Дәрістік кешен (дәріс тезистері, көрнекілік, таратылу материалдары, қажетті әдебиет тізімі)

1. Психологиялық тренинг туралы түсінік

2. Психологиялық тренинг принциптері

3. Психологиялық тренингтің маңызы

1. 
   Тренинг дегеніміз не?
   
2. 
   Тренинг қызметі арқылы тұлғада қандай қабілеттерді дамытуға болады?
   
3. 
   Құзіреттілік дегенді қалай түсінесің?
   
4. 
   Психологиялық тренинг принциптерін ата?
   

1.Архангелский С.И. Учебный процесс в высшей школе,  его закономерные основы и методы. Учеб.-метод. пособие. – М.:Высшая школа,  1980 г.

2.Жарықбаев Қ.,  Табылдиев Ә. Әдеп және жантану. А., Атамұра., 1994 ж.

3.Козлов Н. Истинная правда или учебник для психолога по жизни. – М:АСТ-Пресс книга., 2001 г.

4.Лойшен Ш. Психологический тренинг умений. Школа Вирджинии Сатир.М.:2001 г.

5.Ялом И. Теория и практика групповой психотерапии. Санкт-Петербург.,2001 г.

№2 дәріс.

Дәрістің тақырыбы: Тренинг қызметіндегі тренер тұлғасы

1. Тренерге қажетті сапалар.

2. Тренердің сырт келбеті

3. Тренердің өзін-өзі ұстауы

Психологиялық корекциялық қызметтің ең негізгі түрі -тренинг.

Тренинг адамның тұлғалық өсуі, өзіне сенімділігін, ішкі қобалжуларынан арылу бағытында жүргізіледі. Тренер клиентпен, жоғары нәтижеге жетуі үшін, олардың ішкі мазаландырушылықтарын жойып, зейіндерін жшоғырландырып, өзін жайлы сезінуіне толық жағдай туғызуы, таласты мәселенің жеткілікті түрде талданып, тиісті шешімдердің

қабылдануына кәсіби тұрғыдан үлкен шеберлік таныта білуі қажет.Тренингке қатысушы өзін мазалаған мәселесі бойынша толыққанды мәлімет немесе ақпарат алуы, сол арқылы өз әрекетін сыни тұрғыдан бағалай алу дағдысына жеткен жағдайда ғана тренер жұмысының мақсаты жүзеге асты деп есептелінеді.

Тренинг жүргізу тренердің тұлғасына үлкен талаптар қояды.

Тренер тұлғасында: - Энергия.

• 
  Хабардарлық..
  
• 
  Тәжірибе.
  
• 
  Билік.
  
• 
  Ақылдылық..
  
• 
  Харизматикалық
  

Энергия- бұл потенциалды күш, ол өзгелерге энергия беруі үшін өте қажет. Әлсіз,сылбыр. көңілсіз тренер тренингтің тек теориясын ұғындыра алады да,қатынасушыларды табиғи, стихиялы мотивпен басқара алмайды.Ал энергиялық күшті заряды бар тренер, қатынасушыларға күш беріп қана қоймай, кеменің желкенін қажетті бағытқа бұра алады.

Тренер энергия шығарушының үлгісін көрсетіп, қатысушыларды өзіндік ішкі зарядпен энергия беруі, жұқтыру және толықтырып отыруы, магнетизм күшімен тәуелсіз қимылдап сол энергияны өзгелерге сендіре алуы тиіс. Тренердің ең басты энергиясы – биологиялық энергия. Ол биологиялық энергиясын өзгелерге көрсете алуы тиіс. Сонымен қатар тренерге; бойшаңдық, тамақ таба алу, зат алмасу, материалдық жүйелерінің жаңартылуы, көбею, таратылу қабілеті болуы қажет. Бойшаңдық, гүлдену, зиялылық, тренердің сырт келбетінен көрініс тауып өзін-өзі презентациялауда өзгелерді өзіне тарта біліуі тиіс.

Қатысушылар сіздің өскеніңізді, әрі қарай өсіп дами түсетініңізді сезінуі тиіс.Сізді гүлденіп ақша табуда еш қиындық көрмейтін, көбей, таратылуда проблемасы жоқ адам ретінде ұғынулары қажет.Тренер сырт келбетінен дамыған дами түсетін басында еш қиындығы жоқ адам кейпін көрсетуі тиіс.

Биологиялық қалыптылық тренинг өткізуде фон ретінде өте қажетті. Тренер жаңа шығармашылық тапсырмаларды тез шешуге қабілетті. Тренер идея ұсынушы, дамытушы ғана емес, өзгелердің идеяларын ұғынушы және дамуға мүмкіндік беруші тұлға.

Тренер псхология, биология, физиология, менеджмент және практикалық өмірден хабардар болуы тиіс. Хабардарлық кез-келген эксперименттің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Кең көлемді таным және білгеніңді қызықты етіп әңгімелеп беру – топта кез-келген эмоциональды қиындықты жеңе алуға көмектеседі. Кез-келген жағдай тіпті жағымсыз болсада білетін жағдаймен салыстырылып жаңа білім көрсеткіштері арқылы шешіліп отырылады.

