5В031200 «География» мамандықтарына арналған

Табиғат пайдаланудың теориялық мәселелерi. Қоғамньң дамуындағы табиғи жағдай мен ресурстардың теориялык және практикалық маңызы. Табиғатты өндiрiстің материалдық іс-әрекеті ретiнде карастыру. Табиғат ресурстарының түрлерi және олардың нарық қатынастары жағдайындағы рөлi. Табиғат ресурстарының шығу тегi және пайдалану сипатына карай қарастыру.

Табиғат ресурстарын пайдаланудың қазiргi тенденциясы Қазақстан Республикасының табиғи ресурстық потенциалы. Экология мәселелерi. Табиғат және қоршаған ортаны қорғау. Отын-энергетикалық және минералдық шикiзат ресурстары. ҚР отын энергетика және минералдык -шикiзат ресурстарының жалпы сипаттамасы. ҚР жер, су, биологиялық ресурстарыньң жалпы сипаттамасы.

Табиғат пайдаланудың экономикалық механизмi. Табиғат ресурстарымен оларды пайдаланудан алынатын өнiмдерге баға. Табиғат ресурстарын экономикалық тұрғыдан бағалаудың түрлерi. Табиғат ресурстарын бағалауға алынатын критерийлер. Табиғат ресурстарын экономикалық тұрғыдан бағалаудың әдiстерi. Табиғат ресурстарын пайдалануға белгiленетiн төлем түрлерi. Табиғат ресурстарын пайдалану үшiн салық, төлемдердi белгiлеу әдiстерi. ҚР табиғат ресурстарының негiзгi түрлерiн пайдаланудың тиiмдiлiгi.

Орография – жер бедері және жер бетінің әртектілігіне ықпал ететін факторлар: гравитациялық, су, жел, тектоникалық, инсоляциялық, биогендік, антропогендік факторлар. Топырақ – жер бетінің әртектілігінің топырақ-географиялық және геохимиялық заңдылықтары. Өсімдіктер – ландшафттардың әртектілігінің геоботаникалық заңдылықтары: типологиялық қатарлар (фитоценомералар) – ассоциациялар, эпиассоциациялар, формациялар, өсімдіктер типтері – экологиялық қатарлар.

Жер беті экожүйелері. Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе, геожүйе, ТТК. Қоршаған орта, географиялық қабықша, экожүйе, геожүйе, ТТК түсініктерінің арақатынасы.

Ландшафт туралы түсінік. Геомера және геохора. Экологиядағы және ландшафттанудағы типологиялық және хорологиядық классификациялар.

Биота мен ландшафт сферасының ұйымдық деңгейлері. Құрылықтың хорологиялық бірліктерінің иерархиясы. Карталар, масштабтар.

Ландшафт және оның компонентері. Ландшафттардың негізгі қасиеттері. Табиғи және жартылай табиғи антропогендік ландшафттар. Адамзаттың ландшафт компоненттеріне әсерінің сипаты. Ландшафт нормасы. Антропогендік қысымды нормалау. Ландшафт байланыстары, функциялары, потенциалы.

Инвариант және эпифация. Ландшафттың динамикалық категориялары. Тұрақтылық деңгейлері мен бағалау параметрлері. Ландшафттың табиғи және антропогендік туындылары. Техногенездің экологиялық проблемалары. Табиғат пайдалануды жобалау және жоспарлау. Геожүйелер динамикасы мен тұрақтылығын болжау және оның мониторингі.

ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

Hегізгі:

1. Минц А.А. Экономическая оценка естественных ресурсов. - М.: Мысль, 1972.

2. Экономические проблемы природопользования /ГГод ред. К. Гофмана. - М., 1985.

3. Папенов К.В. Экономика и природовользование. Учебное пособие. - М., 1997.

4. Нестеров ПМ., Нестеров А.П. Экономика природопользования и рынок. Учебник. 1997.

5. Экономика природопользования / Под ред. Т.С. Хачатурова. Учебник. - М., 1991.

6. Ревазов М.А., Лобанов Н.Я. и др. Экономика природопользования. - М., 1992.

Қосымша:

1. Бобылев Г.Н. и др. Экология и экономика природопользования. - М., 1988.

2. Голуб А.А., Струкова Е.Б. Экономика природных ресурсов. - М., 2001.

3. Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. -М.,1995.

Атмосфераның төменгі қабаттарындағы ауаның сапасы. Атмосфераның ластануының кешенді көрсеткіші. Ластағыш заттардың шығарылуы. Атмосфераға шығарылатын заттардың түрлері. «Қышқыл жаңбыр» түзілуінің себептері және оның салдары.

