действительным членом Западносибирского отдела Русского
географического общества, он проводит большую научную
работу по исследованию истории казахского народа и его края.
Их результатом исследований явились фундаментальные
научные труды. Среди них наибольший интерес представляет
исследование «Киргизы». [4, с.120]
Второй
раздел
этой
работы
посвящен
анализу
политического строя. Автор здесь отмечает, что для
управления
Киргизской
степью
было
издано
Степное
«Туркестанское
положение».
Согласно
автору
русские
чиновники не блещут ни образовательным цензом, ни знанием
местных
условий.
Основными
чертами
обрусительной
политики царизма автор выделяет грубость, произвол. А.
Букейханов, указывая на сложную бюрократическую структуру
аппарата, напоминает, что «в старину, когда в Западной
Сибири
не
было
ни
управлений
государственными
имуществами, ни особых межевых учреждений, в канцелярии
генерал-губернатора Западной Сибири были сосредоточены
должности лесничего, землемера, инженера, архитектора,
агронома». Букейханов полагает, что весь этот громоздкий
аппарат, рассчитанный на удовлетворение разнообразных
потребностей государственной общественной жизни, перешел
в наследство в Степное генерал-губернаторство, совершенно
излишен. Обосновывает он это тем, что «все эти должности
ныне
вошли
в
состав
местных
учреждений
разных
министерств». На деньги налогоплательщиков содержится
громоздкий аппарат, практически не приносящий пользы
казахскому обществу. Букейханов приводит целую галерею
примеров бездействия, злоупотреблений чиновников [4, с.170].
Таким
образом,
в
центре
внимания
казахской
интеллигенции оказалась, что вполне правомерно, проблема
власти
в
России
и
сложная
иерархия
институтов,
создававшихся для управления казахами. Практически все
авторы, анализируя проблему, отмечали отсутствие четкой
программы
действий.
Российская
административно-
политическая система разрушила традиционные общественно-
политические институты казахского общества.
Непоследовательность
в
проведении
политики
придавала политическим институтам отрицательное качество.
Насильственная
русификация,
подчинение
всех
окраин
общеимперской системе управления, отсутствие единства
действий государственной власти побуждало киргизскую
интеллигенцию
искать
пути
выхода
из
создавшегося
371
положения.
Главная заслуга казахской интеллигенции заключалась в
том, что она вовремя разглядела начало этапа всероссийского
развития, занялась поисками средств приведения в движение
казахского общества, используя для этого социальные и
политические свободы,
предоставленные первой русской
революцией, стремилась вызволить народ из патриархально-
родовой отсталости, освободить от царского гнета, указать ему
пути знания и прогресса, приобретения государственной
независимости.
Несомненно, это был путь трудной борьбы, сложных
конфликтов и поисков. И на этом пути наряду с достижениями,
конечно, были и ошибки и заблуждения. Однако порождены
они были не злоумышлением по отношению к своему народу,
как это трактовалось впоследствии сталинской идеологией, а
естественными трудностями борьбы за облегчение жизни
своего народа.
Список использованных источников:
Жиренчин К.А. Политическое развитие Казахстана в
ХІХ- начале ХХ вв. - Алма-Ата, 1993.
Такенов А.С., Байгалиев Б. Инженер и историк.
Тынышпаев М. - Алматы, 2008.
Тынышпаев М. История казахского народа. - Алма-Ата,
1993.
Букейханов А. Киргизы. (Избранное). - Алма-Ата, 1995.
МӘДИ БӘПИҰЛЫ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ТАРИХИ САБАҚТАСТЫҚ
Кенжебекова Ж.А.
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік
университеті, Қарағанды қ.
jib_a_k@mail.ru
372
Әдебиеттің дамуы ұлттық сананың өсуіне әлеуметтік әрі
азаматтық
парасаттылықтың
толыса
бастауына тікелей
байланысты. Олай болса, халық арасынан шыққан өнерпаз
тұлғаларды ерекше алып, қарастыру заңды құбылыс. Әлемдік
өркениетке көз салып, жаңаша даму жолына түскен егеменді
еліміздің өнер әлемін сапалық жетілдіру міндеттері тұрған
кезеңде әдебиетімізге жаңаша тұрпатты шығармалардың
қосылуы – ұрпақ санасын ұлттық тарихи негізге бағыттаудың
бір жолы.
Жетпіс жыл бойы дәріптеліп келген коммунистік жүйе ұлт
тәуелсіздігінің, жекелеген ұлттың жойылып кету қаупін туғызды.
Уақыт өткен сайын коммунистік партия саясаты, шовинистік
идеяның тар шеңберінде біртұтас мемлекеттің, ұлттың
болашағы үшін күрескен қазақ қоғамындағы ірі тұлғалар есімі
жалаң, жалпылама түрде айтылып келді. Ендеше ұлт
тәуелсіздігі жеке тұлғаны қалыптастырған қоғамдағы тарихи
шындықты, рухани сабақтастықты биік деңгейге көтерді.
Сал-серілік дәстүр әр алуан өнер өз ортасынан оқшау
тұратын өнер адамдарының ел мен жерге деген кіршіксіз
сүйіспеншілігінен, ұлттық болмыс-бітімінен, мейлінше сөздік
қоры бай қазақ тілінің көркемдігінен бастау алып, «сал» мен
«сері» типтерінің пайда болуына негіз болса керек. Адам мен
қоғам арасындағы тарихи сабақтастық өткен дәуірден сыр
шертеді, адам баласының сана-сезімінің жаңаруына ықпал
етеді. Сал-серілерге тән ұлттық сипат уақыт пен кеңістік
аясында әр қилы дамып, қоғамның ілгері дамуында дара
тұлғалардың ұлттық болмысын жан-жақты көрсетіп, ұлт өкілі
ретінде халық арасында болатынын айғақтайды.
Сал-серілер тұлғасынан олар өмір сүрген кеңістік –
қазақтың ұлы даласын, өзгеге ұқсамайтын төлтума мәдениетті,
ұлттық болмыс тұтастығын көруге болады. Бұл ретте ғалым
Ш.Ыбыраев «Уақыт пен кеңістік ұғымдарының дәстүрлі ұлттық
сипатта, алдымен фольклорда сақталатыны айтып, көркемдік
ойлаудың тарихынан уақыт пен кеңістік туралы ұғымдардың
қалыптасу тарихын бөліп алуға болмайтынын ескертеді» [1:
14]. Ерте дәуірден басталған сал-серілер өмірі ХІХ ғасырда
жалғасты. Уақыт адам санасына өзгеріс, жаңалық әкеледі.
Уақыт пен кеңістік аясында өмір сүрген сал-серілер –
тіршіліктің иесі – адам. Қоғамның жаңғыруы, уақыттың алмасуы
сал-серілер өміріне әсерін тигізбей қоймайды.
Өнер адамдарының тағдыры әртүрлі бұралаң жолдармен
келсе, олардың өмір сүрген ортасы сондай әлеуметтік
қайшылыққа толы, сан қилы қиындыққа толы. Ұлттық
373
Достарыңызбен бөлісу: | 