Тренердің тренинг қызметінде әртүрлі өмірлік аймақтарда тәжірибесі болған жөн. Өзіндік тәжірибе арқылы адамдарды басқара алуы тиіс.

Тренер жан-жақты ғылым салларына білімі терең болуы тиіс. өзі айтатын әңгімесі мен әрекетінің құндылығына сенімді адамның кейпін көрсетуі тиіс. Ол өзінің кез-келген сөзіне 100% сенуі және өзгелерді сендіре алуы қажет. Өзіне сенімді тренер өзгелер мүлтіксіз орындайтындай нұсқау бере алады. Ол үшін сенімділік әзілқойлықпен ұштасып отыруы керек. Ол топқа нақты, ашық, қарапайым сенімді нұсқау беру арқылы қатысушыларға мотивация береді. Билікті өзгеге беру және өзгені тыңдау, өзің шешім қабылдау жауапкершілігінен құтылу мазасыздықтан құтқарады. Сенімді , толыққанды команда адамдарға мотивация беріп, уақытша жауапкершілігінен босатады.

Тренердің ақыл-ой процесі жеткілікті түрде қозғалғыш болуы жөн. Тренер кез-келген проблеманы жеңіл шешіп өзгелерге жол көрсетуі тиіс.Кездескен жағдаяттарда қатынасушыларды дұрыс бағытқа сілтеуі жөн. Сонымен қатар ақыл-ойы икемді болып, белгілі бір проблеманы шешкенде, сол жағдайға, сол адамның жас ерекшелігіне сай шеше білуі тиіс.

Тренер идеал тұлға ретінде қатынасушылардың қарағысы келе беретін, оның артынан еріп жолын қуғысы келетін адам болуы тиіс. Кез-келген тренерде харизматикалық қабілет болуы қажет.Сырт келбетіңнің жұғымдылығы электірлік лампадай табиғи шырақ, жарық береді. Адамдар арнайы шамымен емес, кездейсоқ табиғи шырақ пен өнімді жарқырап, жүректерді жылтатын адамға сенеді. Тренер қатынасушыларға қаншалықты ұнауға талпынса соншалықты өзіндік табиғи харизмасын жоғарылатады.

Өзімен- өзі болудың бір жолы- өзгелердегі табиғи көріністерді өзіне дарытуға талпынбай, өзіңдегі бар табиғи қасиеттерді дамыту. Тренер жарқырап өте айқын көрінуге тырыспай жан дүниесінің ашықтығын көрсете білгені жөн. Қатынасушылар сұрақ қойса шынын айтуға тырысуы керек, ол қатынасушылардың ашылуына жол ашады. Белгілі бір шындықты айту қаншалықты қиын болса, оның қатынасушыларға маңыздылығы да соншалық.. Қарапайымдылық, шынайылық,, харизматикалық қабілеттің ең табиғи көрінісі.

Ең алдымен, тренинг жүргізілетін топқа назар аударған жөн. Костюм топтың жасына және қатысушылардың әлеуметтік рөліне қарай жасалады.

Егер тренинг жасөспірімдерге арналған болса, спорттық стиль де (джинсы мен футболка) жарап қалады. Ендігі мәселе, егер тренинг жетекші звеноға арналған немесе фирмадағы корпоративті тренинг болса, онда тренердің жұмыс ерекшелігін ескере отырып, іскери стильді ұстанған жөн.

Білікті тренердің өзінің сыртқы келбетіне қатысты бірінші ережесі – ситуацияның адекваттылығы.

Ары қарай әңгіме қосымша заттар жөнінде болады. Әсіресе әйел адамдар көбіне қосымша заттарды (шарф, моншақ, шпилька, соған уақ заттар) жаны сүйеді. Бұл заттар әдемі көрініп қана қоймай, белгілі бір стильді де аңғартады. Тренинг үшін бұндай заттарды мақсатқа сай таңдау қажет.

Екінші ереже – тренинг бойы мазаламайтын киім үлгісінің ыңғайлылығы.

Тренердің жұмысы эмоционалды және денелік жүктемемен байланысты екенін ескерген жөн. Сондықтан да киімді ыңғайластырып киген тиімді.

Үшінші ереже тренинг жүргізушінің киім таңдауда жүзеге асады – ыңғайлылық.

Тренинг жүргізуішінің киім таңдаудағы төртінші ереже – көпқабаттылық және қызметке сәйкес келуі.

Сонымен, киім таңдаудағы бесінші ереже – қозғалыс пен әрекеттің еркіндігі болып табылады.

Мұқият, өзін-өзі күтетін, ұнмеі таза, ұқыпты жүретін адам қоршаған орта үшін жағымды болып табылатыны белгілі. Өз-өзіне сенімділік ұқыптылық пен тазалыққа байланысты болып табылады.

Сондықтан да алтыншы ереже – ұқыптылық және тазалық.

1.Тренер дегеніміз кім?

2, Тренерге қажетті сапаларды ата?

3. Харизматикаылқ қабілет дегенді қалай түсінесің?

4. Тренердің сырт келбетіне қандай талаптар қойылады?

Падаланылған әдебиеттер:

1.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.167 бет.

