Дәннің төгілуіне төзімдіаігін бағалау

Құрғақшылық бзідің елімізде жиі болатын құбылыс. Кейбір жылдары олар үлкен жер көлемін алып ,барлық іауыл шаруашылық даңылдарының өнімділзгін төмендетеді. Құрғақшылықтың әсерінен өсімдікте қанттың фосфорилденуі тоқтап, энергия алмасу деңгейі төмендейді әрі бүкіл биохимиялық процесс комплексі бұзылады. Құрғақшылықпен күресудің бірден-бір жолы - бұған төзімді сорттар егу болып табылады.

Өсімдіктің құрғақшылыққа төзімділігі дегеніміз — олардың жоғары температурада, ауаның төменгі ылғалдылығында, топырақта ылғалдылықтың жетіспеу кезінде өз бойындағы суды дұрыс пайдалану арқылы сапасы жақсы, жоғары өнім беру мүмкіндігі. Құрғаққа төзімділік өте күрделі процесс. Ол әр түрлі жоғдайға байланысты болып келеді, негізгілері: а) өсімдіктің анатомия-морфологиялық ерекшілігі; ә) цитоплазманың жоғары температурага және тұз концентрациясына физиологиялық шыдамдылығы; б) биологиялық өсіп жетілу ерекшелігі.

Құрғақшылық үш түрде кездеседі:

1) топырақтағы құрғақшылық;

2) ауадағы құрғақшылық;

3) аралас құрғақшылық.

Толырақтағы құрғақшылықтың бір ерекшелігі кенеттен пайда болмай, біршама уақыт аралығында жүруі. Осы кезеңде көптеген өсімдіктер, әсіресе құрғақшылыққа төзімділері әр түрлі деңгейде мұндай колайсыз жағдайға бейімделеді. Сөйтіп, бар ылғалды үнемді түрде пайдаланады. Осындай жағдайда күрғақшылықка төзімді сорттардан қанағаттандырарлық өнім алуға болады.

Ал, ауадағы (атмосфералық) құрғақшылық кенеттен пайда болады. Бұл кезде ауаның температурасы 38—40°-қа дейін көтеріледі де, ылғалдылығы 18—20 процентке дейін төмендейді. Бұл құрғақшылықтың түрі көптеген аудандарда дақылдың дән салу кезеңіне тура келіп, өнімділігін күрт төмендетеді. Құрғақшылықтың осы үш түрінің ішінде топырақтагы және ауадағы құрғақшылықпен қатар келетін аралас құрғақшылық өте қауіиті болып есептеледі.

Құрғақшылыңқ көктемгі, жазгы және өсімдіктің бүкіл өсіп-өну кезеңіндегі болып үшке бөлінеді. Көктемгі құрғақшылық көбінесе жаздық дәнді дақылдардың түптену кезеңіне тура келсе, ал жазғы құрғақшылық сәл көшірек дақылдың масақтануынан басталып, дән пайда болғанға дейн жүреді. Әсіресе, көктемгі құрғақшылық жаздың құрғақшылыққа ұласқан кезде, яғни өсімдіктің өсіп-өну кезеңіне тура келгенде өнімділігі кемиді. Мұндай құбылыс көбінесе Қазақстанның солтүстік аудавдарына тән.