еңбекке уақытша жарамсыздықтың туындаған сəтіне қарамастан
аталған жəрдемақы төленеді.
Карантин кезінде, егер қызметкердің жанындағы адамдардың
жұқпалы аурумен ауырғанына қатысты оны санитарлық-
эпидемиологиялық
қызмет
органдары
жұмыстан
босатса,
əлеуметтік жəрдемақы төленеді.
ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 86-бабы
Жүктілік жəне босану бойынша əлеуметтік жəрдемақылар
мен бала асырап алған əйелдерге (еркектерге) əлеуметтік
жəрдемақылар тағайындау
Жүктілік жəне босану бойынша əлеуметтік жəрдемақылар,
сондай-ақ тікелей перзентханадан бала асырап алған əйелдерге
(еркектерге) əлеуметтік жəрдемақылар жүктілік пен босану
бойынша бүкіл демалысқа немесе бала асырап алған күннен
бастап, сəбидің туған күнінен елу алты күн өткенге дейінгі
кезең үшін демалысқа тағайындалады.
Мұндай əлеуметтік жəрдемақыны алу құқығына босанған жəне
балаларды тікелей перзентханадан асырап алған тұлғалар иеленеді.
Бұл жəрдемақы жүктілік жəне босану бойынша бүкіл демалысқа
немесе бала асырап алған күннен бастап, сəбидің туған күнінен 56
күн өткенге дейінгі кезең үшін демалысқа тағайындалады. Бұл
жағдайда əлеуметтік жəрдемақыларды төлеу жұмыс берушінің қаражаты
есебінен жүргізіледі.
Мұндай жəрдемақыны алу құқығы қызметкерге еңбек стажына
қарамастан тиесілі болады.
Жұмыс беруші əлеуметтік жəрдемақыларды төлеуге қатысты
өзінің міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны
үшін заңдарда белгіленген тəртіпте жауапкершілікке тартылады.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Кепілдік өтемақылар дегеніміз не?
2. Кепілдік өтемақылдардың негізгі түрлерін атаңыз жəне оларға
сипаттама беріңіз.
3. Кепілдік өтемақылардың жалақыдан, кепілдік қосымша
ақылардан айырмашылығы қандай?
4. Өтемақылық төлемдердің түрлерін атаңыз.
5. Қызметтік іссапарлар қалай төленеді?
6. Əлеуметтік жəрдемақылардың негізгі түрлерін
атаңыз жəне оларға сипаттама беріңіз.
13 ТАРАУ
ЖЕКЕ ЕҢБЕК ШАРТЫ ТАРАПТАРЫНЫҢ
МАТЕРИАЛДЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ
Еңбек заңдары келтірген материалдық зияны үшін еңбек
шартының тараптары – қызметкер мен жұмыс берушінің
материалдық жауапкершілігін көздейді.
Жауапкершіліктің түсінігі. Жеке еңбек шарты тараптарының
материалдық жауапкершілігі бір тараптың екінші тарапқа келтірген
зияны үшін шығынды өтеу міндетінен тұрады. Жеке еңбек
шартының екінші тарабына зиян келтірген тарап оны белгіленген
тəртіп бойынша өтеуге міндетті. Егер қызметкер өзінің еңбек
(қызметтік) міндеттерін атқаруына байланысты жұмыс берушінің
кінəсінен жарақат алса немесе денсаулығына өзге де зақым келіп,
соның салдарынан ол еңбек қабілетін толық немесе ішінара
жоғалтса, жұмыс беруші қызметкерге сақтандыру өтемі
төленбейтін
кезде
оған
келтірілген
зиянды
Қазақстан
Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде көзделген
тəртіп пен жағдайларда өтеуге міндетті («ҚР еңбек туралы» заңның
90-бабы).