2.Р.Бакли, Д.Кейпл. Теория и праактика тренинга. «Питер», 2002.

3.Практикум по социально-психологическому тренингу, Санкт-Петербург, 2000

4.О. Горбушина «Психологический тренинг» М-2007ж

5. А.Г. Каменюкин, Д.В. Ковпак «Антистресс-тренинг» М-2008 .

6.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.

7.Д.М. Рамендик « Тренинг личностного роста» М-2008ж.

№3 дәріс

1.Тренинг, үйрену, даму ұғымдары.

2.Тренинг пен білім берудің арасындағы айырмашылық.

Мақсаты: Тренинг барысында қалыптасатын білік дағдыларды меңгерту.

1. Ең алдымен «тренинг» ұғымын анықтап, оны даму, білім беру және үйрену секілді жақын ұғымдардан ажыратып алған жөн. Ақпарат көздеріне сүйене отырып, бұл ұғымдарға келесідей анықтама беруге болады.

Тренинг (training).

Қандай да бір іс-әрекет түрін тиімді орынлалуына қол жеткізу үшін оқыту тәсілі арқылы және білімді дамыту немесе модификация бойынша жоспарланған және жүйелі күш түсіру. Жұмыс жағдайында тренинг тұлғаға нақты тапсырманы немесе жұмысты адекватты орындау үшін қажет дағды мен білімді игеруге мүмкіндік береді.

Білім, білік және ұйғарымды тәжірибенің, ойдың, зерттеу мен нұсқаулықтың көмегімен игеру үрдісі.

Ауқымды мәселені шешіп, талдауға мүмкіндік беретін жүйеленген білім, білік құндылық және (ұғымдар, түсініктерді меғгеру үрдісі).

Саналы және бейсаналы (неосознанное) үйрену нәтижесінде адамның қабілеттілігін өсіру және кеңейту.

Glossary of Training Terms (1978) «тренинг» ұғымының анықтамасына түсінік берілген, яғни «оқыту нәтижесінде» деген сөздер оқыту және тренинг ұғымдарының арасында нақты шекараның жоқ екенін көрсетіп, бұл екі ұғымның бірігу қажеттілігін анықтап отыр.

2. Тренинг және білім беру арасындағы айырмашылық.

Жоғарыда аталған ұғымдардың бірігу қажеттілігін жоққа шығармай, оларды бір-бірінен ажырату қиындығын мойындай келе, Дж. Кенни мен М.Рейд олардың арасындағы бірнеше пайдалы айырмашылықтарды бөліп көрсетті. Бұл айырмашылық қай-қайсысының да ерекшеліктеріндегі мазмұны мен деңгейіне, әдістері мен бағыттарына және тұтас үрдіске қатысты болды.

Егер ерекшелік туралы айтатын болсақ, тренинг нақты жұмысты орындау үшін қажет іс-әрекеттік дағды, идея мен фактілерді меңгеру және өңдеуді болжайды. Тренингтің нысаны адамнан гөрі, нақты іс-әрекет түрі болып табылады. Ал білім беру адамға ғана бағытталып, анағұрлым кең өзгерістерді көрсетеді, білім берудің мақсатын нақты анықтау күрделірек. Тренингті білім беруге қарсы қоя отырып, Глейзер: «...оқушының іс-әрекеті қалайтын нақты мысалдар арқылы үйренудің соңғы өнімін ерекшелеуге болатын жағдай туындағанда осындай іс-әрекеттерді қалыптастыруға немесе жаттықтыруға бағытталған жаттығуларды өңдеуге мүмкіндік туады,»-деп жазған. Егер адамға құрамды бөліктерге бөлінбейтін және нақты орындау мысалдарын келтіруге қиындық туғызатын кешенді білік берілетіні туралы ой қозғалса, онда ауқымды қамтылған білім беру үрдісін ұйымдастыра отырып, оқушыны кез келген жағдайға жалпылық тұрғыдан қарауды үйрету қажеттілігі пайда болады. Мұны жақсы меңгерген оқушы ұқсас немесе жаңа жағдайлардан шығатын жолды тез таба алады.

Глейзер тренинг пен білім берудің арасындағы айырмашылықты индивидуалды ерекшеліктің минимизация-максимизация тұрғысынан талдады. Оның пікірінше, білім беру оқушының жеке ерекшелігін кеңейтіп, айқындайды; сонымен қатар, оқытудың нәтижесінде оқушы өзінің қандай да бір іс-әрекетті орындау тәсілін жасап шығарады.

Тренинг және білім беруді үрдіс ретінде де қарауға болады. Тренинг- бұл игеріліп отырған іскерлікті жаттықтыру және бірнеше рет қайталау нәтижесінде стандартты нұсқауға сүйене отырып, бір жақты мінез-құлық сызбасын өңдеуге бағытталған механикалық процесс. Ал білім беру- адамда болатын өзгерісті болжай алмайтын анағұрлым шынайы үрдіс.

Тренинг пен білім беру мазмұны жағымен де айрықшаланады. Тренингтің мақсаты - нақты міндеттерді орындауға қажет біліммен, іскерлік және ұйғарыммен адамды қамтамасыз ету. Білім беру немесе оқыту аналитикалық және сыни ойлаудың дамуын бейнелейтін концептуалды және теориялық жүйемен қамтамасыз етеді.