Судың сапасын нормалау және зиянды заттардың түрлері, олардың шектеулі рауалды мөлшерлері. Төгінді сулар жөне олардың күрамы. Суды тазалаудың тәсілдері. Шығарындылар және ластанудың әр түрлеріне арналған байрақшалық сипаттамалар. Таза судың эталоны ретіндегі тау суы.

Топырақтың сапасын нормалау және зиянды заттардың түрлері, олардың шектеулі рауалды мөлшерлері. Жиынтықты керсеткіш бойыншатопырақтың ластану қатерін бағалау шкаласы. Топырақты санитарлык тұрғыдан қорғау. Топырақтың өзін езі тазартуы. Тағам өнімдеріндегі зиянды заттардың шектеулі жол берілген мөлшерлері. Химиялық қосылымдардың уыттылық сипаттамасына байланысты олардың кауіптілік сыныптары.

Ықпалдық мониторинг. Радиациялык кауіпсіздік саласындағы нормалау. Радиобелсенді заттардьщ жартылай ыдырау кезеңдері. Экспозициялық доза. Иондаушы сәулеленудің түрлі топтарға (қызметкерлер, түрғындар) арналған негізгі дозалық шектері.

Жүйелік геоэкологиялық мониторинг. Табиғи ортаға жасалатын антропогендік әсер. Жүйе, экожүие, геожүйе. Геоэкологиялық жағдай. Резистенттік және серпімді төзімділік. «Экожүиелердің тізбекті реакциялары». Ауыл шаруашылығы өндірісінің, металлургия зауыттарының, тау-кен қазбалау жұмыстарының және басқалардың ландшафттьщ құрылыстарына әсері.

Жүйелік геоэкологиялық мониторинг. Сукцессия сатылары. Геоэкологиялық мониторинг жүргізу әдістері. Техникалық тектегі өнімдердің табиғи ортада уытсыздануға қабілетін сипаттайтын факторлар. Ауыр металдар. Ауыр металдармен және бейметалдармен ластану көздері. Әр түрлі кәсіпорындардың табиғи ортаны ауыр металдармен салыстырмалы түрде ластауы. Ірі калалардың аумағындағы ауыр металдар. Қаланың түрлі бөліктерінің ластанудағы уақыттың, қарқындылықтың рөлі.

Пестицидтердің табиғи ортаға әсері. Тыңайтқыштарды қолданудың мониторингі. Тыңайтқыштардың негізгі түрлері - азот, фосфор, калий. Сырттан енгізілген элементтердің қозғалысы, олардың табиғи ортаға әсері.

Мұздықтар жүйелерінің мониторингі. Ыстық елдердің тау мұздыктары - суық тұщы суды сақтайтын өзіндік бір бағалы қор. Гляциологиялық мониторинг.

Топырак мониторингі. Суарылатын топырақтардың экологиялық өзгерістерінің мониторингі. Топырақ биотасының антропогендік ықпалға жауабының мониторингі. Қоршаған ортаның ластануын сынап бағалау үшін топырақтың биохимиялық белсенділігін пайдалану.

Ормандар мониторингі. Орманның қорғаныс сипаттары, Орман өрттерінін мониторингі жүйесі. Жас ормандарды пайдаланудың экономикалық-экологиялық теңгерімсіздігі. Табиғи ортаның ғаламдық мониторингі.

Авиациялық мониторинг. Ғарыштық мониторинг. Биосфераның ғаламдық өзгеруіндегі адамның атқаратын рөлі. Өсімдік әлемінің табиғи тіршілік етуінің ғаламшарды тазартудағы атқаратын релі. Жер шарын қашықтан тексеру. Экологиялық жағдайлардьщ ғарыштық мониторингі және оларды картаға түсіру жағынан қамтамасыз ету.

Атмосфераның ғаламдық антропогендік ластануының түрлері мен тәсілдері. Литосфераньщ ғаламдық ластануына әсер ететін антропогендік факторлар. Гидросфераның ғаламдық ластануы. Гидросфера мен су тепе-теңдігіне жасалатын белсенді ықпал.

Қоршаған орта мен табиғи ресурстардьщ мониторингінің біртұтас мемлекеттік ақпараттық жүйесі (ҚО мен ТР МБМА) туралы ереже.

Экология және табиғи ресурстар министрлігі қоршаған орта мен табиғи ресурстарды қорғау, зерделеу, олардың мониторингі саласындағы мемлекеттік басқарудың орталық аткарушы органы ретінде. ҚО мен ТР МБМА құрылымдау жалпы мемлекеттік, аймақтық (аумақтық филиалдары), жергілікті (түрақты жэне жылжымалы байқау станциялары).

