5В090100 Көлікті пайдалану және қозғалысы мен тасымалдауды

28 
 
3-дәріс 
Тақырып: Көлікте әр түрлі байланыс жүйелерді қолдану жерлері. 
Тақырып жоспары: 
3.1 Көлікте әртурлі байланыс жүйелерін қолдану жерлері. 
3.2 Тасымалдарды автоматтандарылған диспетчерлік басқару.  
3.3  Жылжымалы  құрамды  баскарудың  ақпараттық-навигациялық 
жуйесі.  
3.4  Көліктік  үрдісті  ұйымдастыру  және  қауіпсіздік  саласында 
халықаралық қарым-қатынас. 
 
3.1 Көлікте әртурлі байланыс жүйелерін қолдану жерлері 
Ақпарат  жеткізуге  телефонды  мысалға  келтіруге  болады.  Телефон 
арқылы  берілгенде  хабарлама  көзі  –  сөйлеуші.  Сөз  дыбыстарын  электрлік 
импульстарға  кодтайтын  құрылғы  –микрофон.  Ал  ақпарат  беретін  арна  –
телефондық өткізгіш. Телефон тұтқасының біз құлағымызға қойып тыңдайтын 
бөлігі  кодты  кері  ауыстыратын  құрылғы  қызметін  атқарады.  Онда  электрлік 
сигналдар  қайтадан  дыбысқа  айналады.  Бұдан  соң  ақпарат  «қабылдағыш 
құрылғыға» келіп түседі, яғни тыңдаушы адамның құлағы. Арнаның құрамына 
телефон  аппараты  (құрылғысы),  өткізгіштер  (құралдар)  және  АТС 
аппаратурасы  (құрылғылар)  кіреді.  Бұл  ақпараттық  арнаның  ерекшелігі  оған 
дыбыс толқындары түрінде келіп түсіп жатқан ақпарат электрлік тербелістерге 
айналады да, содан кейін беріледі. Мұндай арна ақпараттың құбылатын арнасы 
деп аталады. 
«П-166Ц»  кабельдік  теледидар  каналдары  және  қалалық  телефондық 
желідегі сандық байланыс желісінде хабарлау жүйесі. 
ҚМ(МО)  және  ТЖМ(МЧС)  –  ке  формальдық  хабарлау  сигналын  жеткізу 
мақсатында,  сандық  -  әріптік  және  сөздік  хаттаманы  оперативті  кезекші 
пунктіне  хабарлау  үшін,  халыққа  және  қызметтегі  тұлғаларға  хабарлау  үшін 
жергілікті  және  локальді  жүйе  құру  үшін  автоматтандырылған  хабарлау 
жүйесін құру. 
Телефон және дабыл арқылы таңдамалы хабарлама. 
Радиотрансляциялық  буын,  көшелік  аккустикалық  құрылғылар  және 
электродабыл арқылы аудандағы және айналадағы халыққа хабарлау. 
Функционалдық мүмкіндіктер: 
Кабельдік  теледидар  каналдары  және  сандық  ГТС  каналдары  арқылы 
халыққа хабарлау аппаратурасын басқару. 
Сөйлеуді 64 Кбит/с жылдамдығымен өткізу. 
Адресацияның жылдам өткізілуі. 
 
 

29 
 
 
7-сурет. «П-166Ц» жұмыс істеу схемасы 
 «Эгида» техникалық құралының радиоэлектрондық жүйесі. 
Мақсаты:  
Көлік құралдарының қозғалу маршрутын бақылауды ұйымдастыру. 
БСВ  –  дан  алынған  координатты  уақыттық  параметрлерді  көрсету  арқылы 
жұмыс станциядағы қозғалу тарихын экранда графикалық түрде қарау. 
Құрамы: 
Ақпаратты оқу және қашықтықта басқару құралы. 
Борттық жүйелік есептеуіш (БСВ). 
Функционалдық мүмкіндіктері 
Жұмыс станциясы қамтамасыз етеді: 
- қозғалудың координатты - уақыттық параметрлерін оқу және сақтау; 
-  қашықтықта  басқару  құралы  және  борттық  жүйелік  есептеуіштің 
қозғалу  тарихын  документтеу  және  қарау,  кез  келген  уақыт  бөлігінде  жұмыс 
станциясының мониторының экранында ақпаратты графикалық күйде көрсету. 
Қашықтан басқару құралы және ақпаратты оқу қамтамасыз етеді: 
     - СНС сигналының көмегі арқылы өз координатын анықтау; 
     -  ашық  жерде  300м  кем  емес  қашықтықта  БСВ  –  дан  координатты  – 
уақыттық ақпаратты оқуы; 
     - жұмыс станциясының операторымен GSM желісі  арқылы сөйлесу; 
     -  жұмыс  станциясына  оқылған  ақпаратты  беру  үшін  GSM  желісі  арқылы 
байланысу. 
Борттық жүйелік есептегіш қамтамасыз етеді: 
-  СНС сигналы арқылы өз координатын анықтау; 