Сонымен, тренинг, оқыту және дамыту ұғымдарын уақыттың шкалаға салып, олардың нәтижелерін салыстыруға болады. Әдетте тренингтің нәтижесін бірден көруге болады, ал оқыту мен дамудан кейінгі пайда болған өзгерістер біраз уақыт өткеннен кейін көрініп, терең сипатқа ие болады.

Енді біз тренинг пен оқытудың өзара айырмашылықтарын танығаннан кейін бұл екі процестің байланыстылығын көруге болады. Адамның білімді, біліктілікті тренинг барысында орната білу керек және ол оның бұрынғы өткен оқығандары және білімділік деңгейіне байланысты. Сонымен қатар оқудағы жетістік жаңа оқу жағдайларында көмегін тигізіп отырады. Тренинг пен оқу туралы айтқаннан кейін біз практикалық тәжірибе жайлы айтып өтуімізге болады. Ұйымдастырылған тренинг және оқыту бұл элементтің жүзеге асуы мүмкін емес.

Сауатты жүргізілген тренинг адамға нақты білімді тез жинақтауға, негізделуге тиімді болып келеді.

Оқыту, егерде еркін түрде зерттелсе қатысушылардың дүниетанымы кеңейе түсті. Жоспарланған тәжірибе тренингтен алғанды одан әрі дамыта түседі.

Адамдар тренинг арқылы өздерінің тұжырымдарын жасай алады. Адамдар тренинг нәтижесінде ішкі және сыртқы қанағаттануды сезінеді. Тренинг адамды нақты жұмысты тиімді орындауға дайындайды.

Франк және Маржерисон тренингпен жұмыстану тек білім мен білікті дамытып қана қоймай, сонымен қатар ұйымдастырушылықтың нәтижесін шешу деңгейін жоғарлатады. Бұл тұрғы «ұйымдастыруды дамыту» деген атқа ие.

Бекхард, Френч және Белл т.б өздерінің үлесін қосқан болатын.

Тренингке жанама әсер ету, яғни ұйымдық мәдениетке жеке тұлғалық және топтық тренинг арқылы қол жеткізеді.

Чиз (1986 Checse) «каскад тренингі» деген тренингке сипатама береді және маркетингте қолданылуы туралы айтып өткен болатын. Бұндай жағдайда тренингте тек бір деңгейдегі ұйым жұмысшылары, мысалы тұрмыстық туралы аудандық менеджерлерді жатқызуға болады. Бұның тәтижесінде каскад тренингі коммуникацияны жақсы дамытатындығына қол жеткізеді. Бірақта тікелей және жанама тиімділікті салыстырылады. Мұның нәтижесінде «оқыту ұйымы» өзекті және потенциалды талапты ішкі және сыртқы ортаны қарастырады.

1. Үйрету дегеніміз не?

2. Тренингке анықтама бер?

3. «Каскад тренингін кім қолданды?

2.Р.Бакли, Д.Кейпл. Теория и праактика тренинга. «Питер», 2002.

3.Практикум по социально-психологическому тренингу, Санкт-Петербург, 2000

4.О. Горбушина «Психологический тренинг» М-2007ж

5. А.Г. Каменюкин, Д.В. Ковпак «Антистресс-тренинг» М-2008 .

6.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.

7.Д.М. Рамендик « Тренинг личностного роста» М-2008ж.

№4 дәріс

Дәрістің мазмұны:

1.Тренинг, оқыту, тәжірибе.

2.Тренингтің жағымды жақтары.

«Жүйелі» және «жүйелілік» анықтамалары жаттықтырушылар өз қызметін жүзеге асыратын тұрғыны сипаттауда кең қолданылады. Бұл түсініспестікке әкеліп, жиі бұл терминнің ұқсастығы туралы сұрақ тудырады.

Жүйелердің теориясына негізделе отырып, Аткинс ұғымдардың арасындағы айырмашылықты көрсетеді. Оның жазуынша «жүйелі тұрғы» термині екі жақты түсіндіруге жол береді. Оны тұрғыны сипаттаушы ретінде қолданады. Мұнда тренинг басқа жүйелермен әрекет етуші жүйе ретінде көрінеді. Ал мекеменің өсуі мен дамуы осы жүйелерге байланысты. Бұл тұрғы тренингтің қызметіне барлық жүйе қарқынында немесе жалпы мекеме бойынша қарауға мүмкіндік береді. Ол фактордың ықпалдар мен проблемалардың құбыылстарын кең түрде қабылдап, жүйенің барлық бөлімдерінде олардың әрекеттерін бағалауға мүмкіндік береді.

«Жүйелі тұрғы» терминін тренингтің, жоспарлаудың, жүзеге асырудың обьектілерін жалпы зерттеу үрдісіндегі жеке сатылардың арасындағы логикалық өзара байланыс ретінде түсіндіреді. Аткинстің ойынша, жоспар мен іс-әрекеттің логикалылығы мен реттілігі «жүйелілік»анықтамасын орынды етеді.

