2-китап indd

62

басталуы;  төртiншiден‚  бұл  iстiң  мемлекеттiк  тiлдi  орнықтыру‚  дамыту 

мақсатында қалың жұртшылық арасында‚ ғылым-бiлiм‚ мәдениет‚ өндiрiс 

саласында оқытып-үйрету процесiнiң жер-жерлерде бiршама қолға алынып‚ 

шешiлiп  жатуына,  сондай-ақ  бұл  процесті  оқу  және  оқыту  құралдарымен 

(оқулық‚ әр түрлi терминологиялық сөздiктер‚ оқыту әдiс-тәсiл көрсеткiштерi 

т.б.  көрнекi  құралдармен)  оқушы-үйренуші  мамандарды  бiрсыпыра 

қамтамасыз ету жағдайында қолға алынуы; бесiншiден‚ бұл iстiң көпұлтты 

республикамыздың  саяси-әлеуметтiк  жағынан  тұрақталып‚  бейбiт  өмiр‚ 

достық  қарым-қатынастардың  толық  қалыптасқан  жағдайында  жүргiзiлiп 

отырылуы.

Ендiгi әңгiме‚ мiне‚ осы iс-шаралардың әр жерде басталуы мен жүзеге 

асып‚  орындалуына  және  оларға  қарсы  әрекеттердiң‚  түсiнбестіктер  мен 

тақастықтардың да тұз берiп отырғандығы жайында болмақшы.

Өткен  2001  ж.  аяғында  Қазақстан  Республикасының  Егемендiгiне 

10  жыл  толуына  байланысты  мерей  тойын  салтанатты  түрде  атап  өткенi 

барашаға  мәлiм.  Той  қарсаңында  республикамыздың  барлық  қол  жеткен 

табыс-жетiстiктерi  мен  бiтуге  тиiстi  мәндi  де  маңызды  iстерiн‚  кемшiлiк-

кемiстiктерiн  тағы  бiр  рет  електен  өткiзiлiп‚  ел  алдына  өзiнiң  барыммен 

түгендеген болатын.

Мiне‚  осындай  мемлекеттiк  шараларға  байланысты  Қазақстан 

Республикасы  тәуелсiздiгiнiң  10  жылдығын  өткiзу  жөнiндегi  Мемлекеттiк 

комиссияның  Төрағасы‚  бүгiнде  ҚР  Премьер-министрi  Иманғали 

Тасмағамбет мырза төрт облыстың басшыларына:

1) Маңғыстау облысының әкiмi Л.Қиынов пен облыстық мәслихат 

төрағасы Б.Шелпековке‚

2)  Атырау  облысының  әкiмi  С.Дәукеев  пен  облыстық  мәслихат 

төрағасы Х.Табылдиевке‚

3) Қызылорда облысының әкiмi Ө.Нұрғисаев пен облыстық мәслихат 

төрайымы А.Божяноваға және 

4) Оңтүстiк Қазақстан облысының әкiмi Б.Сапарбаев пен облыстық 

мәслихат  төрағасы  О.Рахманбердиевке  арнайы  хат  жолдаған  болатын. 

Бұл ресми хаттарда (К24-4/И-698‚ 3.08.2001 ж.) И.Тасмағамбетов өткен 

10 жыл беделiнде Қазақстанда тұратын барлық ұлттар мен ұлыстардың 

тiлдерiнiң үздiксiз дамуына қолайлы жағдай жасалып келе жатқандығын 

атай  келе‚  өз  тiлiмiздiң  «жығасы  жығылып‚  мемлекеттiк  мәртебесi  өз 

дәрежесiне жете алмай ...»‚ «қолданыс аясының тарылып‚ өмiрге өре баса 

алмай ... бетiмiзге шiркеу‚ көңiлiмiзге кiрбiң ұялатып» отырғаны туралы 

ащы шындықты ашып айтып‚ ендiгi жерде аталмыш 4 облыс аумағында 

63

«мемлекеттiк  тiлге  толық  көшуге  жағдай  келдi»  деп  бастықтарға 

дұғай сәлемiн жолдаған болатын.

