А. М са ожаева. Сабырова, М. бу азы, Г. изатова музыка

жүктеу 8,57 Mb.

бет	46/92
Дата	16.01.2020
өлшемі	8,57 Mb.
	#26902
түрі	Оқулық

1 ... 42 43 44 45 46 47 48 49 ... 92

МУЗЫКА ЖƏНЕ ӨНЕР ТҮРЛЕРІ

Бөлімнен танысасың:
Музыка жəне поэзия;
Музыка жəне бейнелеу өнері;
Музыка жəне театр;
Музыка жəне кино.

Музыкалық сауат:
романс;
саундтрек;
анимациялық музыка;
импрессионизм.

Терминдер мен ұғымдарды білесің:
силлабика;
қара өлең;
жыр;
асинхронды сəйкестік.

17-САБАҚ

МУЗЫКА ЖƏНЕ ПОЭЗИЯ
Қазақ музыкасы

Сабақта:

Қазақ поэзиясының заңдылықтары жəне өлшемдерімен танысамыз;
Қазақтың дəстүрлі өлең түрлері жəне Абайдың жаңашылдығы жайында мағлұмат аламыз;

Қазақ əнінің құрылымдық ерекшеліктерінің даму са-тыларынан дерек аламыз;

Халық əні «Қамажайды» үйренеміз;

Тақырып бойынша сұрақтарға жауап береміз.

Қазақ өнерінде музыка мен поэзия əрдайым егіз, біртұтас болып келеді. Сал, серілер əрі композитор, əрі ақын еді. Сондықтан қазақта өлең сөзі əн мағынасында қолданылып келді.

72 73

Қазақ əнінің əр тармағында буын санының өзгермеу						Шəкерімнің өлең жаңашылдығы Мағжан Жұмабаев жəне
заңдылығы тəн. Оны		силлабика		дейміз. Сондықтан		қазіргі заманауи Ш.Қалдаяқов, І.Жақанов, Н.Тілендиев,
дəстүрлі əндерде кездесетін өлең түрлері: 11 буыннан						Е.Хасанғалиев, Ə.Бейсеуов, т.б. сазгерлердің əндеріне өлең
тұратын «қара өлең» жəне «жыр» деп аталатын 7–8 буын-						жазған ақындардың мəтіндерінде жалғасын тапты. Мəселен,
ды өлеңдерден құралады. 7–8 буынды өлеңдер ертеректегі						Ш.Сариевтің өлеңіне жазылған Ж.Тұяқбаевтың «Атамекен»
əдет-ғұрып сарындары, жыр жəне тұрмыс-салт əндерінде						əнінің құрылымы 3-7-3-7-8-7-10 болып дамытылады.
қолданылса, кейінірек 11 буынды «қара өлең» үлгісі пай-						Əн көркем мазмұн мен поэзиялық бейне болмысының
да болды. Бұл өлең үлгілері сал, серілер шығармаларында						тұтастығы болғандықтан, əннің мəн-мағынасы əр тарихи
жалғасын тауып күрделенеді.			Халық əндеріндегі əн мен			даму сатысында өзгеріп отырды. Əдет-ғұрып сарындары
өлең мəтінінің құрылымы дəл сəйкестік тапса (өлең жолы						алғашқы сатысында – зар, қоштасу лирикасы болса, 2-саты-
біткенде əуен саздың тоқтап кідіруі), сал, серілер туынды-						сында тұрмыс-салт əндері деңгейінде – қоршаған табиғат,
ларында өлең жолы аяқталғанда əн əуені келесі жолға өтіп,						Отанға, анаға, нəзік жандарға сүйіспеншілік (қамшы өлең,
өлеңнің екі жолын жалғап отырады (өлең мен əннің асин-						сүйек өлең, тау өлең, балық өлең, шай, өлең, т.б.), суырып
хронды сабақтасуы). Сал, серілер шығармашылығында						салма шеберлігі (өлең туралы өлең), тарих болса, 3-даму
əн құрылымы	да өзгереді.		Егер əдет-ғұрып əндерінде			сатысында сал, серілер əндерінде аталған тақырыптарға əн
бір дыбысқа өлеңнің бір буыны сəйкес келіп, 1–2 жол-						табиғаты мен əншінің орындаушылық шеберлігі, өмірдің
ды əн кеудесі қайырмасыз немесе бір сөзден құралған						өтпелілігі тақырыптары қосылды.
қайырыммен аяқталса (жар-жар, көш-көш, ау-жар), ХІХ						Ақындық дəстүрден туындаған ХІХ ғасырдағы кəсіби
ғасырдың кəсіби əнінде		төрт жолды əндер, 6,8 жəне одан				əннің көркем келбетінде ежелгі дəстүрдің елесі айқын
да көп жолды шумаққа дейін ұзарып (Абай, Шəкəрім),						сезіледі. Кəсіби əннің ақындық дəстүрден тараған
қайырмасы шумақтан		екі есе ұзақ		(Біржан сал) неме-		қасиеттерінің бірі – ақындардың өз пірін шақырғандай,
се бірнеше қайырмадан (Естайдың «Құсни-Қорлани»,						əннің биік дыбыс иірімінен басталуы жəне тыңдармандарға
Кененнің «Көкшолағы») құралды.						өзін таныстыру əндердің тақырыбынан байқалады. Мұндай
Абай мен Шəкерім əндерінде тұңғыш рет жаңа өлең						əндерде серілер өз есімін атап, руын таныстырады. Бұл
өлшемдері қолданылды. Абайдың «Көзімнің қарасында»						əндер əдетте əншінің өз атымен аталған. Олар: «Біржан
симметриялы алты буын (3+3) жəне буын саны əркелкі,						сал», «Майраның əні», «Ғазиздің əні», «Балуан Шолақтың
ауыспалы өлшемді əндер қатарында «Бойы бұлғаң» (4-4-						əні», т.б.
7-4-4-7) жəне «Сегізаяқ» (əн атауы сегіз жолды шумақты
білдіреді) (5-5-8-5-5-8-8-8), ал			Шəкерім əндерінің		басым	А.Құнанбаев – «Көзімнің қарасы».
бөлігі жаңашыл	өлең	өлшемдерінде		шығарылды.	Оған

жүктеу 8,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 42 43 44 45 46 47 48 49 ... 92