Гидрометеорологиялық бақылаулар мен коршаған ортаның мониторингінің мемлекеттік жүйесі (МБЖ). МБЖ элементтерінің ұйымдастырушылық құрылымы: бакылау орындары, гидрометеорология мен мониторинг жөніндегі облыстык орталыктар, акпарат жинау және өңдеу орталығы, Мониторинг орталығы, Ауа-райы бюросы.

Атмосфералық ауадағы зиянды заттардың шектеулі жол берілген молшері, мг/м³. Шектеулі жол берілген мөлшерлердің ауадағы әр түрлерінің кейбір заттар бойынша аракатынасы.

Атмосфераның ластануының кешенді көрсеткіші (АЛК). Қатер сыныптары, УГ-2 немесе «Пчелка» түрпатты газталдауыш. Фотокалориметр - түстік реакцияларды Іске асыруға негізделген параметрлерді өлшеуге арналған. Органикалық қоспаларды айқындауға арналған газдық хроматограф.

Жұмыс орындарының ауасындағы радиобелсенді заттардын шектеулі рауалды мөлшерлері. Ластаушы заттардын шоғырлы (немесе түтас) шығындылары, ШРШ.

«Қышқыл жаңбыр» түзілуінің себептері және оның салдары. Осы жауын-шашыннын ықпалымен синтезделу мен ыдыраудың теңгерімі. Тағам өнімдерін дайындау кезінде ауаны микробиологиялық түрғыдан бақылау.

Шаруашылық пен ауыз су үшін пайдаланылатын су айдындағы судың саласының және балық шаруашылығының мақсаттарына арналған судың сапасының салыстырмалы ахуалы, Төгінді сулар және олардың құрамы. Суарылатын сулардың және басқа нысандардың ластануы мен экологиялык. өзгерістерін есептеп шығаруға арналған физикалық және биологиялык параметрлерді лайдалану. Аэробтық және анаэробтык шіру үдірістері. Су түбіндегі шөгінділер.

Сулы ерітінділердің қарсыласуын өлшеуге арналған кондуктомер. Иономер, рН-метр - ерітінділердегі сутегі көрсеткішін (рн), нитраттардың, хлоридтер мен басқа да иондардың санын айқындауға арналған.

Топырақтардың стандартты үлгілері. Аймакка түсетін шектеулі рауалды жүктемелер. Топырақты санитарлық түрғыдан қорғау.

Қайта пайдаланылған жыныстардағы химиялық қосылымдардың қалдықтарын есептеу (құрамындағы пайызы (%) - алып шығу пайызы (%), пайдалы қазбалардың айқындалып отырған қосылымдарындағы атомдық бөлшектерді есепке ала отырып).

Уранды жер асты сілтісіздендіретін көсіпорындардағы қоршаған ортаны қорғау тұрғысында. Радиобелсенді заттардың жартылай ыдырау кезеңдері. Цезий-137-ні айқындауға арналған гамма-спектрометрия. Стронций-90-ды, плутоний-239-ды, 240-ты айқындауға арналған радиохимиялық әдіс.

Үйінділердің, карьерлердің, шахталардың көлемдері мен үстіңгІ беттері. Текше тәріздес, конус тәріздес, цилиндр пішінді нысандардың көлемдерінің, үстіңгі беттерінің формулалары.

Фотометрия мен спектрофотометрия, люминесценттік талдама, электрометриялық әдістер, ион алмасу хроматографиясы, қағаздағы хроматография - пестицид іздерін сандық жағынан айқындауға арналған. Потенциометрия, жалынды спектрофотометрия. Нейтрондық-активадиялық талдама.

Түз шығып қалатын көздердің және тұзды шаң шөгуі ықтимал аудандардың карталарын жасау. Құрғақ жөне дымқыл сортаңдар. Аймақтык және ғаламдық мониторингіге арналған аэро-ғарыштық картографияны қамтамасыз ету.

Экологиялық орташа ауқымды карта жасау. Геоэкологиялық картаның мазмұны. Экологиялық карта жасау әдістемесі. Атмосферадағы, гидросферадағы, литосферадағы, топырақтар мен өсімдік жабынындағы экологиялық ахуапды карталарда бейнелеу.

Қоршаған ортаның қорғаудың тарихи кезеңдері: консервативтік, табиғи ресурстык,антропоорталықтық. Экологиялық іс-әрекет түрлері және олардың өзара байланысы. Бақылау. МЭБ (мемлекеттік экологиялык бақылау), ҚЭБ (қогамдық экологиялық бақылау), ӨЭБ (өндірістік экологиялық бакылау). ҚҚМ (шығу көздері мен қалдықтар мониторингі). ЭА (экологиялық аудит).