Бұл  құжатты‚  әрине‚  мемлекет  жүйесi  мен  құрылымында 

алма-кезек  жүрiп  жатқан  сан-сапалақ  қағаздардың  бiрi  деп  қарауға 

болмайтыны  да  жұртқа  мәлiм.  И.Тасмағамбетов  мырзаның  қолы 

қойылып  жiберiлген  бұл  ресми  құжат  әрбiр  облыс  әкiмi  мен 

мәслихат  төрағасының  атына  жолданып‚  ол  сол  өлкенiң  өзiне  ғана 

тән әлеуметтiк‚ демографиялық‚ экономикалық‚ ұлттық салт-дәстүр 

ерекшелiктерiн  ерекше  атап‚  тас  түйiндей  етiп‚  шегелеп  жазылған 

ресми  хат  екен.  Мәселен‚  Маңғыстау  облысының  әкiмi  Л.Қиынов 

мырза мен мәслихат төрағасы Б.Шелпеков мырзаның аттарына арнап 

жазылған хатта И.Тасмағамбетов мырза өзiнiң дұғай сәлемiн: «Сiздер 

басқаратын Маңғыстау облысы халқының 73%‚ яғни басым көпшiлiгi 

қазақ ұлты болғанына қарамастан iс қағаздарын әлi күнге дейiн орыс 

тiлiнде жүргiзiп келе жатыр.

Ал‚  менiңше  кие  қонған  Маңғыстау  өңiрi‚  аузы  дуалы 

әулиелердiң‚  от  ауызды‚  орақ  тiлдi  шешендер  мен  жебе  сөздi 

жыраулардың елi – ежелден қазақ тiлiнiң қаймағы бұзылмаған құтты 

мекенi болғандықтан ендiгi уақытта мемлекеттiк тiлге толық көшуге 

жағдайы келедi деп сенемiн.

Осыған орай‚ өздерiңiз басқаратын облыстың әкiмшiлiгi мен әр 

деңгейдегi мәслихаттары iс қағаздарын қазақ тiлiне түгелдей көшiру 

туралы шешiм қабылдау мәселесiн қарастыруын сұраймын» – деген 

сөздермен аяқтапты. 

Осы  бiр  биiктен  айтылып‚  ел  құлағын  елең  еткiзген  ресми 

сөздердi  естiп‚  қанаттанып‚  арқаланып‚  игiлiктi  iстiң  бастамасын‚ 

алғашқы қадамын өз көзiмiзбен көрiп‚ көмегiмiз болса‚ көрсетiп қайту 

мамқсатымен  бiр  топ  адам  Халықаралық  «Қазақ  тiлi»  қоғамының 

президентi‚  ҚР  ҰҒА  академигi  Әбдуәли  Қайдар‚  сол  қоғамның 

бiрiншi  вице-президентi  ҚР  ҰҒА  корреспондент  мүшесi  Өмiрзақ 

Айтбаев‚ қоғамның белсендi мүшелерi – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-

нiң  кафедра  меңгерушiсi‚  проф.  Талғат  Сайранбаев  және  «Қайнар» 

университетiнiң  вице-президентi‚  проф.  Кәрiмбек  Құрманәлиев 

iссапармен  жолға  шығып‚  ұшақпен  2001  ж.  желтоқсанның  басында 

қасиеттi Маңғыстау жерiне‚ Ақтау қаласына келiп түстiк.

Қазақ  атамның  салт-дәстүрi  қалған  ба‚  бізді  құрметтеп  қарсы 

алып, Ш.Есенов атындағы университеттiң ректоры‚ проф. Ә.Ахметов 

бастаған  топ‚  баспа  қызметкерлерi  т.б.  тiлсүйер  қауым‚  азаматтар 

64

болып  бiздi  құрметтеп  қарсы  алып‚  сый-сияпатын  көрсетiп  жатты. 