Жүйелі тұрғы мен жүйелілік тұрғы бір-біріне қарама-қарсы емес,және олар әртүрлі деңгейлерде қолданылуы мүмкін. Жүйелі тұрғы ұйымдастырушылық деңгейде тренинг қосымшасының мүмкін сферасы мен қызметін, жалпы мақсатты аныықтауда қолданылады. Жүйелілік тұрғы оқыту бөлімінің күнделікті жұмысын сипаттайды.

Біз ұсынатын жүйелілік тұрғысының моделі - жұмыс құралы болып саналады, сондықтан да әрбір жаттықтырушы адам және оқыту бөлімінің жұмысшысы ретінде өзіне ыңғайлы модельді өңдейді. Бұл модельдерді талдай отырып, олардың форматы әртүрлі болса да, іс-әрекеттің бір болатынына көз жеткізуге болады. Модельдің форматынан тәуелсіз барлық жеке түрлер негізгі 4 сатыға сүйенеді. (2.1- сурет).

Келесі модель (2.2-сурет) авторлық кәсіби тәжірибенің негізінде өңделді. Оны барлық жаттықтырушыларға жарамды соңғы модель деп қабылдау қажет емес, өйткені бұл тренингтің барлық қиындықтарын шешуге көмектесетін практикалық басқару. Бұл модельді мысал ретінде мекеме басшыларына көрсетуге болады.

Тренингтің

обьектілерін

зерттеу

тиімділігін бағдарламасын

бағалау өңдеу

Тренинг өткізу

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Тренингтің обьектілерін зерттеу дегенді қалай түсінесің?

2. Тренинг бағдарламасын өңдеу қалай жүзеге асады?

3. Жүйелілік тұрғы дегенді қалай түсінесің?

2.Р.Бакли, Д.Кейпл. Теория и праактика тренинга. «Питер», 2002.

3.Практикум по социально-психологическому тренингу, Санкт-Петербург, 2000

4.О. Горбушина «Психологический тренинг» М-2007ж

5. А.Г. Каменюкин, Д.В. Ковпак «Антистресс-тренинг» М-2008 .

6.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.

7.Д.М. Рамендик « Тренинг личностного роста» М-2008ж.
№5 дәріс

Дәрістің тақырыбы Тренингке жүйелік тұрғы және оның кезеңдері.

Дәрістің мазмұны:

1.Тренингке жүйелік тұрғы.

2.Жүйелік тұрғы кезеңдері.

Мақсаты: Тренинг барысындағы жүйелілік тұрғы кезеңдерімен таныстыру.

Тренингте жүйелілік тұрғыны қолдану туралы шешім жаттықтырушы тренингтің қажеттілігіне, оның көмегімен қазіргі және болжамды орындау ақаулықтарын жоюға болатынына көз жеткізгенде қабылданады. Мұндай шешімді жай қабылдауға болмайды, ол дайындық жұмысын және ситуацияны мұқият зерттеуді талап етеді.

1- кезең. Өкілділіктер (полномочия) шеңберін анықтау.

Әрбір жұмыстың басында хабардарлық шегін анықтау керек. Клиент жаттықтырушымен жұмыс ретін ойластырып, жобадағы өз қызығушылығы мен құқығын дәлелдеуі тиіс. Тренингті жете меңгермеген сызықтық жетекші үшін хабардарлықтың шегін анықтау қиынға соғады. Сондықтан да жаттықтырушы осы міндеттерді шешуге дайын болуы тиіс. Клиент пен жаттықтырушының сенімі ақталу үшін алдын-ала тренингті өткізуде болатын уақыттық және қаржылық шығындарды анықтау керек. Бұл кезеңде немесе тікелей оның соңында есептің ретін орнатып, іс-әрекеттің жоспарын өңдеу қажет. Бұл жаттықтырушыға белгіленген аумақта анық жұмыстануға, ал клиентке үрдіске енуге мүмкіндік береді.

2- кезең. Алдағы зерттеулер.

Кейде тренингтің қажеттілігі туралы шешім қабылдататын анализ жаттықтырушыны жүйелі тұрғы аумағында алдағы қадамдардыжүзеге асыруға қажет ақпаратпен қамтамасыз етеді. Бірақ кейде алдынғы зерттеулер толымсыз, жеткіліксіз және сенімсіз болып жатады. Сонымен қатар ол жаттықтырушының қатысуынсыз өткізілуі мүмкін. Бұл жағдайда аалынған нәтижелерді дәлелдеу немесе қосымша зерттеулер жүргізу қажет.

Жұмыс мазмұнын талдауда оқылған дәл жұмысын көрсететін барлық құрамасын қайта анықтап көрсетеді. Ол оқитын операциялық ақпаратты жинауды жинауды ұсынады және кейінгі түскен ақпаратты ұқыпты талдау қажет. Әртүрлі әдісті қолдануда өндірілген әртүрлі ақпарат жинаудың негізгі қайнар көзі болып табылады. Жұмыс құжаттары мен материалдарын оқи келе онда интервью жүргізіп, бақылайды.

Ақпарат жинауда негізгі бұл ақпарат жақын болып келеді. Онда басқа да жағдай тәуелді. Мысалы: қиын зерттеуде әдісті өлшеуде арнайы техниканы талап етеді. Ақпарат жинақтау кезеңдері бойынша талдау жұмыс тапсырмасының негізгі бейнесі оларды орындауды талап етеді. Көптеген маңызды немесе қиын операция пайда болса, ең басты оған көп көңіл аудару керек. Іскерлік дағдының қандай да бір даму деңгейіне көмектесетін тренингті атап, нәтижесін шығаруға болады. Жинақталған ақпаратты белгілі бір жағдайларға байланысты қолданады.

Жұмыс мазмұнын талдаудан басқа қосылып зерттелген көрсеткішті талдау қажет, яғни қабылданған алдында зерттелгенін тексеру және де оқу жүйесінің тиімді талдауда ұқсастық проблемаларды шешеді.

3- кезең. Білім, іскерлік және ұстанымдарды талдау.

Міндетті нұсқауды құру үрдісінің қарапайым жалғасы мамандыққа баға беретін сипаттама болып табылады. Соңғы өңдеуде жаттықтырушы бұрын алынған ақпаратты қолданады. Ол операциялық тапсырманы тез арада және дәл орындауы тиіс. Тренинг формасы адекватты және адекватты мазмұнын таңдап, талдау қажет. Бұл кезең бойынша мысалы: тапсырманы талдау, дағды немесе қате, толық талдап, мінез-құлықты анықтауға рұқсат ететіндей маман болу қажет.

Потенциалды дамуды шынайылылықты талап ететін жұмысты орындауына байланысты ақпарат көлемін жұмысты зерттеумен байланысты талдау болып табылады.

4- кезең. Мақсаттық аудиторияны талдау.

Аудиторияда барлығының міне-құлық қабілетімен жұмыстанғанда оның байланысын талдап бағалайды. Айтылған сөздерді біреуге тренингті арнайы тәсілдер арқылы анықтау қажет. Қандай да бағдарламалық тренингтің дамуы, тиімді бағдарламаны бағалауы , тексеріліп қойылғаны бұлардың барлығын талдау пайдалы болып табылады. Бұл кезеңдердің негізінде жаттықтырушы алдын-ала нақты шешімдер мен стратегияларды өзінің ойынша аудиторияның мақсатын анықтайды. Бұл жағдайларда тәжірибеге, жас ерекшелігіне, білім берудің және потенциалды оқыту ережесіне сүйенеді.

5- кезең. Тренинг қосымшалары нүктелерін және мазмұнды талдау.

Операциялық тапсырманы әрдайым белгілі бір үлкен мөлшерде жинақталған айырмашылығын адамдар орынды талдайды. Айқындауға көмектесетін шынайы және потенциалды жеке орындайтын «байқау» тренинг мазмұнында ережесін анықтайтын нүкте негізі болып табылады. Көптеген жағдайларды анықтауда тренинг бағдарламасын, талаптарын қосу мүмкін емес болып табылады.

Ең бастысы пайда болатын жұмыс аспектісін көрсететін қандай да екінші дәрежедегі өзінің кезегімен әрбір кезеңдерді жан-жақты өкілеттілігін анықтайды.

Белгілі кезең бойынша жаттықтырушы қарым-қатынаста ең маңыздысы тренинг мазмұнымен келісу керек.

6-кезең.Орындау стандарттарын бекіту.

Жұмыс мазмұнын анықтау нәтижесін талдау, өз-өзіне деген үлкен практикасына ие болуы маңызды болып табылады. Қашанда ол өз бетімен қарастыратын оның «көтеретін» деңгейі қалайда жұмысшылардың да деңгейін тренинг бағдарламаларымен жұмыс жасауда және күтетін қалыпты деңгейін тез арада орындайды.

Бастапқы кезеңде критерияны іздестіріп қарастырады, кейін негізгі жинақталған белгілері бойынша ұйымдастырылған барлық тренингті қалайда өз кезегінде тренинг мазмұнының негізі болып табылады. Жұмысшының тікелей жетекшімен операциялық жұмыс жасайтын жұмысшылар пайда болатын тез арада қойылған стандарт бойынша орындайтын белгілі қайнар көзі болып табылады.

7- кезең. Тренинг мақсаттарын нақтылау.

Жұмысшылар үйренуге тиісті тренинг процесі бойынша барлық тренингті 2 түрлі алаудан қашу үшін хат арқылы ұйымдастыру қажет. Әдетте мақсат презентациясы 3 бөлімнен тұрады: бірінші бөлімінде нақты операция көрсетеді, яғни оқушылар оны міндетті түрде орындау қажет; екінші бөлімінде операцияның орындалу шарттары сипатталады, мұнда құрал-жабдықтар, жұмыс материалдары, т.б. болу керек.; үшінші бөлімінде орындалу стандарттары сипатталады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Жүйеллік тұрғы кезеңдері неше кезеңнен тұрады?

2. Жүйелілік тұрғының үшінші кезеңі қалай жүзеге асады?

3. Тренинг мақсаттарын жүзеге асыру қандай кезеңде жүзеге асады?

2.Р.Бакли, Д.Кейпл. Теория и праактика тренинга. «Питер», 2002.

3.Практикум по социально-психологическому тренингу, Санкт-Петербург, 2000

4.О. Горбушина «Психологический тренинг» М-2007ж

5. А.Г. Каменюкин, Д.В. Ковпак «Антистресс-тренинг» М-2008 .

6.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.

7.Д.М. Рамендик « Тренинг личностного роста» М-2008ж.

№6 дәріс

1. Тұлғалық өсу тренингі туралы түсінік.

2. Тұлғалық өсу тернингін жүргізу ережелері.

3. Әлеуметтік психологиялық тренинг түрлері

2.Р.Бакли, Д.Кейпл. Теория и праактика тренинга. «Питер», 2002.

3.Практикум по социально-психологическому тренингу, Санкт-Петербург, 2000

4.О. Горбушина «Психологический тренинг» М-2007ж

5. А.Г. Каменюкин, Д.В. Ковпак «Антистресс-тренинг» М-2008 .

6.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.

7.Д.М. Рамендик « Тренинг личностного роста» М-2008ж.

№7дәріс

• 
  Топтық психотерапия;
  
• 
  Топтық психологиялық оқыту;
  
• 
  Топтық, жеке тұлғалық тренинг.
  

1.Тұлғааралық кеңістікте жеке тұлғаны дамыту тренигі. Тренингтің бұл түріне жоғарыда аталып өткен Курт Левиннің ұсынған «лабораториялық тренингтерін» мысалға келтіруге болады.

2.Бихевиористік бағыттағы топтар. Оларға өмірлік іскерліктер тренингі жатады. Бұл бағыттың мәні-егер адам өз тәжірибесін үйрену арқылы жинаса, онда оны тиімсіз мінез-құлық реакцияларынан арылтып, неғұрлым бейімді реакцияларды орындауға үйрету қажеттілігінде жатыр. Яғни, олардың міндеті-қатысушыларды қандай да бір мәселелерді шеше білуге үйрету және белгілі бір өмір жағдайларына бейімделе білу іскерлігін дамыту болып табылады.

3.Жеке тұлға мәселелерін шешуге арналған психодрамалық бағыттағы тренингтер. Психодраманың  пайда болуы Джекоб Леви Мореноның атымен тығыз байланысты. Ол өзі ұсынған әдісін «терең эмоционалды хирургия» деп атады. Психодрамаға қатысушылардың сахнада эмоционалды әсер алуына жағдай жасалып, қобалжудан, мазасызданудан арылуға, мінез-құлықтың тиімсіз формаларын жеңуге, өзіндік  шығармашылық және адамзаттық ахуалын көркейтуге мүмкіндік жасалады. Рольдік ойындар барысында қатысушылар тек өз тәжірибесін қайта «сезінуге» ғана емес, сонымен  қатар жауап беру сезімдерін және реакцияларды талдай білуге, мінез-құлықтын жаңа  үлгілерін қолданып көруге мүмкіндік алады. 

     Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Топтық жұмыс түрлерінің ерекшеліктері қандай?

2. Топтық тренинг түрлерін ата?

3. Ролдік тренинг дегеніміз не?

4.Топтық психологиялық жұмыстың неше формасы бар?

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.К. Рудестам «Групповая психотерапия» Санкт-Петербург, 2000 г.

2.А.Г.Лидерс «Психологический тренинг с подростками» Москва, Академия, 2001 г.

3.А.С.Прутченков «Социально-психологический тренинг в школе» Москва, Изд-во  ЭКСМО- пресс, 2001 г.

4.Р.В.Овчарова «Справочная книга школьного психолога» Москва, Просвещение  Учебная литература, 1996 г.

8кредит сағат

№8 дәріс

1. 
   «00» заңы.
   
2. 
   Микрофон заңы.
   
3. 
   Белсенділік заңы.
   
4. 
   «Мен - айтамын» заңы.
   
5. 
   Топтың барлық қатысушыларына деген тактикалық және мейірімділік қатынас заңы.
   
6. 
   Есім заңы.
   
7. 
   Сыпайылық заңы.
   
8. 
   «Қазір және осында» заңы.
   
9. 
   Құпиялылық заңы.
   
10. 
    Тек өзінің қатысуын ұсыну заңы.
    

Микрофонның рөлінде ең тиімді құралдар кішкентай жұмсақ ойыншгықтар болып табылады. Ең бастысы – кез келген тренингте қолданылатын құрал топтың эмоционалды ынтасына әсер етеді. Сондықтан да қолданылатын ойыншық пен «келбеті» немесе оның түрі агрессивті сипатта болмауы керек (мысалы, тістері бар қасқыр ойыншығын қолдануға болмайды).

Сонымен қатар микрофон ретінде кішкене допты қолдануға болады. Мұндай жағдайда бір ерекшелік бар: топта, әсіресе жасөспірімдік топта үздіксіз доппен ойнағысы келетін қозғалғыш қатысуыш әрдайым табылады. Сондықтан да тренингтің тең жартысын доппен ойын ретінде өтпес үшін микрофон ретінде басқа да материалды немесе объектілерді қолданған жөн.

Егер микрофон ретінде маркер қолданса, оның ашық және өзіне назар аудартатындай болуын қадағалаңыз.