Экологиялық мөлшерлеу. Нормативтік және нормативтік емес көрсеткіштер. Нормативтік көрсеткіщтер бекітілген құжаттар. Негізгі конвенциялар мен қаттамалар. Табиғатты қорғау нормативтері мен ережелері бекітілген негізгі заңдар. Табиғатты қорғау және табиғат ресурстық нормалар, ережелер, шешімдер, уақытша шешімдер, белгіленген тәртіптер, мемлекеттік стандарттар.

Санитарлық-гигиеналық нормативтер. Санитарлық -гигиеналық нормалаудың теориялық негіздері. Ағзалардың зиянды әсерлерге жауаптарыньщ заңдылықтары. Зиянды заттарды классификациялау принциптері. Улы заттардың қауіптілік кластары.

Өндіріс -шаруашылық нормативтері. Лимиттер. Қалдықтар. Қалдық жиналу нормативтері. Қалдықтарды орналастыру лимиті. Қоршаған орта сапасының комплекті нормативтері. Қоршаған ортаға шекті рауалы жүктеме. Су қорғау зонасы. Санитарлық қорғау зонасы.

Экожүйенің жай күйін нормалау. Санитарлық-гигиеналық және экожүйелік нормалау арасындағы өзара байланыс. Экожүйелерді нормалық және патологиялық бағалау проблемасының сандық тәсілі. Микросколиялық тәсіл. Макроскопиялық тәсіл. Дескрипторлар мен маркерлер. Табиғи экожүйелерге әсер ету мүмкіндігінің шегі. Табиғи жүйеге зиянды факторларьшың әсер рауалы деңгейі. Антропогендік салмақтар. Экожүйеге зиянды заттардың қалдықтары мен шығындыларын шығарудың шекті рауалы мөлшері. Экожүйелердің экологиялык тұрақтылығы. Экожүйелердің буферлік сыйымдылығы. Төтенше экологиялық жағдайлар зоналары. Экологиялық апат зоналары. Экологиялық қолайсыз зоналарды анықтау өлшемдері. Табиғи ортаның өзгеру багалау өлшемдері. Химиялық, физикалық және биологиялык ластаулардьщ ерекшелігі және олардың әсерін нормалау, Қоршаған орта компанентерінің сапасын нормалау. Ауа ортасының газ құрамы және негізгі. Ластаушы компаненттер. Бақылау параметрлері. Қоршаған ортаның өндірістік зиянды сәулелермен ластануы. Атмосфераның ауаның ластану мөлшерін нормалау. Ауа ортасының жай күйін бақылау әдістері мен аспаптары.

Су ортасының сапасын бақылау. Судың тудыну сапасы және негізгі ластаушы компаненттері. Бақылау параметрлері. Су сапасын нормалау. Ауыз судың сапа нормативтері. Шайынды сулардың қосылу мөлшерін нормалау. Шайынды су лимиттері. Су жұмсау лимиттері. Су ортасы сапасын бакылау әдістері мен аспаптары.

Топырақ сапасын бақылау. Экологиялық таза топырактың сипаттамасы. Топырақты ластаудың негізгі көздері мен ластаушылардың сипаттамасы. Бақылау параметрлері. Топырақ сапасын нормалау. Топырақ сапасын бақылау әдістері мен аспаптары.

Тамақ өнімдері мен тұтыну заттардың сапасын нормалау.

ҚОЭЕБ - коршаған ортаға тигізелетін әсерді бағалау және экологиялық сараптама. Табиғатты пайдалануды нормалау. ҚОЭЕБ мақсаты, міндеттері және қызметтері. ҚОЭЕБ принциптері. ҚОЭЕБ мәні. ҚОЭЕБ пайдалану аумағы. ҚОЭЕБ процедураларынын этаптары. ҚОЭЕБ нәтижелерін қорытыл жазу. ҚОЭЕБ субъектілері. ҚОЭЕБ қоғамда алатын орны. Қазақстанда ҚОЭЕБ жүргізу ерекшеліктері. ҚР ҚОЭЕБ туралы заңдары. ҚОЭЕБ саласындағы дүние жүзілік тәжерибие. ҚР және алыс жақын шет елдерде ҚОЭЕБ пайдаланудың салыстырмалы сипаттамасы.