Кештеу  болса  да‚  елдiк  қасиетін  бойына  сақтаған  сол  бiр  ер-

азаматтарға бiз алғыс-рахметiмiздi айтамыз.

Ата-баба  дәстүрi  бойынша  тiл  мәселесiне  байланысты  Ақтау 

қаласында өтетiн үлкен конференциядан бұрын бiздер қасиеттi әулие-

әнбиелердiң  –  Бекет  Ата‚  Шопан  Ата‚  Қаңға  Бабалардың  жатқан 

жерлерiне барып‚ зиярат жасап‚ тағызым етiп қайттық. Одан соң ел 

салты бойынша сәлем берiп‚ келген бұйымтайымызды айту үшiн облыс 

әкiмi  Ләззат  Қиынов  мырзаның  құзырында  болдық.  Iс  қағаздарын 

облыс ауқымында мемлекеттiк тiлге көшiру туралы алғашқы әңгiме де 

сол әкiм кабинетiнде басталып кеткен едi. Жоғарыдан түскен ұсыныс 

хатқа байланысты болған ұзын сонар әңгiмемiздiң тоқ етерiн түйiндеп 

айтсақ‚  әкiм  мырзаның  құлағына  бұл  тәрiздi  әңгiменiң  мүлдем 

жақпайтыны аңғарылды. Әкiм уәжi бойынша «Маңғыстау түбегi – өте 

бай өлке‚ бұл елдiң бiрiншi мақсаты – сол байлықты толық меңгеру‚ 

ал  оны  меңгерушiлердiң  арасындағы  техника  тетiгiн  басқаратын 

мамандардың  көпшiлiгi  қазақ  тiлiн  бiлмейтiн  ұлт  өкiлдерi.  Олар 

«командаға»  түсiнбей‚  бiр  тетiктi  терiс  бұрап  жiберсе  болды‚  көп 

байлығымыз басқа жаққа ағып кетуi мүмкiн».

Мiне‚ сондықтан да бұл үлкеде iс қағаздарын мемлекеттiк тiл қазақ 

тiлiне көшiру деген бос сөз ... Мен осы орын-тақта отырған кезiмде (??) 

бұл идея – жүзеге аспайтын бос әңгiме. Сiздердiң орындарыңызда мен 

отырсам‚  тiлдi  сiздерден  де  мықты  қорғаған  болар  едiм.  Бiрақ  менiң 

орным  оған  жар  бермейдi  ....»  деп‚  ол  өз  ойын  бiраз  тiл  фактiлерiмен 

дәлелдегендей болды.

Қысқасы‚  ұзын  сөздiң  тоқ  етерiн  айтсақ‚  әкiм  мырза  «мен  осы 

орында отырғанда бұл өлкеде мемлекеттiк тiлдiң көсегесi көгермейдi!» 

деген iшкi ойын бiзге астарлап болса да‚ толық жеткiзгендей болды.

«Алыстан  ат  терлетiп‚  мазар  аттап‚  қасиеттi  Маңғыстау  жерiне 

игiлiктi iстiң басы-қасында боламыз ба» деп келген бiздер қадiрлi Ана 

тiлiмiздiң алдынан кесе-көлдеңдеп шығатын тағы бiр «қарсылықтың» 

«әкiмнiң  орын-тағымен  де  тiлдiң  бәсекелестiгiнің»  бар  екендігін 

бірден аңғардық.

Сөйтiп‚  әркiм  өз  ойымен  конференцияға  келдiк.  Академик 

Ш.Есенов атындағы Ақтау университетiнiң үлкен де кең залы студент 

жастар мен қала тұрғындарына лық толған. Тiлге деген қызығушылық 

пен  ана  тiлiнiң  тағдырына  деген  жанашырлықты  бiз  қалың  жұрттың 

бет-әлпетiнен-ақ‚ мәжiлiсiне белсене қатысуынан-ақ айқын байқадық.