Бұл заң бір жағынан жүргізуші үшін маңызды болып табылады, өйткені кейбір қатысушылардың өткені ол жөнінде әңгімесімен басқа қатысушыларды елікетіруіне жол бермейді.

Мұндай мінез-құлық негізінен сол адамның тренинг барысындағы болып жатқан процеске деген ішкі қарсылығын өткен жағдайға ауыстыруының дәлелі болып табылады.

Ал екінші жағынан бұл заң топтың әрбір қатысушысына сол сәттегі жағдайды сезініп, ұғынуға, өмірдің әр сәтінің құндылығын анықтауға мүмкіндік береді.

Бұл заң топ мүшелеріне өздерін қауіпсіз сезінуіне мүмкіндік бере отырып, әр қайсысының толықтай ашылуына жағдай жасайды.

1. Психологиялық тренинг заңдарын ата?

2. Құпиялылық заңы дегенді қалай түсінісің?

3. Сол уақытты және сол жерде заңы қалай орындалу керек?

4.Сыпайлылық заңына сипаттама бер?

Падаланылған әдебиеттер:

1.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.167 бет.

2.Р.Бакли, Д.Кейпл. Теория и праактика тренинга. «Питер», 2002.

3.Практикум по социально-психологическому тренингу, Санкт-Петербург, 2000

4.О. Горбушина «Психологический тренинг» М-2007ж

5. А.Г. Каменюкин, Д.В. Ковпак «Антистресс-тренинг» М-2008 .

6.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.

7.Д.М. Рамендик « Тренинг личностного роста» М-2008ж.

9кредит сағат

№9дәріс

Тренингтің бірінші бөлімін сергіту деп атайды. Бұл атау тренингтің бірінші бөлімінің міндеттерінің бірін сипаттайды.

1. 
   Топ қатысушыларының өзара танысуы, жүргізушінің топпен танысуы.
   
2. 
   Тренинг басындағы қатысушылардың көңіл-күйі ескеріп, диагностикалау.
   
3. 
   Эмоционалды ахуалды орнату.
   
4. 
   Топтың бірігуі.
   

Екінші маңызды міндеті Тренинг басындағы қатысушылардың көңіл-күйі ескеріп, диагностикалау. Бұл мақсатқа жету үшін үрдіс келесідей міндеттерді шешу қажет:

• 
  әрбір топ қатысушыларының тренингтен не күтетінін анықтау;
  
• 
  өзекті эмоционалды жағдайды талқылау. Бұл тренинг барысында қатсыушы осы жағдайға оралмас үшін тиімді болып табылады. Сәйкесінше жүргізушінің алдында келесі мақсат пайда болады.
  

Төртінші міндет топ қатысушыларын жұмыстың соңғы нәтижесіне жету үшін тұтас командаға біріктіруге немесе топты әрбір қатысушының жек қабылдауына бағытталған.

Тренингтің алғашқы бөлімінің жоғарыда аталған міндеттерін жүзеге асыру үшін әр түрлі жаттығулар қолданылады.

Мысалы, қатысушыларға өз атын карточкаға жазып киіміне бекіту ұсынылады. Бұл жағдай егер тренер қатысушыларды алғаш рет көрген жағдайда немесе топ бір-бірімен аз танитын болса өте тиімді болып табылады.

Бұл үшін ақ қағаз беттерін, қарындаштарды немесе бояуларды қолдануға болады. Егер бояуды қолданатын болсаңыз, қатысушылардың санына қарай қыл қалам және суы бар ыдысты дайындап қойған жөн.

Сізге қажет құралдар:

• 
  түсті қағаз немесе ашық түсті картондар;
  
• 
  ашық маркерлер мен фломастерлер;
  
• 
  түймеше немесе арнайы қыстырма құралдар;
  
• 
  қайшы (мүмкіндігінше, бірнеше болған жөн).
  

Берілген тапсырманы орындап болғаннан кейін, жетекші қатысушыларды алдын ала қойылған орындықтьарға орналастырады.

Әдетте, тренингке арналған орындықтар бірдей биіктікте, формада және бір түсте болу керек. Кейбір жағдайларда ғана тренингке қажет орындықтар тренингтің мақсатына сай әр түрлі болуы мүмкін.

Көбіне тренинг үшін жұмсақ орындықтарға қарағанда жай орындықтар жиі қолданылады, өйткені оларға отыруға ыңғайлы және зейін шоғырландыруға мүмкіндік береді.

1. 
   Тренингтің жұмысының негізгі этаптарын ата?
   
2. 
   Танысу этапының ерекшелігін айт?
   
3. 
   Топтың бірігуі қалай жүзеге асады?
   

2.Р.Бакли, Д.Кейпл. Теория и праактика тренинга. «Питер», 2002.

3.Практикум по социально-психологическому тренингу, Санкт-Петербург, 2000

4.О. Горбушина «Психологический тренинг» М-2007ж

5. А.Г. Каменюкин, Д.В. Ковпак «Антистресс-тренинг» М-2008 .

6.Лесли Рай» развития навыков эффктивного общения» М-2002ж.

7.Д.М. Рамендик « Тренинг личностного роста» М-2008ж.

№10дәріс