Экологиялық сараптама. Экологиялық сараптама міндеттері. Экологиялық сараптаманьщ қызметтері. Экологиялық сараптама объектілері. Экологиялық сараптама субъектілері. Экологиялық сараптама принциптері. Экологиялық саралтама түрлері: мемлекеттік экологиялық сараптама, қоғамдық мемлекеттік сараптама. Алғашқы және қайталанған сараптама. Экологиялык сараптаманың жариялалығы. Жобаға вета қою және негізгі бағыттар. Мемлекеттік экологиялық сараптама. Мемлекеттік экологиялык сараптаманың жүргізуді ұйымдастыру формалары. Мемлекеттік экологиялық экспертизаны жүргізуді ұйымдастыру. Экологиялық сараптама кезеңдері. Мемлекеттік экологиялық сараптама тапсырылатын кұжаттар мен материалдар. Мемлекеттік экологиялық сараптама қүқытары мен гарантиялары. Жүргізу уақыты және іс-эрекет уақыты. қоғамдық экологиялық сараптама. Өкілеттілігі, працедуралары, тіркелуі.

Қаржылау мәселелері. Тапсырыс берушілердің кұқықтары мең міндеттері. Келіспеушіліктердің ретгеу тәртіптері. Табиғат қорғау заңдарының бұзылу түрлері. ҚР экспертиза жургізілу ерекшеліктері. ҚР сараптама саласындағы заңдары. Экологиялық сараптама саласындағы дүние жүзіндегі тәжирибие. Қазақстандағы және алыс жақын шет елдердегі экологиялық сараптаманы пайдаланудың салыстырмалы сипаттамасы.

Экологиялық аудит. Экологиялық аудит түсінігі. Экологиялық аудиттің ҚОЭБ пен экологиялық сараптамадан принциптік айырмашылығы. Аудит процедураларын жүргізуді қажет ететін жағдайлар. Экологиялық аудиттің даму болашағы. Экологиялық аудит жүргізу бағыттары. Экологиялық аудиттің құрылымы мен құрамы, ұйымдастырылуы. Жүргізу қаттамасы. Экологиялық аудит жургізу кезеңдері. Іс-эрекет дайындығы. Экологиялық аудит жүргізуге қажетгі техникалық кркаттар тізімі. Экологаялық аудит жүргізу. Қорытынды баяндама дайындау, Қоршаган ортаны қорғауды басқаруды әзірленген жоспарын жасау. Жоспарда белгіленген істердің жүзеге асыруын бақылау. ҚР экологиялық аудит жұргізудің ерекшеліктері. Экологиялық аудит саласындағы заңдар. Экологиялық аудит пайдаланудьщ дүние жузілік тәжерибиесі, Қазақстандағы және алыс жақын шет елдердегі экологиялық аудитгі пайдаланудың салыстармалы сипаттамасы.

ҚР табиғат пайдалануды мөлшерлеу. Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті сақтау саласындағы іс-әрекеттерді, табиғат пайдалануды лицешиялау тәртіптері мен принциптері. Табиғат пайдалануды лицензиялау. Табиғат пайдалану құкығын алудың лицензиялық (руқсатгык тәртібі). Табиғат ресурстарының пайдалану шеңберіндегі рұқсаттың әртүрлілігі. Комллекстік табиғат пайдалану. Табиғат пайдаланудың комплексті лицензиялау туралы негізгі ережелері. Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамассыз ету саласьшдағы лицензиялау. Табиғи ресурстық лицензиялардың құқықтық мәні. табиғат пайдаланудағы келісім шарттық бастаманың дамуы.

Экологиялық сертификация түсінігі. Экологиялық сертификациялардың 14000 сериялы Халық аралық стандарттары. Стандарттау жөніндегі Халық аралык (ИСО). ИСО 14 000 стандарттары экологаялық көрсеткіштерді жақсартуға жағдай туғазатын жүйелендірілген негізі. ИСО стандарттарының бөлімдері.

Экологиялық маркетинг жүйесіндегі экологиялық қамсыздандыру мен экологиялық аудиттің ережелері мен принциптері. Экологиялық қамсыздандыру (қоршаған ортага тигізген зиянды қамсыздандыру жауапкершілігі). Қоршаған ортанын апаттық жағдайда ластау. Экологиялық қамсыздандыру жүйесі. Экологиялық камсыздандырудың негізгі кызметтері. Экологиялық қамсыздандыру жүйесінің құрамдас бөліктері, Міндетті түрде қамсыздандыру. Ерікті турде камсыздандыру. Экологиялық аудит өндірістік компания іс-эрекетінің экологиялық аспектілері туралы маркетингтік мағлұмат көзі. Экологиялық қызмет саласының қалыптасуы (аудит және қамсыздандыру).

Ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін мемлекет беретін жер учаскелерінің кадастрлық бағалау 
Мазмұны 

Кіріспе 5