Ноосфера – біздің ғаламшардағы жаңа геологиялық құбылыс, онда адам  алғаш рет ірі геологиялық күш болып табылады.  Ноосфера

53 
қатты (литосфера), сулы (гидросфера) және ауалы (атмосфера) Жер 
қабаттарындағы өзгерістерден «түрлендіргіш» рөлін атқарады. 
Тірі заттардың геологиялық рөлі мен химиялық белсенділігінің 
себептері келесіде: 
-
ферменттердің арқасында тірі организмдер өз денелерінде қалыпты 
температура мен қысымда (өнеркәсіпте атмосфералық азотты t=500
0
С
және 
30...500 
атмосфералық 
қысымда 
байланыстырады) 
азот 
молекулаларын тіркейді; 
-
тірі организмдерде бір ретте немесе бірнеше реттен зат алмасу 
процесінде химиялық реакциялардың жылдамдығы артады (жаңбыр 
құрттары 150-200 жыл ішінде өзінен бір метрлі топырақ қабатын өткізеді); 
-
тірі организмдер барлық бос кеңістіктерді тез арада толықтыруға 
қабілетті (1 га өсімдіктердің жапырақтарының ауданы 8...10 га құрайды); 
-
тірі организмдердің қозғалысы пассивті ғана емес, сонымен қатар, 
активті (су ағысына, ауырлық күшіне, ауа ағымының қысымына қарсы); 
-
тірі кезіндегі тұрақтылық пен өлгеннен кейінгі тез ыдырауы 
(айналымға түсуі), бұл жерде жоғары физикалық-химиялық белсенділікті 
сақтап тұрады; 
-
әртүрлі жағдайларға жоғары бейімделгіштік (адаптация); 
-
тірі заттардың жоғары жылдамдықта жандандырылуы (орта есеппен 
алғанда ол 8 жылды құрайды, құрғақ жерлер үшін 14 жыл, сулы жер үшін 
33 күн). 
Заманауи технологиялық үрдістер биосфералық функциялар мен 
құрылымы жайлы көріністерге біршама өзгерістер енгізеді. Мәселе мұнда, 
терең кендерде орныққан (көмір, мұнай және т.с.с.) биогенді және 
биосіресті заттардың үлкен бөлігі нақты түрде ағымдағы табиғи 
биотикалық айналымнан шығарылып тасталған, алайда, олардың 
кейбіреуінің саны жасанды түрде биосфера кеңістігіне адаммен енгізіледі. 
Сондықтан да олар мұндай түрінде биосфераға жатқызылмайды; оған 
заманауи 
жаһанды 
биотаның 
бақылауындағы 
элементтер 
мен 
сипаттамалар, заттар мен процестер қатысты, бірақ геологияның өткенінде 
құрылған және көміліп тасталынған табиғат компоненттері қатыспайды. 
Басқа геосфералармен салыстырғанда, биосфераның анық шекаралары 
бар тұтас ортаны білдірмейді. Заманауи биосфераға барлық тірі 
организмдердің жиынтығы мен қазіргі уақытта табиғи биотикалық 
айналымға қатысатын, яғни тірі организмдермен қоректенудің, тасымалдау
бақылауында 
болып 
тұратын 
литосфераның, 
гидросфера 
мен 
атмосфераның барлық заттары жатады. 
В.И. Вернадский биосфераның 

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: