А. Т. Оралова, Н. К. Цой, Ю. Д. Обухов, А. М. Суимбаева, А. Ж. Ауелбекова

26 
3.4 
Популяциялардың динамикалық сипаттамалары. Сан 
өсімінің қисықтары. Ортаның экологиялық сыйымдылығы.
Популяцияның динамикалық сипаттамаларына кіреді: туушылық, 
өлім, тірі қалу қисықтары, өсу жылдамдығы. 
Болатын миграцияны назарға алмасақ, онда популяциялардың саны 
сыртқы және ішкі популяциялық факторлар әсер ететін туушылық және 
өлім қатынасымен анықталады. 
Жалпы туушылық – 
бұл ∆t уақытында 
қосылатын жаңа даралар саны ∆N
n
. Ол бар даралардың санына тәуелді 
болғандықтан, популяция санын анықтау үшін 
салыстырмалы 
туушылық
көрсеткішін пайдаланған тиімді, яғни b=∆N
n
/∆tN, мұндағы N – 
популяцияның алғашқы саны. Максималды мүмкін болатын туушылық 
қандайда бір шектеулердің жоқтығы кезінде ғана болады. 
Жалпы өлім – 
бұл бірлік уақытында өлген даралардың саны (∆N
m
); салыстырмалы өлім 
m=∆N
m
/∆tN. Минималды өлім тек мінсіз жағдайларда ғана болу мүмкін. 
Ортаның қарсыласуы оны нақты (экологиялық) өлімге дейін 
жоғарылатады. Ортаның қарсыласу факторларына кіреді: азықтың 
жетіспеушілігі, жағымсыз абиотикалық факторлардың әсері, бәсекелестік, 
дамудағы ауытқулар, аурулар, паразиттер, жыртқыштар, кеңістіктің 
жетіспеушілігі және т.с.с. 
Көптеген организмдерде көбеюге потенциалды қабілеттілігі жоғары. 
Қарапайымдыларда қолайлы жағдайларда ретті бөлінулер арасындағы 
аралық бірнеше минутқа дейін қысқару мүмкін. Жүгеріде паразиттенетін 
склеропор саңырауқұлағы бір тәулікте бір өсімдікте 6 млрд-қа дейін 
споралар тудырады.
Популяция санының өзгеруі қандайда бір периодта туушылық пен 
өлімнің салыстырмалы мөлшерінің айырымымен анықталады. Бұл 
«лездік» 

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: