім басшылық ете отырып,бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста 
болуына және өзара әрекеттесуіне мүмкіндік беру,ауызша оқыту әдістемесі реттеуші, басқарушы 
рөл атқарады және бұзылған функцияларды түзетуге үлесін қосады. [5] 
Дәстүрлі 
оқыту 
әдістерінің 
қолдану 
ерекшеліктері 
мен 
қысқаша 
сипаттамасы((ауызша, көрнекі, практикалық). 
Басты  оқыту  әдісіне  -ауызша  оқыту  әдістері  кіреді.  Ауызша  оқыту  әдістемесінің 
ақпарат  алуда  кең  таралған  түрлеріне  кіреді:әңгіме,  мұғалімнің  әңгімесі,  оқу  құралы,  баспа 
мәтіндері  мен  иллюстрациялар,  жазбаша  және  ауызша  жұмыстар,  радио  және  телеарналар, 
«сөйлейтін» кітаптары, мектеп дәрістері. 
Сөйлесу  білім  алудың  маңызды  көзі  ретінде  қатысушылардың  ойлау  әрекеттеріне 
бағытталған сұрақтарды мақсатты түрде таңдауға мүмкіндік береді. Сөйлесу әдісі кезінде себеп-
салдарлық  қатынастар,  зерттелген  материалдың  логикалық-дидактикалық  негіздері,  алынған 
білімді  жалпылау  қарастырылады.  Мұғалім  оқушылар  сөзді  қаншалықты  дұрыс 
қолданатындығын, ойын дәлелдеу әдістерін, терминологияны, негізгі тұжырымдарды, заңдарды, 
ережелерді  меңгергенін,  бейнелі  сөйлеу  әдістерін  қолдана  алатынын  қалай  және  қаншалықты  
дұрыс білетінін бақылайды. 
Оқытушының  әңгіме  әдісі  ауызша  оқыту  әдістерінің  бірі  ретінде  көптеген 
тақырыптарды  зерттеуде  қолданылады.  Ол  нақты  материалды  дұрыс  таңдауды,  оны  бөліктерге 
нақты бөлу арқылы қатаң логикалық жүйелілікте көрсетуді көздейді. Әңгімелесу кезінде толық 
сенімді  фактілер  бар,  ғылымның  соңғы  жетістіктері,  олардың  өмірмен  байланысы  көрсетіледі. 
Оқулық, баспа мәтіндері, иллюстрациялармен жұмыс жасауға көп көңіл бөлінеді. Қазіргі уақытта 
көрмейтін  және  көзі  нашар  көретін  балаларға    арналған  барлық  оқулықтар  арнайы  таңдалған, 
бейімделген иллюстрациялар және  дидактикалық материалдармен жарияланады. Көзі көрмейтін 
және  көзі  нашар  көретін  балаларға  арналған  оқулықтар  жалпы  мектептің  оқулықтарынан 
ерекшеленетіндігін  ескере  отырып,  оқушыларды  ең  басынан  бастап  оқулықтардың  құрылу 
реттілігімен таныстыру қажет. 
Көру  қабілеті  нашар  балаларды  оқытуда  көрнекілік  әдістеріне  ерекше  назар  аударылады. Бұл 
әдістер  сенсорлық  тәжірибені  қабылдауын,  зейінін  дамытуды,  есте  сақтауын  қалыптастыру 
арқылы  жетілдіреді.  Көрнекіліктерді  пайдалану  ол  сенсорлық  тәжірибені  байытуға,  идеяларды 
нақтылау және көрнекі-бейнелік ойлауды дамытуға бастапқы сыныптарда ең тиімді қолданылады. 
Орта және жоғары сыныптарда көрнекіліктер логикалық ойлаудың жоғары деңгейін талап ететін 
теориялық біліммен үйлестіріледі. 
Көрнекілік принципін дұрыс қолдану көрмейтін және көру қабілеті төмен балаларға білім беру 
үшін  маңызды.  Көрудің  толық  немесе  ішінара  бұзылуы  сөзсіз  сыртқы  әлемді  танудың