16
электромагнитті, муфтанын қысқышы, тежегішті және т.б., тежеуіш ретінде де
үлкен қолданысқа ие болды.
Электрмагнитті механизмнің (ЭММ) құрама бөлігі, магнит ағынын
таратушы жіне бағыттауға арналған магнитті тізбек болып табылады.
Магнитті тізбек деп катушка мен тұрақты магниттің магнит қозғаушы
күшін туғызатын магнит ағыны тұйықталатын ферромагнитті бөлшектер мен
магнитті емес аралықтың жиынтығы.
ЭММ магнит тізбегі тармақталған және тармақталмағын болып бөлінеді
және келесі бөліктерден тұрады: магнит тізбегінің қозғалмалы бөлігі – якорь
деп аталады; магниттелмейтін орамасы бар магнит тізбегінің бөлігі – өзекше
деп аталады, өзекше мен якорьды байланыстыратын магнит тізбегінің бөлігі –
ярма деп аталады. Магниттелмейтін орама Ф магнит ағынын қоздырушы
м.қ.к. тудырады. Бұл ағын зазор арқылы да, әртүрлі магниттік қасиеттері бар
магнит ағынының басқа бөліктері арқылы да тұйықталады (5.1 сурет).
5.1 сурет – Магнит тізбегі
Якорьдың қозғалысы бойынша өзгеретін, ашық саңылау δ – жұмыс
саңылауы деп аталады. Жұмыс саңылауы арқылы өтетін ағын, сәйкесінше –
жұмыс ағыны деп аталады Ф
б
. Магнит тізбегіндегі барлық қалған ағындар –
өшу ағыны деп атаалады Ф
s
. Негізгі немесе өзекше ағыны мынаған тең:
Ф
Ө
= Ф
δ
+ Ф
S
. (5.1)
ЭММ құрылысы бойынша бірнеше топқа бөлуге болады (5.2 сурет):
а) сыртқы тарту якорімен;
б) жылжымалы якорьмен;
в) көлденең қозғалмалы якорьмен.
17
a)
б)
в)
5.2 сурет – Электрмагнитті
механизмнің құрылысы
Жалпы ток тұрақты және айнымалы ток болып бөлінеді. Айнымалы ток
магнит тізбегінің басты ерекшелігі электртехникалық болат қағазбен
ламинатталған өзекше және қысқа тұйықталу экраны. Өзекшені ламинаттау
құйынды ток және ЭММ жұмысындағы гистерезис кезінде болаттағы шығын
әсерін төмендету үшін ал қысқа тұйықталу экраны якорьдың дірілін
төмендетеді (5.3 сурет).
5.3 сурет – Айнымалы ток магнит тізбегі
Магнит тізбегін есептеудің тапсырмасы, берілген мөлшердегі жұмыс
ағынын
тудыру
(тікелей
тапсырма)
немесе
белгілі
катушканың
магниттелмеген күші арқылы жұмыс ағынын анықтау (кері тапсырма),
Магнит тізбегін есептеу негізгі магнитті тізбек заңдарына негізделеді.
байланысты есептеледі. Бұл тапсырмалар магнит тізбегіне қатысты
Кирхгофтың магнит тізбегіне қолданатын екі заңына сүйене отырып
есептелінеді.
Кирхгофтын бірінші заңы. Магнит тізбегінде түйіндегі магнит
ағындарының алгебралық қосындысы нөлге тең:
(5.2)
18
Кирхгофтын екінші заңы. Магнит тізбегінің тұйық контурдағы магнитті
потенциялдардың құлауының алгебралық қосындысы, сол контурдың магнит
қозғаушы күшінің алгебралық қосындысына тең:
ΣФR
м
=Σ(Iw), (5.3)
(5.4)
мұндағы ℓ - аймақтың ұзындығы, м;
Ф –магнит ағыны, Вб;
R
м
- тізбектің магниттік кедергісі, Гн;
-1;
S – магнит өткізгіштің көлденең қимасының ауданы, м
2
;
-
материялдың магнит өткізгіштігі, Гн/м;
G
м
- магнит өткізгіштің магнит өткізу аймағы, Гн.
(5.5)
6 дәріс. Электрлік доға
Д
әрicтi
ң мақсаты: электрлік доға
пайда болуының себептерi мен
жолдарын, вольт-амперлік сипаттамаларын, өшірудің шарттарын студенттерге
жеткiзу.
Егер ток шамасы мен кернеу мәндері сыни мәннен асып кетсе, онда
электрлік аппараттардың түйіспелерінің көмегімен электр тізбегі ашылған
кезде (ажыратқыштар, автоматты ажыратқыштар, контакторлар), осы
түйіспелерде электрлік доға туындайды. Доға – түрлі факторлардың
әсерінен иондалған электрлік ортаның газ арқылы өту құбылысы.
Доғалық аралықта электрлік зарядтардың пайда болуының төрт негізгі
жолы бар: соққы және жылулық иондалу, термиялық және автоэлектронды
эмиссия.
Иондалу дегеніміз – оң және теріс электронды электр зарядтарының
доғалық аралықта пайда болу үдерісі. Термоэлектрондық эмиссия –
қыздырылған катод бетінен электрондардың ыршып шығу құбылысы.
Катодта сұйық металды көпірдің жарылуынан кейін доғаның негізі
болатын дақ пайда болады. Осы дақтың температурасының әсерінен
электрондар потенциалды тосқауылды жеңетін энергия алады және
электрондардан кеңістікке қарай қарғып шығады.
Термокатодты эмиссияның нәтижесіндегі электрондар саны көп емес
және бұл үдеріс доғаның жануы үшін қызмет етеді, яғни ол доғаның