Қолданыстағы заңдарға сəйкес қызметкерлер кəсіпорынның
(мекеменің, ұйымның) мүлкіне ұқыптылықпен қарауға жəне
зиянның алдын алуға қатысты шаралар қолдануға міндетті. Өз
кезегінде, жұмыс беруші қыззметкерлерге қалыпты жұмыс жəне өзі
сеніп тапсырған мүліктің толық сақталуын қамтамасыз ету үшін
қажетті жағдайлар жасауға міндетті. Сонымен, материалдық
жауапкершілік туралы заңдар бір жағынан, жұмыс берушінің
меншігін жан-жақты қорғауға, екінші жағынан, қызметкерлердің
жалақысын негізсіз ұстап қалудан қорғауға бағытталған.
Басқаша айтар болсақ, зиянды өтеу – еңбек шартының бір
тарабының екінші тарапқа қатысты туындайтын міндеті. Шарттың
өзінде мұндай жауапкершілік тікелей көзделмейді, алайда, ол осы
шарт тараптарының еңбек саласындағы өзінің міндеттерін тиісті
дəрежеде орындамауының салдары болып табылады.
Осы айтқандарды қорытындылайтын болсақ, еңбек шарты
тараптарының материалдық жауапкершілігі бір тараптың
екінші тарапқа келтірген материалдық зиянды заңға сəйкес өтеу
міндетінен тұрады.
Егер заңдарда өзгеше көзделмесе, еңбек шартының тарабын
материалдық жауапкершілікке тартудың негізі болып осы шарттың
екінші тарабына құқыққа қайшы жəне кінəлі зиян келтіру
табылады. Зиян келтірген тұлғаның кінəсі болмаған жағдайда да
шығынды өтеу міндеті заңдарда көзделуі мүмкін.
Құқыққа сəйкес əрекеттермен келтірілген шығын тек заңдарда
көзделген жағдайларда ғана өтеледі.
Егер қажетті қорғаныс шегінен асып кетпесе, бұл кезде
келтірілген зиян өтелуге жатпайды.
Егер бұл қауіпті осы жағдайда басқа құралдармен тойтару
мүмкін болмаса, аса қажеттілік жағдайында, яғни зиян
келтірушінің өзіне немесе өзге тұлғаларға төнген қауіпті жою үшін
келтірілген зиянды осы үшін кінəлі тұлғалар өтеуі тиіс.
Сот мұндай зиянның келтірілу жағдайларын ескере отырып,
шығынды өтеу міндетін зиянды келтірген тұлға кімнің мүддесі
үшін əрекет етсе, сол үшінші тұлғаға жүктеуі мүмкін немесе
үшінші тұлғаны да, зиянды келтірген тұлға да зиянды өтеуден
толығымен немесе ішінара босатуы мүмкін.
Жауапкершіліктің
түрлері.
Заңдар
материалдық
жауапкершіліктің екі түрін көздейді:
1) қызметкердің жұмыс берушінің алдындағы материалдық
жауапкершілігі;
2) жұмыс берушінің қызметкердің алдындағы материалдық
жауапкершілігі.
Материалдық жауапкершіліктің бұл екі түрі бір-бірінен біршама
ерекшеленеді.
Заңдар еңбек шарты тараптарының заңды теңдігін тани отырып,
жұмыс берушінің мына ерекшеліктерін ескереді:
1)
жұмыс
беруші
қызметкерге
қарағанда
əрқашанда
экономикалық тұрғыдан күштірек;
2) жұмыс беруші еңбек үрдісін ұйымдастырады жəне осыған
байланысты туындауы мүмкін қолайсыз салдарға қатысты
жауапкершілікте болады;
3) ол мүліктің меншік иесі ретінде оны ұстау ауыртпалығына
жəне кездейсоқ бүліну немесе жойылу тəуекеліне ие болады.
Заңдар адамның басты құндылығы ретінде оның еңбекке
қатысты дене жəне ақыл-ой қабілетін таниды, бұларды адам əр
түрлі заңды нысандарда, бірақ, ең алдымен еңбек шартын жасасу
жолымен жүзеге асыра алатынын ескереді. Осы аталған жайт
Достарыңызбен бөлісу: | 
