Əйелдердің жəне жасы он сегізге толмаған тұлғалардың
еңбегін қорғау.
Əйелдердің еңбегін қорғау.
ҚР «Еңбекті қорғау туралы» заңының 17-бабы мыналарды
шектейді:
1) зиянды жəне қауіпті еңбек жағдайлары орын алған
жұмыстарда, сонымен қатар ауыр заттарды қолмен көтерумен жəне
қозғалтумен
байланысты
жұмыстарда
əйелдердің
еңбегін
қолдануға;
2) басшылық əйелдердің ауыр заттарды қолмен көтеруімен жəне
қозғалтуымен байланысты жұмыстарда жүктерді тасымалдау үшін
механикаландыру жəне автоматтандыру құралдарын немесе өзге де
құрылғыларды қолдануды көздеуге міндетті. Егер затты көтеру
жəне қозғалту кезінде зиян келуі мүмкін болса, затты қолмен
көтеруге тыйым салынады. Ауыр заттарды қолмен көтеруімен жəне
қозғалтуымен байланысты жұмыстарға жүкті əйелдерді тартуға
тыйым салынады;
3) заңдарда əйелдердің жүкті жəне босанғаннан кейінгі кезіндегі
еңбегін қорғаудың ерекше шаралары көзделген. Бұл шаралар
мыналарды көздейді:
а) ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 48-бабына сəйкес жүкті
əйелдерді түнгі уақытта жұмыс істеуге тартуға олардың
келісімімен ғана жол беріледі. Егер жүкті əйел түнгі уақытта
жұмыс істеуден бас тартса, онда жұмыс беруші мұндай бас
тартуды еңбек тəртібін бұзу ретінде қарастырып, ол əйелге қатысты
тəртіптік əсер ету шараларын қолдана алмайды;
ə) ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 17-бабына сəйкес жүкті
əйелдер
заңдарда
белгіленген
тəртіпте
медициналық
қорытындының негізінде қауіпті жəне зиянды өндірістік
факторлардан қорғалған əлдеқайда жеңіл жұмысқа ауыса алады.
Бұл ретте оның бұрынғы жұмыс орны бойынша орташа жалақысы
сақталады;
б) əйелдерге жүктілігі мен босануы бойынша босанғанға дейін
ұзақтығы жетпіс күнтізбелік күнге, босанғаннан кейін елу алты
(ауыр босанған немесе екі не одан да көп бала туған жағдайда
жетпіс) күнтізбелік күнге демалыс беріледі. Есептеу жиынтықтап
жүргізіледі жəне демалыс əйелдің ұйымда жұмыста істеу
ұзақтығына қарамастан, жұмыс берушінің қаражаты есебінен
жүктілігіне жəне босануы бойынша осы кезеңге төленген
жəрдемақыны босанғанға дейін нақты пайдаланған күндердің
санына қарамастан оған толық беріледі. Заңдарда босануға қатысты
белгіленген ерекше жеңілдіктер балаларды асырап алған əкелерге
де таралады. Осыған сəйкес жаңа туған нəрестелерді тікелей
перзентханадан асырап алған əйелдерге (еркектерге) бала асырап
алған күннен бастап, сəбидің дүниеге келген күнінен елу алты
күнге толғанға дейін кезеңге (ата-анасының біріне) демалыс
беріліп, оның ұйымда жұмыс істеу ұзақтығына қарамастан жұмыс
берушінің қаражаты есебінен оған осы кезеңге жəрдемақы
төленеді;
в) жүктілігі мен босануы бойынша демалыстан басқа əйелге
оның өтініші бойынша баласы бір жарым жасқа толғанға дейін
оған күтім жасау жөнінде жалақысы сақталмайтын қосымша
демалыс беріледі. Қосымша демалыс уақыты ішінде оның жұмыс
орны (қызметі) сақталады. Жаңа туған нəрестелерді тікелей
перзентханадан асырап алған əйелдердің (еркектердің) өтініші
бойынша сəби бір жарым жасқа толғанға дейін оған күтім
жасау үшін жалақысы сақталмайтын қосымша демалыс беріліп,
осы кезеңде оның жұмыс орны (қызметі) сақталады. Бұл
демалыстың сəби бір жарым жасқа толғанға дейін кез келген
уақытта толық немесе бөліп пайдаланылуы мүмкін.
