бірдей жүреді: ең жоғары приоритет иесі таңдалынады. Орындалу үстіндегі
процесстің ауысу моменті мәселесі әртүрлі шешіледі. Салыстырмалы
приоритетті жүйелерде процесс Күту күйіне өтіп, процессордан өз бетімен
шыққанша дейін орындалады. Абсолютті приоритетті жүйелердегі активті
процесстердің орындалуы тағы бір шарттан тоқтау мүмкін: егер дайын
процесстер қатарында тағы бір приоритеті активті процесстікінен жоғары
процесс пайда болса. Мұндай жағдайда тоқтап калған процесс дайын түрге
көшеді. На рисунке 2. показаны графы состояний процесса для алгоритмов с
относительными (а) и абсолютными (б) приоритетами.
Рис. 2.. Графы состояний процессов в системах
(а) салыстырмалы приоритет; (б) абсолютті приоритет
Көптеген операциялық жүйелерде жоспарлау алгоритмі №№№№№№
построены с использованием как квантования, так и приоритетов. Мысалы
жоспарлаудың негізінде кванттау тұр, бірақ кванттың үлкендігі не процессті
дайын
қатарлардан
таңдау
тәсілі
процесстердің
приоритетімен
тағайындалады.
Процесстерді жоспарлау процедураларының екі түрі бар –
ығыстыратын (preemptive) және ығыстырмайтын (non-preemptive).
Non-preemptive multitasking – ығыстырмайтын многозадачность –
процессті жоспарлаудың бұл түрүнде активті процесс, өзі басқаруды
операциялық жүйенің, басқа, процесстерді орындауға дайын процесстердің
қатарынан таңдағанға бермегенше, өзі орындай береді.
Preemptive multitasking - ығыстыратын многозадачность – бұл түрде
процессордың бір тапсырмадан келесі тапсырмаға көшуін активті процесс
емес тікелей операциялық жүйе шешеді.
Ығыстыратын және ығыстырмайтын многозадачность – бұл тек қана
приоритеттің түрлері емес. Тапысрма приоритеті ығыстыру да ығыстырмау
да жоспарлау тәсілдерінде не орындалу не орындалмауы мүмкін.
25
Preemptive және non-preemptive тәсілдерінің негізгі айырмашылығы
тапсырмаларды жоспарлау механизмінің орталықтандыруы. Ығыстыратын
многозадачности тапсырмаларды жоспарлау механизмі тікелей операциалық
жүйеге бағынышты, құрушы өзі программаны ештңені ойламай құрастыра
береді. Бұл уақытта операциалық жүйе мынадай іс-әрекет атқарады: активті
жұмыстың жұмыс бабынан алынып тасталған уақытын табады, контектін
есте сақтайды, дайын тапсырмалар қатарынан келессісін таңдап, оны іске
қосады.
Ығыстырмайтын многозадачности жоспарлау механизмі жүйе мен
қосымша
программалар
арасында
бөлінеді.
Қосымша
программа
операциалық жүйеден бұйрық алады, өзі жұмыс уақытының аяқталуын
анықтап, басқаруды ОЖ-ға береді, ал ОЖ тапсырмалар қатарын құрастырып,
сол қатардан белгілі бір агоритммға тиісті сәйкес тапсырманы таңдайды.
Мұндай механизм құрастырушыларға да, қоданушыларға да тиімсіз.
Сондықтан да ОЖ қызметтерін ескере отырып, non-preemptive
операционды
ортасына
арналған
қосымшаларды
ойластыруда
өз
есептеулеріне шамалы бөліктерге бөліп орындайтын қосымшаларды
қалыптастыруымыз қажет. Программист өз бағдарламасынның өзге де
қолданыстағы бағдарламаларға қарасты "достастық" қарым-қатынасын
ескеріп, көп жағдайда оларға басқару тұтқасын ұсынуы қажет. Қосымшаның
қарсы ниетті қарым-қатынасының көрінісі – жүйенің жалпы құлдырауына
алып келетін кідісі, тежелуі болып табылады. Шегеруші көп міндеттілікті
жүйелерде мұндай жағдайлар кездеспейді, себебі ОЖ орталық жоспарлаушы
механизмі кідірістегі есепті орындалу тізбегінен дер кезінде шектеп
тастайды.