30 
 
-  өзінің қозғалысы туралы координаттық – уақыттық ақпаратты сақтау. 
 
8-сурет. «Эгида» техникалық құралының радиоэлектрондық жүйесі 
P – 097H байланыс аппаратурасының телекодтық кешені. 
Мақсаты: 
 
Жердегі  объектер  мен  ауадағы  ұшақтар  мен  тік  ұшақтар  арасында 
конфеденционалды  опперативтік  –  бұйрықтық  ақпаратты  радиобайланыс 
жүйесі арқылы жүргізу. 
 
Функционалдық мүмкіндігі: 
-  байланыс  плонына  сай  спутниктік  байланыс  каналымен  және  желіде 
СДВ, КВ, УКВ – мен автоматтандырылған алмасу; 
-  дупплексті  режимдегі  стандартты  ТЛФ  каналдары  арқылы  қашықтағы 
орталықтармен байланысу; 
-  Р  –  082А,  Р  –  765А,  Р  –  097  байланыс  кешендерімен  жабдықталған 
объектермен байланысу; 
-  Enternet  локальді  желісі  арқылы  бір  немесе  бірнеше  КСА  АСУ  мен 
байланысу; 
-  қашықтағы  әр  деңгейдегі  жабық  каналды  объектілер  арасында  байланыс 
кешенін ұйымдастыру; 

31 
 
-  соны  шектелген  стандартты  ТЛФ  каналдары  арқылы  қашықтағы 
радиоорталықтармен байланыс. 
Негізгі техникалық сипаттамасы: 
-  желідегі абонент саны – 256 дейін; 
-  хабарлама саны – 100000 кем емес; 
-  жіберу – қабылдау каналдар саны – 2 ден 32 дейін. 
 
9-сурет. P – 097H байланыс аппартурасының телекодтық кешені 
3.2 Тасымалдарды автоматтандарылған диспетчерлік басқару  
Диспетчер  қызметшілерінің  негізгі  атқаратын  қызметтері,  бұл 
ақпараттарды  қабылдау  және  оны  өңдеу,  ҚБАЖ  процессінде  техникалық 
құралдардың  норма  шарттарынан  ауытқуын  анықтау.  Мұндай  ауытқулар 
орталық және периферия аймақтарда орналасқан техникалық құралдарда пайда 
болады.  Диспетчер  қызметкерлері  өзіне  түскен  ақпараттарды  өңдеп,  басқару 
әсерімен  жол  белгілерінің  жұмыс  режимін  түзетеді,  сонымен  қатар  жол 
полиция (ЖП) қызметкерлеріне және жол торабындағы жылжымалы бекеттерге 
нұсқау  береді.  100-ден  астам  реттелген  қиылысулары  бар  ірі  жүйелерде 
диспетчер  қызметшілерін  екі  топқа  бөлген  жөн,  операторлар  және 
диспетчерлер.  Əрбір  оператор  ақпаратты  қабылдап,  өңдеп,  өздеріне 
тапсырылған  жол  торабындағы  аудандарға  басқару  әсерін  енгізіп,  бақылауға 
алады.  Операторлардың  және  бүкіл  жүйенің  жұмысын  қадағалау  басқару 
сатысында  жоғары  дәрежесі  бар  диспетчерге  жүктеледі.  Диспетчерлер  жол 
қозғалысы  жағдайын  және  жүйедегі  аппаратардың  жұмыс  режимі  туралы 
ақпараттарды операторлардан алады.