18 жасқа толмаған тұлғалардың еңбегін қорғауға қатысты
ерешке шаралар. Бұл ретте 18 жасқа толмаған тұлғалар үшін
жұмыс уақытына, жұмыс режиміне, зиянды, ауыр жəне қауіпті
еңбек жағдайларынан қорғануға қатысты жеңілдіктер мəселесі
қозғалмақ. Мемлекеттің мұндай қолдауы жастарға жұмысты өзін-
өзі дамытумен үйлестіруге жəне өсіп келе жатқан ағзаны жəне
психикасын сау күйінде сақтауға мүмкіндік береді.
18 жасқа толмаған тұлғалардың еңбегін қорғауға қатысты
ерекше шаралардың мазмұны мыналардан тұрады:
1) Ауыр дене жұмыстарына жəне зиянды жəне (немесе) қауіпті
еңбек жағдайларына 18 жасқа толмаған тұлғаларды қабылдауға
жол берілмейді;
2) Жастарды жұмысқа алу шектелген. ҚР «Еңбек туралы» заңы
жастарды 16 жастан бастап жұмысқа қабылдауға рұқсат етеді.
Орта білім алған не жалпы білім беретін оқу орнын тастап
кеткен жағдайда он бес жасқа толған адамдар ата-анасының немесе
қорғаншысының, қамқоршысының келісімімен жеке еңбек шартын
жасаса алады.
Ата-анасының бірінің (қорғаншысының, қамқоршысының)
келісімімен жеке еңбек шарты оқудан бос уақытында
денсаулығына зиян келтірмейтін жəне оқу процесін бұзбайтын
жұмысты орындау үшін он төрт жасқа толған оқушымен жасалуы
мүмкін;
3) Кəмелетке толмаған қызметкерлер үшін еңбекақысы толық
уақыт ретіндегідей саналатын қысқартылған жұмыс уақыты
көзделген. Бұл дегеніміз, мысалы, кəмелетке толмағандардың
жұмыс күні 2 сағатқа қысқа болады, алайда олар жалақыны
кəмелетке толған қызметкерлермен бірдей алады;
4) Заңдар 18 жасқа толмаған тұлғаларды түнгі уақыттағы
жұмысқа, мерзімнен тыс жұмыстарға тартуға тыйым салады;
5) Кəмелетке толмаған қызметкерлер үшін ауыр заттарды
қолмен көтеруге жəне қозғалтуға шек қойылған. Басшылық мұндай
жұмыстарда жүктерді тасымалдау үшін механикаландыру жəне
автоматтандыру құралдарын немесе өзге де құрылғыларды
қолдануды көздеуге міндетті. Егер затты көтеру жəне қозғалту
кезінде зиян келуі мүмкін болса, затты қолмен көтеруге тыйым
салынады.
Сонымен, мемлекет 18 жасқа толмаған тұлғалар үшін еңбек
жеңілдіктерін заңнамалық тұрғыда бекіткен, осы арқылы олардың
еңбек жағдайы жеңілдетілген. Жасөспірімдердің əлі де дамып-өсіп
келе жатқан ағзасы өндірістік зияндардан қорғалып, оларға жұмыс
пен оқуды үйлестіруге, біліктілігін көтеруге, өз тұлғасын дамытуға
мүмкіндік берілген.
Сонымен қатар, барлық əйелдер жəне 18 жасқа толмаған
тұлғалар жұмысқа тек алдын-ала медициналық тексеруден өткен
соң ғана қабылданады, ал кейін əйел 45 жасқа толған соң, ал
кəмелетке толмағандар – 18 жасқа толған соң жыл сайын міндетті
медициналық тексеруден өтуге міндетті.
Қызметкерлердің еңбекті қорғауға құқығының кепілдіктері.
Мемлекет еңбекті қорғауға құқықты кепілдейді. Ең басты кепілдік
қабылданған шаралардың нəтижесінде өндірісте еңбекті қорғаудың
жоспарлы түрде үздіксіз, тұрақты түрде жақсаруы тиіс екендігінен
көрініс табады.
ҚР «Еңбекті қорғау туралы» заңының 18-бабы қызметкерлердің
еңбекті қорғауға қатысты келесі кепілдіктерін бекіткен:
Достарыңызбен бөлісу: | 
