2013 жыл Тарих пәнінің мұғалімі: Кариева Гүлбану

• С а б а қ т ы ң т а қ ы р ы б ы :

• Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісуға қоныс
• аударуы

• Қазақстан тарихы 8 - сынып

• 2013 жыл

• Тарих пәнінің мұғалімі: Кариева Гүлбану

• " Тарихты білмей - өткенді, қазіргі
• жағдайды білу, келешекті болжау қиын "
• Әбу Насыр әл - Фараби

• Үй тапсырмасы ХІХ ғасыр соңындағы Қазақстанның саяси-әлеуметтік дамуы

• Отаршылдық езгінің күшеюі
• 2. Сот құрылымындағы өзгерістер
• 3.Жұмысшы ереуілдерінің басталуы

• Сынып 3 топқа бөлінеді:
• 1. " Татулық "
• 2. " Бірлік "
• 3. " Ынтымақ"

• "Шын білім әрдайым ақиқат
• анық болатын білім"

• 1886 жылы 2 маусым
• ереже

• 1. Сызбаны толтыру

• орталығы

• 1891 жылы 25 наурыз ереже

• үш облыс
• орталығы

• 1886 жылғы ережеге сәйкес
• құрылған сот жүйесі

• 1

• 2

• 3

• 4

• 2. Білім минуты

• 5

• 1.ХІХ ғасырдың 60 жылдарындағы қабылданған
• реформалар не себепті бірден іске аса қойған жоқ?
• 2. 17 баптан тұратын жаңа патша заңы кімдердің
• мүддесін қорғады?

• 1

• Уездік және болыстық тұрғындарға қатысты
• мәселелерді шешетін сот жиыны қалай аталды?
• Өндіріс орнын өз еркімен тастап кеткен
• Жұмысшыларға қандай жаза қолданылды?

• 2

• Ереже бойынша генерал губернаторға қандай билік берілді?
• Патша өкіметінің әлеуметтік езгіге салу саясатын неден
• көруге болады?

• 3

• 1.Мұсылман тұрғындардың ісін жүргізетін төменгі сот қалай
• аталды?
• 2. Қалалық полиция басқармалары қандай ірі облыстық
• орталықтарда құрылды?

• 4

• 1.Жұмысшылардың Қазақстан жағдайындағы таптық
• қарсылықтарын ата?
• Алғашқы бас көтерулердің бірі Көкшетау кен
• округіндегі жұмысшылардың қойған талаптары қандай?

• 5

• 3.Картамен жұмыс

• 3. Қазақ жерін басқару жөніндегі 1867-1868 жылғы уақытша ереже мен
• 1886 -1891 жылдардағы ереженің қандай айырмашылықтары бар? Картадан көрсет

• 2. 1886-1891 жылғы ереже бойынша қазақ жерінде
• неше генерал-губернаторлық құрылды? Картадан көрсет

• 1. 1867-1868 жылғы уақытша ереже бойынша қазақ жерінде
• неше генерал-губернаторлық құрылды? Картадан көрсет

• Патшалы Ресейдің Қазақстандағы
• көз тіккен аймағы қай жер еді?

• “ Барлық Азия елдері
• үшін Орда кілт пен
• қақпа ”

• Кіші жүзді Патшалы
• Ресей құрамына
• қосқан хан

• Екі жүзді саясат
• ұстанған хан

• Орта жүздің соңғы
• ханы

• Қазақтың соңғы ханы

• Кіші жүздің соңғы
• ханы

• Бөкей Ордасында
• тұңғыш
• мектеп ашқан хан

• Байбақты руынан
• шыққан, Пугачев
• көтерілісіне қатысқан
• батыр

• Ғажайып алаң

• 1741 жылы жоңғар
• тұтқынына түскен
• хан

• 28.02.2013
• Жаңа сабақтың тақырыбы:

• Ұйғырлар мен дүнгендердің
• Жетісуға қоныс аударуы

• Қазақстан тарихындағы белгілі оқиғалардың бірі:

• Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісу өлкесіне қоныс аударуы.

