9
6-б-сурет. 2005-2016
7
жылдар кезеңіндегі инфляция деңгейінің өзгеруі, пайызбен
Дереккөз: ҚР ҰЭМ
4) Мемлекеттік борыш ЖІӨ-ден %-бен
7-сурет. 2005-2016
8
жылдар кезеңіндегі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік борышы
ЖІӨ-ден %-бен
Дереккөз: «Әлем экономикасының даму перспективасы» ДЭФ деректер базасы
«Мемлекеттік борыш» субиндексі бойынша Қазақстан 138 елдің ішінде
17-орынды иеленді, ТМД елдері арасында Ресейден кейін екінші орында, бұл
салыстырмалы түрде қарыз алудың сау деңгейін көрсетеді. 2014 жылдан бастап
2015 жылға дейін Мемлекеттік борыш негізінен Қазақстан Республикасы
Үкіметінің сыртқы қарыз сомаларының ұлғаю есебінен өсті. Өсудің бір бөлігі
2015 жылғы теңге девальвациясымен және, соған сәйкес, шетелдік валютада
демоналданған сыртқы қарыздарды қайта бағалаумен түсіндіріледі.
Мемлекеттік борынштың әрі қарай өсуі қаржыландыру құнының біртіндеп
өсуімен тоғысуы мүмкін.
5) Елдің кредиттік рейтингі
Елдің кредит рейтингінің индикаторы 8 позицияға төмендеді. Осы
индикатор үшін деректер көзі «Institutional Investor» агенттігінің тәуелсіз
7 ҚР Ұлттық Банкі өтінішіне сәйкес болжамды деректер.
8
2016 жыл үшін болжамды деректер 2016 жылғы қазанда «Әлемдік экономиканың даму перспективалары»
ХВҚ деректер базасынан алынған.
10
кредит рейтингі болып табылады. Бұл агенттіктің кредит рейтингін есептеу
әдістемесі жекеменшік құқығымен қорғалған және ашылмайды.
Соңғы жылдардағы Қазақстанның тәуелсіз кредиттік рейтингін
халықаралық рейтинг агенттіктерінің талдауы елдің кредит қабілеттілігінің
төмендеу трендін көрсетеді. S&P рейтинг агенттігі Қазақстанның ұзақ мерзімді
эмитент дефолтының рейтингін (ЭДР) шетелдік валютада 2014 жылы «ВВВ+»-
тен 2016 жылы «ВВВ-«-қа (немесе екі сатыға), Fitch Ratings рейтингті 2014 ж
«ВВВ+»-тен 2016 жылы «BBB»-ға «тұрақты» болжамға (бір сатыға төмен)
түсірді.
Тәуелсіз рейтинг мемлекеттің қаржыландыруды тартуына әсер етеді және
айтарлықтай төмендеген жағдайда, жаңадан тартылатын қаржы құралдары
бойынша пайыздық мөлшерлеменің өсуіне ықпал етуі мүмкін. Қазіргі уақытта
мемлекеттік табыстарға борыштың қызмет көрсету коэффициентінің қатынасы
шекті 15 % деңгейі кезінде 10 %-дан төмен және егер борышқа қызмет көрсету
бойынша мемлекеттік шығындар шектеулі мемлекеттік табыстар жағдайында
өсетін болса, ол бюджет теңгерімі мен экономиканы дамытудың мемлекеттік
бағдарламаларын қаржыландыруға айтарлықтай әсер етуі мүмкін.
Қазақстан
экономикасының
бәсекеге
қабілеттілік
рейтингісінің
төмендеуіне макроэкономикалық ортаның нашарлауынан басқа, қаржы
нарығының дамушылығы мен кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігі сияқты
факторлар айтарлықтай әсер етті.
2016 жылы қаржы нарығының даму деңгейі бойынша ел рейтингі
кредит беру, венчур капиталының қолжетімдігі, банк жүйесінің тұрақтылығы
және қор биржасын реттеу тиімділігінің нашарлау есебінен 13 бөлімге
төмендеді. Сондай-ақ қазақстандық кәсіпкерлерге бизнес жүргізу кедергілерін
айқындау мақсатында жүргізілген сауалнама қорытындысы бойынша 13,9 %
респондент бизнес жүргізу үшін жемқорлықтан кейінгі екінші орын алатын
кедергі қаржыландыруға қолжетімдік деп анықтады.
2016 жылы кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігі бойынша Қазақстан
рейтингі 18 тармаққа нашарлады. Төмендеу себебі кластерлерді дамыту, өндіріс
процесін дамыту, құрылатын қосылған құн мөлшері және халықаралық
дистрибуцияны бақылау жағдайы сияқты сапалық көрсеткіштердің нашарлауы
болып табылады.
1.2 2016 жылы және «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ құрылған кезден үш
жылдық кезеңдегі макроэкономикалық факторлардың серпіні
Қазақстанда
макроэкономикалық
жағдай
(үш
жылдық
кезең
песрпективасында) соңғы жылдары айтарлықтай өзгерістерге (төмендегі
8-сурет) ұшырады, атап айтқанда:
11
Нақты ЖІӨ өсу қарқыны: шикізаттық жоғары бағалар циклінің аяқталу
нәтижесінде 10-15 жыл перспективасында төмен жағдай күтіле отырып,
экономикалық өсу қарқыны айтарлықтай баяулады.
8-сурет. Қазақстанның нақты ЖІӨ өсу қарқынының серпіні, %
Дереккөз: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті
Brent мұнайына нақты орташа «спот» баға, ҚР ҰЭМ Әлеуметтік-
экономикалық дамудың 2014 – 2018 жылдарға арналған жоспары (бұдан әрі –
ӘЭДЖ) (2014 жылғы 21 қазандағы № 46 хаттама) шеңберінде дайындаған бір
баррель үшін – 90,0 доллар мөлшерінде есептелген 2016 жылдың болжамымен
салыстырғанда, 2016 жылдың соңында бір баррель үшін 53,3 долларды құрады.
Валюта бағамы: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2015 жылғы
20 тамызда еркін құбылмалы валюта бағамына ауысу туралы шешім
қабылдады, соның нәтижесінде ұлттық валюта девальвацияға ұшырады.
9-сурет. Ұлттық валюта –теңгенің АҚШ долларына айырбастау бағамының серпіні.
Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ресми сайты
Осылайша, АҚШ долларына қатысты айырбастау бағамы 2016 жылдың
нәтижелері бойынша 342,2 теңгені (2013 жылдың соңындағы айырбастау
бағамынан – 153,6 теңге 2,2 есе жоғары) құрады.
Экономикада кредит ресурстарының қолжетімдігі және құны: барлық
жоғарыда баяндалған факторлар нәтижесінде, сондай-ақ ұлттық валюта
тартымдылығын арттыру мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі ақша-кредит саясатының негізгі құралы ретінде базалық мөлшерлемені
