36
педагогикалық (білім беру мекемесінің бағдарлама мазмұны мен баланың оқу
жағдайларының олардың психикалық және дене ерекшеліктерінде психикалық
дамуы мен баланың типіне сәйкес болмауы);
педагогикалық (білім беру мекемесінің бағдарлама мазмұны мен баланың оқу
жағдайларының, олардың психикалық және дене ерекшеліктеріне, психикалық
дамуы мен баланы темпіне сәйкес болмауы);
Тәртібі «қиын» балалар:
клиникалық патологиялық сипаты анық білінбейтін, бірақ дамуында проблемасы
бар балалар;
әр түрлі жағдайлар мен ата-ананың ққамқорлығынсыз қалған балалар;
әлеуметтік жағдайы төмен отбасында тәрбиеленген балалар;
әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-психологиялық көмек пен қолдауға
тәуелді, зәру отбасынан шыққан балалар.
Мұндай балалардың дамуына қажетті жағдайлар жасалмағандықтан, бұл
психологиялық және әлеуметтік сипаттағы әр түрлі жағымсыз салдарларға жеткізеді.
Балалардың мінез-құлқындағы ауытқушылықтардың көрінуі:
Мектепте:
сабақтан қашу;
мектеп тәртібін бұзу;
балағаттап сөйлеу,
мектеп мүлкін бүлдіру, сабақты бөлу;
төбелесу;
Үйінде:
үйден қашу;
үйдегі міндеттерін орындамау;
ешкімді тыңдамау;
өтірік айту;
Құқыққа қарсы әрекеттер:
қанғыбастыққа салыну;
қайыр сұрау;
құмар ойындар ойнау; есірткі қолдану;
жезөкшілікпен айналысу;
ұрлық жасау;
37
мүлікті бүлдіру;
дене жарақатын салу (төбелесу)
Оқушылар бойындағы девианттық мінез-құлықтың алдын-алу шаралары
Тұлғаның дамуындағы және мінез-құлқындағы ауытқушылықтардың алдын-алу,
әлеуметтік құзырлы тұлға болып қалыптасу үшін оқушы жағымды мінез – құлық
дағдыларын үйренуге, дұрыс шешім қабылдай алуға үйренуі тиіс.
Бұл міндетті шешу оқушыға әсер ететін ортасының жағымсыз әсерінен сақтандыру,
түзету қызметін атқаратын қызметтік атқаратын әлеуметтік-педагогикалық жағдай
құруға бағытталған тұтас мектеп саясатын құруды талап етеді. Ол өзіне келесі
бағыттарды біріктіреді.:
оқушының мінезіндегі ауытқушылық түрлерін, оған әсер ететін факторларды
диагностикалау;
оқушы мен оның ата-анасының қосымша педагогикалық және психологиялық
ақпаратқа деген қажеттілігін зерттеу.
Оқушылардың, ата-аналардың мұғалімдердің пікірін зерттеу қорытындысы
негізінде, анықталған ерекшеліктеріне қарай оқушының тұлғалық дамуындағы
ауытқушылықтың алдын-алу және түзетуге бағытталған бағдарламаны жасақтау;
Тұлғаның дамуы мен мінез-құлқындағы ауытқушылықтың алдын-алу және түзету
әдістемесін меңгерген бала бойында жағымды қарым-қатынас жауапты шешім
қабылдау, жағымды «Мен -концепциясын» дамыту, сауатты өмір салтын тандауды
қалыптастырудың психотехникалық әдіс-тәсілдерін меңгерген педагогикалық
кадрларды дайындау;
Мектепте қолайлы психологиялық-педагогикалық жағдайды құру;
Отбасымен тиімді қарым-қатынас байланысын дамытуға бағытталған құзырлы
әкімшілік шешім қабылдау, тегін қосымша білім беруді ұйымдастыру.