• Ұйғырлар

• Қытайдың батысын, Қазақстан мен Орта Азия аймағын мекендейтін түркі тілдес отырықшы халық

• Дүнгендер

• Мұсылман дінін ұстанатын қытай
• тілдес халық . Тілдері қытай
• тіліне жақын

• Маңызды оқиғалар

• 1864 жылы

• Ұйғырлар мен дүнгендер бірігіп, Қытайдың зорлық-
• зомбылығына қарсы көтеріліп, жеңіске жетеді. Сөйтіп
• Тараншы ( Құлжа ) сұлтандығы құрылады.

• Осы сұлтандық Жетісу жеріне қыр көрсете бастайды.
• Бұл қауіпті жою үшін Жетісу генерал- губернаторы Колпаковский Құлжаға басып кіреді.

• 1871 жылы

• Құлжа Жетісудың бір уезі ретінде 1881 жылға дейін бағынышты болды.

• Патша өкіметінің бастамасы бойынша ұйғырлар мен дүнгендер Жетісу жеріне қоныс аудара бастады.

• 1881 жылғы екі ел арасында жасалған Петербург келісімі
• бойынша Ұйғырлар мен дүнгендер қай елдің қол астында болғысы келетіні туралы 1 жыл
• ішінде өздері нақты шешім қабылдауға құқықты болды.

• Бұл шартты пайдаланған ұйғырлар мен
• дүнгендердің бір бөлігі 1881 жылдан бастап Жетісу
• жеріне өз еріктерімен қоныс аударды. Себебі қытайлар
• ұйғырлар мен дүнгендерге қысым жасап, мазаларын кетірді.

• Ұйғырлар мен дүнгендерді Қазақстан мен
• Орта Азияға қоныстандыру арқылы патша өкіметі екі
• түрлі мақсат көздеді:

• Қытайдың Құлжа өңіріндегі экономикалық базасын осалдата түспек болды.
• 2. Әскери-саяси жағдай шиеленісіп кеткен жағдайда оларды Қытайға қарсы әскери күш ретінде пайдалану.

• 1881-1884 жылдары

• 45 мың ұйғыр,
• 5 мың дүнген қоныс аударды

• 1897 жылғы жалпы
• санақ бойынша

• ұйғырлар - 56 мың,
• дүнгендер - 14136 адамға көбейді.

• 1907 жылы

• ұйғырлар - 64 мың,
• дүнгендер - 20 мың

• Қоныс аударушылар саны:

• Ұйғырлар мен дүнгендерге

• 20-25 десятина жер берілсе

• Қоныс аударушы орыс
• шаруаларының әрбір ер азаматына

• ереже бойынша 10 десятина жер
• беру керек болатын, бірақ 3 десятинадан
• ғана жер берілген

• Ұйғыр, дүнген егіншілеріне
• қосымша күшті талап ететін
• қолмен суландырылатын жерлер берілді.

• Жетісу өңірінің шұрайлы,
• топырағы құнарлы жерлері берілді

• Қазіргі Алматы
• облысында 6 ұйғыр
• болысы ұйымдастырылды

• Жаркент

• Ақкент

• Қарасу

• Қорамса

• Малыбай

• Ақсу-шарын

• Дүнгендердің ғажайып ертегілері бар. Ертегілер мен аңыз
• әңгіме айтушылар “фофуди” деп аталды.

• Ұйғырлар мен дүнгендердің рухани мәдениетін зерттеумен
• кезінде Ш.Уәлиханов, Н.М.Пржевальский, В.И. Роборовский
• және басқалары айналысты. Олар бұл халықтардың тарихы,
• этнографиясы, мәдениеті жөнінде бай мағлұматтар қалдырды.

• Ұйғыр ақындарының шығармаларында 1916 жылғы
• оқиғалар да өз көрінісін тапты. Ол кезде ұйғырлардың
• да ер азаматтары майдан тылында жұмыс істеу үшін
• әскер қатарына шақырылған болатын.

