29
балқуын жылдамдату үшін және ендірменің балқуы кезінде оның ортақ
температурасының төмендеуінен сымдар кішігірім қалайы шариктермен
толтырылады. Төменгі (232 ◦ С-да) еру температурасына ие, қалайы ендірмені
қыздырғанда алдымен сол ериді. Қалайы мен сымның байланысының
орнында мыстың еруі және оның қимасының кішіреюі басталады. Бұл осы
тармақта қарсыластықты шақырып және жоғалтуды арттырады. Үдеріс мыс
сым қалайы шар орналасқан нүктесінде балқып кеткенге дейін
созылады.
Нәтижесінде алынған доға сымды түгел бойымен ерітіп жібереді.
Қалайы шариктерді қолдану мыстың еру температурасынан да төмен болатын
ендірменің орта балқу температурасын 280 ◦ С-ға дейін түсіреді.
Сақтандырғыштар
толтырғыштарсыз
және
толтырғыштармен
орындалады.
Резисторлар және реостаттар.
Электр құрылғының бөлігі немесе электр тізбегінің тогын және
кернеуін реттеуге арналған жеке элемент резистор (қарсылық) деп аталады.
Қарсыласуы жоғары материалдан (магнанин, никелин, константан,
нихром, фехраль т.б.) жасалады және іс жүзінде өзімен бірге омдық
қарсыласуды танытады.
Қолдануы түріне қарай іске қосушы, бақылаушы, тежеуші, арнайы
(жүктемелі, балласты, т.б.) болып бөлінеді.
Резисторлардың әртүрлі қалыптары мен құрылымдары бар, бірақ
олардың барлығы жылу сипаттамалары және бекіту әдісіне сәйкес бірнеше
топқа бөлінуі мүмкін. Ең көп таралған түрлеріне келесі реттегілер
жатқызылады: цилиндрлік жылу
сыйымдылықты
қаңқада
сым және
таспалы;
қаңқасыз;
шойын құймалы; мөрленген болатты.
Реостаттар өзі реттейтін резисторларды танытады;
олар іске қосу,
токтату және электр қозғалтқыштардың жылдамдығын реттеу және әртүрлі
электр құрылғыларын басқаруға арналған.
Реостаттар көпсатылы құрылғының қарсылықтан, кең ауқымда
қарсылықты өзгертуге мүмкіндік беретін ауыстырып қосуынан тұрады.
Реостаттар, олардың тағайындалуына, жылу жоюына және өткізілетін
элементтің жасалған материалына байланысты бірнеше түрге бөлінеді.
Тағайындалуына байланысты әсерлетуші реостаттар, іске қосатын, іске
қосуды реттейтін және жүктеме реосттаттар болып бөлінеді.
Іске қосу уақытында қозғалтқыштың тізбегіне кіретін, нәтижесінде
қысқа мерзімді токтың өтуіне негізделген реостат іске қосушы деп аталады.
Іске қосу уақытында, жұмыстың барысында қозғалтқыштың тізбегіне
кіретін, ұзақ мерзімді токтың өтуіне, не қысқа мерзімді қайталанатын жұмыс
режиміне есептелген реостат іске қосуды реттейтін деп аталады.
Реттеуші реостат әсерлетуі мықты тізбекте қозғалтқыштың айналу
жиілігін және генераторлардың кернеуін реттеу үшін қолданылады.
Жүктеме реосттаттар электр энергиясын жою, генераторларды сынау
немесе бірінші реттік қозғалтқыштарды сынауда генераторладың қуатын
реттеу үшін қолданылады.
30
Әсерлетуші реосттаттар айналмалы электр машинасындағы токты
реттеу үшін қолданылады.
Материалына байланысты реосттаттар металл, сұйық және көмір
болады.
Салқындату әдісі айтуынша реостаттар ауамен, маймен және сумен
салқындататын болып ажыратылады. Ауамен салқындату тек қана металл,
сұйық және көмір реосттарда пайдаланылады, ал маймен тек металл, сумен
- металда және сұйық реостаттарда ғана қолданылады.
Реостаттар сатылы және қарсылықтың үздіксіз өзгеруімен орындалуы
мүмкін.
Реосттаттарды қолмен немесе автоматты түрде басқаруға болады.
Контроллерлер.
Контроллерлер
көпсатылы, көптізбекті қолмен басқарылатын,
қозғалтқыштың негізгі тізбегін немесе әсерлетуші тізбекті өзгертуге арналған
құрылғы болып табылады.
Сонымен қатар, сондай-ақ, бақылауыштар тізбекке
енгізілген қарсылықты өзгерту үшін пайдаланылады.
Өзінің құрылымына
қарай бақылауыштар барабанды, жұдырықты және тегіс болып бөлінеді.
Барабанды контроллерлер.
8.2 суретте барабан контроллердiң контактiлiк элементі көрсетілген.
Білігінде 1 сегмент түріндегі жылжымалы контактiлiк сегмент ұстаушы 2
бекітілген. Бекітілген контактта 4 сегмент ұстаушы оқшаулатылған.
Жылжымайтын контакт 5 оқшауланған 6 тақтайшада орналасқан. Білік 1
айналғанда 3 сегмент жылжымайтын 5 байланысқа жылжиды, содан тізбектің
тұйықталуы жүзеге асады. Жылжымайтын түйіспенің басуы 7 серіппемен
қамтамасыз етіледі.
Біліктің бойында байланыс элементтерінің үлкен мөлшері орналасқан.
Сегмент
ұстаушы
көрші
байланыс
элементтерін
өзара
әртүрлі
комбинацияларда біріктіре алады.
Әртүрлі байланыс элементтерінің нақты
тізбекті тұйықталуы олардың сегменттерінің түрлі ұзындықтарымен
қамтамасыз етіледі.
8.2 сурет - Барабанды контроллердің байланыс элементі