Оқушының тұлғалық дамуындағы және мінез-құлқындағы ауытқушылықтың
алдын-алу бойынша жұмыстар келесі шарттар орындалған кезде тиімді
болады:
Оқушының білім алуындағы жетістіктерге жетуі,
Құрбыларымен, ата-аналарымен, мұғалімдерімен жағымды қарым-қатынас
орнатқан кезде;
Психологиялық қорғалғандығы;
Соңғы шарт төмендегі мәселелерді құрайтын әлеуметтік қорғаумен тығыз
байланысты
Барлық оқу орын процесіне қатысушылардың құқын сақтауы мен міндеттерді
орындауы;
Білім беру мекемелеріндегі барлық оқушылардың құқығының тең болуы;
38
Кез-келген себептерге байланысты
дискриминацияны (кемсітпеушілікті)
болдырмау;
Бұл талантардың орындалуы педагогикалық дифференциялау (саралау) тұрғысынан
және оқу процесін интеррациялау арқылы барлық оқушылармен оқу-тәрбие процесін
құруға мүмкіндік береді.
Білім беру мекемелерінің «қиын оқушымен» жұмыс моделі.
Білім беру мекемелері девианттық – делинквенттік мінез-құлқы бар
оқушылармен жұмыста төмендегі модельді (үлгіні) ұстанса болады:
I-кезең: қиын оқушыларды анықтау және есепке тұрғызу, бұл жұмыстың қиыны
және уақытты көп алатын бөлігі, жұмыстың бұл бөлімін сынып жетекшісі мен
әлеуметтік педагог бірге жүрігізеді. Себебі олар оқушылар туралы ақпаратты толық
білетін мамандар болып саналады. Сынып жетекшісі мен әлеуметтік педагогтың
міндеті – балаларды тіркеудің түрін анықтау (сыныпішілік, мектепішілік).Одан кейін
бірлескен әлеуметтік –педагогикалық сүйемелдеу жүргізіліп, оқушы туралы
қосымша ақпараттар нақтыланады.
II.- кезең: түзету (коррекциялық) жұмыстары. Жұмыстың бұл кезеңінде отбасымен
оқушыға байланысты қызмет жүйесін ұйымдастырып, нормативтік құжаттарды
бекітетін мектеп әкімшілігі қосылады. Ата-аналарға берілетін жеке кеңесте
проблеманың нормативтік –құқық жағы, олардың
бала тәрбиесіндегі
жауапкершілігін түсіндіріледі.
Түзету жұмыстарын төмендегі мектеп мамандары атқарады.
Психолог-педагог (оқушымен, ата-анамен және мұғалімдермен жүргізілетін
түзету жұмыстарын психологиялық сүйемелейді)
әлеуметтік педагог – (баланың әлеуметтенуіне көмектесетін бала мен оның
отбасында өз құзырлығы бойынша көмектеседі)
медициналық қызметкер- ( баланы жан-жақты медициналық қарауын
ұйымдастырып, арнайы мамандардан кеңес алуына көмектеседі)
Екінші кезеңде әлеуметтік педагог пен психолог әлеуметтік және психологиялық
әдістерді қолдана отырып, девианттық мінез-құлықты баланың отбасындағы
проблемаларын анықтай отырып, бала мен оның отбасын әлеуметтік –психологиялық
жағынан сүйемелейді, баланың қарым-қатынас ортасына біріккен талдау жасайды.
Талдауды мамандар баланың қатысуымен өткізеді (оның қалауымен ата-анасы да
қатысуына болады). Талқыланатын мәселе диагностикалық қорытындысы бойынша
алынған ақпараттар. Бірақ ақпараттың бала рұқсат етпеген бөлігін мектеп әкімшілігіне,
баланың ата-анасына да жеткізуге болмайды. Егер бір жақты байланыс болса немесе
жоғарыда аталған мамандар баламен тек өз құзырлығы қолдау жұмыстарын жүргізген
болса «қиын бала» кезеңінде, жан-жақты қолдаусыз көмексіз қалады.
III.
–кезең бойынша педагогикалық кеңес (құқық бұзушылықтың алдын –алу Кеңесі).
Кіші педкеңес мәжілісінде сынып жетекшісі мектеп әкімшілігінің жұмысын қоса
отырып, оқушы туралы, атқарылған жұмыстар туралы ақпараттарды ұсынады.