• Ұйғырлар мен дүнгендердің рухани мәдениеті

• Ауыз әдебиетінің тамаша ескерткіштеріне,
• дүниежүзілік мәдениет қорына жататын
• “ Он екі мұқам ” осы халықтың рухани ғажайып
• төл туындылары. Мусса бен Айса Сайрамидің бұл
• еңбегі мәңгі есте қаларлық шығарма

• Ұйғырлар негізінен көкөніс, дәнді- дақылдар өсірумен айналысты
• - Мақта, жібек құртын өсіруменде айналысты
• Суармалы жер шаруашылығын, жер өңдеуді жақсы меңгерген.
• Алыпсатарлықты да кәсіп етті. Верныйдан Ташкентке тауар алып барып сатты.
• Қолөнер кәсіпшіліктері де дамыды
• - Мал шаруашылығы қосалқы кәсіп сипатында болды. Малды көлік не жұмыс күші ретінде ұстады.

• Ұйғырлардың шаруашылығы

• Маньчжурлар ұйғырларды жер өңдеуді жақсы
• меңгеруіне байланысты “ Тараншы ” деп атаған.
• Ол жер жыртушы, диқан деген мағына береді.
• Орыстар ұйғырларды “ Таранчи ” деп атаған.

• Атақты бай ұйғыр Вали Ахун Юлдашев болды. Оның бір
• өзі 10 мың десятинаға дейін жерді жалға ала алатын.
• В.А.Юлдашев өз қаражатына Ұлыбританиядан
• алдыртқан кемесін Іле өзеніне алғашқылардың
• бірі болып жүргізді.

• Қоныс аударушы дүнгендердің алғашқы толқынын
• Бый Янь Ху басқарды.

• Дүнгендердің кәсіпшілігі:

• Кәсібі егіншілік, бау-бақша өсіру, ұсақ-түйек сауда жасау
• ХХ ғасырдың 80 жылдарынан бастап Жетісуда алғашқылардың бірі болып күріш еге бастады.
• Мал өсіру қосалқы сипат алды.Жүк тасу кәсібімен айналысу үшін жылқы мен өгіз ұстады.
• Қамыстан ши тоқыды
• Сынған ыдыстарды құрсаулап жөндеуді кәсіп етті.

• “ Балқаш – Іле бойында су жолының қалыптасуы –
• Өлке үшін аса маңызды іс. Іле бойында еңбекқор
• ұйғыр, дүнгендердің Құлжадан қоныс
• аударылғандардың орналасуы өлкені гүлденген
• және бай ауданға айналдырды.”
• Жетісу губернаторы : Г.Колпаковский
• 4 шілде 1883 жыл
• ҚР-ң орталық мемлекеттік мұрағаты. 64 қор

• Құжаттар сөйлейді:

• “.... Іле өлкесінің тұрғындарына олардың қазіргі
• тұрып жатқан жерлерінде Қытайдың қол астында
• қала беруіне де, Ресейдің жеріне өтіп, оның қарамағына
• өтуіне де ерік беріледі. Ресейге қоныс аударғысы
• келетіндер бір жыл ішінде ойланып шешім қабылдауы
• тиіс...”
• 1881 жылғы 24 ақпандағы Санкт-Петербург бейбіт келісім шартынан
• Қазақстан тарихы Халықтар мен мәдениеттер Алматы 2000ж 220 бет

• Бейнеролик

• Қазақстан - көпұлтты мемлекет

• ҚР -ң конституциясы 14 бап 2 тармағы

• “ Тегіне, әлеуметтік , лауазымдық
• және мүліктік жағдайына,
• жынысына нәсіліне, ұлтына,
• тіліне, дінге көзқарасына,
• нанымына, тұрғылықты
• жеріне байланысты ешкімді
• ешқандай кемсітуге болмайды.”

• Елдегі биліктің әр бұтағынан да өзге ұлт
• өкілдерін кездестіруге болады. Конституция
• бойынша Парламент мәжілісіне 9 депутат
• Қазақстан Халқы Ассамблеясының
• атынан сайланады.