Шегеруші емес көп міндеттіліктің ең нәтижелі дерлік мысалы ретінде
NetWare сервер-жүйесін қарастыруымызға болады, Мұнда Шегеруші емес
көп міндеттіліктің салдарынан файлдік операциялардың орындалуының
жоғары деңгейіне қол жеткізілген.
Дегенмен (UNIX, Windows NT, OS/2, VAX/VMS) қосымшалардың
орындалуының жоғары өнімділігіне бағдарланған барлық жаңа заман
перационды жүйелерінде шектеуші көп міндеттілік орындалған. Соңғы
уақытта OS/2 Warp и Windows 95,98 іспеттес үстелдік жүйелер қатарының
ОЖ да кезек жетті.
Ұсынылған әдебиеттер тізімі 1,2,3,4,5,6,7,8,13
СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары
1. Үрдістерді басқару
2. Үрдістерді жоспарлау алгоритмдері
3. Үрдістерді жоспарлаудың іс-шаралары
Тақырып 6. Үрдістердің өзара әрекеттілігі мен синхронизациялау тәсілдері
Дәріс жоспары
1. Синхрондау түсінігі
26
2. Үрдістерді синхрондау тәсілдері
3. Тығырықтар
4. Жолдар
Синхрондау тәсілдері мен үрдістердің өзара әрекеттілігі
Бір үрдіс екіншісіне деректерді жөнелдіріле алады, немесе бірнеше үрдіс
жалпыға ортақ файлдағы деректерді өңдей алады. Осылайша, үрдістердің
өзара әрекеттілік етуі қажетті жайт. Барлық жағдайларда үрдістердң кідірісі
мен белсенділігі, реттіліктің туындауы, ресурстардың блокқа түсуі мен
босануы тәсілдері арқылы шешіле алатын үрдістердің синхрондалу
ахуалдары қалыптасуы ықтимал.
Мультибағдарламаландыру
тәртібінде
орындалғалы
жатқан
үрдістердің синхрондалу сауалдарын етолыққанды дәрежеде ескермей өту –
қанағатсыз қызмет, тіпті жүйенің толықтай құлдырауына соқтыруы мүмкін.
Мысалға, файлдарды баспаға шығару бағдарламасын (принт-сервер)
қарастырайық (3 сурет) Аталған бағдарлама келіп тускен реттілігінде арнайы
жалпыға ортақ файлға тіркелеген барлық файлдарды баспаға шығарады.
Барлық үрдіс-клиенттерге жетерлік ерекше құбылмалы NEXT, оның сұраныс
файл ұстанымдарының файл атауын тіркеудегі алғашқы бос нөмірі
болады.Үрдіс-клиенттер аталған құбылмалымен танысып, оны сәйкес
сұраныс файл ұстанымдарына тіркеп, бірлікке NEXT мағынасын қосады. R
үрдісі қандай да бір сәтте өз файлын басылымға шығаруға бел буды делік,
сол себепті ол мағынасы мысалға 4 тең құбылмалы NEXT мағынасымен
танысты. Үрдіс аталған мағынаны ескерсе де, орындалуы үзіліске ұшырау
себебінен (мысалға, квант жойылуы салдарынан) файл атауын орнықтыруға
үлгермеді. (например, в следствие исчерпания кванта). Файлды баспаға
шығаруды көздеген S үрдсі де құбылмалы NEXT мағынасымен танысып, өз
файлының атауын төртінші ұстанымға орнықтырып, құбылмалылықтың
мағынасын бір бірлікке ұлғайтты. Басқару R үрдісіне ретті берілген жағдайда
ол өзінің орындалуын жалғастыра отырып, алдыңды итерация нәтижесінде
алынан бос ұстаным мағынасына сәйкес S үрдісі файлының атауы үстінен
файл атауын 4 ұстанымға тіркейді.
27