• ҚР -ң конституциясы 51 бап 1 тармағы

• Тәуелсіздігінің 22-ші жылына аттаған елдің бүгінгі бар
• жеткені бір ғана бірліктің арқасында. мемлекеттің әл-ауқаты
• артып, елдің тұрмысы түзелді. Аяғымыздан енді тұрып
• жатқан кешегі елең-алаң заманда ынтымақ пен татулығымыз
• болмағанда, жұрт болып жұмылып, ел болып еңсе көтерудің
• өзі неғайбыл еді. Осы бірлік пен түсіністіктің арқасында небәрі
• 22 жылдың ішінде тәуелсіз ел құрдық. Қазақстанымызды бүкіл
• дүние жүзіне әйгілі халық, әйгілі мемлекет жасадық.
• Экономикамыз көтерілді. Халықтың әл-ауқаты жақсарды.
• «Шығыстың барыстары» деп жүретін мемлекеттердің қатарына
• қосылды. Елдегі татулықтың берік тірегіне айналған
• мызғымас институт Қазақстан Халқы Ассамблеясы
• табысты жұмыс істеп келеді. Тілі басқа болса да тілегі,
• жүзі басқа болса да жүрегі бір жүз отыздан аса ұлт пен ұлыс
• үшін бір ғана мүдде –достық болса, олардың ортақ арманын
• бір ғана Отан орындайды. Ол Қазақстан

• Жаңа сабақты бекіту

Тараншы деп ұйғырларды кімдер атады?

• Дүниежүзілік мәдениет қорына жататын ауыз әдебиетінің тамаша ескерткіші ?

• Ойлан тап

• 1881 жылы Патшалы Ресей мен Қытай арасында жасалған келісім қалай аталды?

Мына тұлғалар ұйғырлар мен дүнгендер мәдениетін зерттеді ма? Артығын тап.

• Қ. Сәтпаев,

• Ш.Уәлиханов,

• В.В.Радлов,

• Ә.Марғұлан,

• В.А.Юлдашев,

• В.И.Роборовский,

• Н.М.Пржевальский,

• Г.Колпаковский

• Тапқыр болсаң тауып көр

• Сәйкестендір:

• Н.М. Пржевальский

• атақты көпес

• Г.Колпаковский

• дүнгендерді басқарушы

• Вали Ахун Юлдашев

• орыс географы
• саяхатшысы

• Бый Янь ху

• Жетісу губернаторы

• Мусса бен Айса Сайрами

• ұйғыр жазушысы

• Дискуссиялық өрнек

• Қорытындылау

• Елбасы Н.Назарбаев сөзі:

• " Қазақстан - мемлекет құрушы ұлт, сондықтан
• басқа ұлт өкілдері мемлекет құрушы ұлтқа, оның
• тілі мен мәдениетіне аса бір сыйластықпен
• қарауы керек."

• Оқу түбі - тоқу

• Үйге тапсырма:

• §29. Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісуға қоныс аударуы
• 2. Іздену жұмысы: “Өздерің мекен еткен жерде ұйғырлар мен дүнгендер бар ма?”

• Бір-біріңді тексер

• 1.Ұйғырлар мен дүнгендер Қазақстанның қай аймағына қоныс
• аударды?
• Қай жылдан бастап ұйғырлар мен дүнгендер Қазақстанға
• қоныс аудара бастады?
• Алғашқы уақытта қоныс аударған ұйғырлардың саны
• қанша?
• Жетісудың қосымша күшті талап ететін қолмен
• суландырылатын жерлері кімдерге берілді?
• Ұлыбританиядан Вали Ахун Юлдашев өзінің қаражатына
• Не алдырды?
• Қытай мен Патшалы Ресей арасындағы Петербург келісімі
• Қай жылы болды?
• 7. Тараншы қандай мағына білдіреді?
• 8. Қазіргі Алматы облысында қанша ұйғыр болысы
• ұйымдастырылды?
• Жетісуда алғаш күрішті еккен кімдер?
• 10. Ұйғырлар мен дүнгендер қай дінді ұстанды?

• Дұрыс жауап кілті:

• Бағалау
• 9-10 - " 5 "
• 7-8 - " 4 "
• 4 - 6 - " 3 "

• Жетісу
• 2. 1881
• 3. 45 мың
• 4. Ұйғырлар мен дүнгендерге
• 5. Кеме
• 6.1881
• 7. Жер жыртушы, диқан
• 8. 6
• 9. Дүнген
• 10. Мұсылман

• Тыңдағандарыңызға
• көп-көп рахмет!!!