2-китап indd

478

этом  трубит  буржуаз ная  пропаганда

6

.  Наоборот,  двуязычие  –  результат 

насущной потребности в общении и взаимопонимании людей. Полностью 

сбылись пророческие слова В. И. Ленина, который задолго до Октябрьской 

победы говорил, что русский язык не нуждается в том, чтобы его изучали 

из-под палки. В процессе развития двуязычия шире становятся его функции. 

Простое средство коммуникации, оно перерастает в средство художественного 

творчества. Иначе говоря, мы имеем теперь дело с своеобраз ным проявлением 

билингвизма в художественном творчестве таких мастеров слова, как Чингиз 

Айтматов,  Олжас  Сулейменов,  Ануар  Алимжанов,  Георгий  Гулиа,  Петр 

Хузангай, Эффенди Капиев и многие другие.

Изучение  тенденции  дальнейшего  развития  билингвизма  в  нашей 

стране  показывает,  что  наиболее  перспективным,  идеальным  его  типом 

является свободное владение родным и русским языками. Чингиз Айтматов 

отмечал, что для него со четание обоих языков в художественном творчестве 

явилось плодотворным. Хорошее знание другого языка вообще не по меха в 

художественном творчестве и более того – добавочный ресурс словесного 

и  образного  мировоззрения.  При  правиль ной  лингвистической  политике 

это  обстоятельство  поможет  поднять  культуру  местных  языков,  будет 

способствовать про грессу.

Каковы же перспективы развития национальных языков СССР?

Они довольно четко и ясно определены Программой КПСС, согласно 

которой  и  в  дальнейшем  обеспечивается  полная  свобода  развития  всех 

национальных языков. Вопрос о вымира нии каких-то языков или слиянии их 

в некий общий или зональный язык в нашей языковой политике не ставится. 

Не проводятся также меры по искусственному ускорению или тор можению 

объективного  процесса  развития  отдельных  языков.  Дифференцированное 

развитие языков в зависимости от вы полняемых ими общественных функций 

не означает свертыва ния языков малых народов. Ибо каждый язык по-своему 

ве лик и дорог его создателям. Вот что говорит о своем родном языке Расул 

Гамзатов:

«Для меня языки народов – как звезды на небе. Я не хо тел бы, чтобы все 

звезды слились в одну огромную, занимаю щую полнеба звезду. На это есть 

солнце. Но пусть сияют и звезды. Пусть у каждого человека будет своя звезда. 

Я люблю свою звезду – мой родной аварский язык. И пусть другие го ворят, 

что беден язык у нашего маленького народа. Я на своем языке могу сказать 

все, что захочу...».

Чингиз  Айтматов  как-то  писал:  «Родной  язык  –  это  мать,  перед 

которой  существуют  определенные  обязанности».  И  каж дый  народ 

6 Об этом подробнее см.: Белодед И. К. Язык и идеологическая борьба. Киев, 1974.

479

хорошо  понимает  эту  обязанность,  которая  выра жается  в  бережном 

отношении  к  нему,  так  как  он  отражает  в  себе  всю  нашу  прошлую 

историю,  наше  духовное  и  материаль ное  богатство,  он  же  является 

средством коммуникации и раз вития национальной культуры.

Великий октябрь – главное событие XX века

Материалы республиканской научно-теоретической конференции

Алма-Ата. 1977. 25-26 октябрь. с. 356-360.

Орыс тілі – ортақ тіл

Қазақ халқы достық пен ынтымақ қадірін ерте ұққан. «Ырыс алды – 

ынтымақ», «Досы көпті жау алмайды, ақылы көпті дау алмайды» деген 

сияқты көптеген нақыл сөздер төркінінде үлкен бір арманға толы желі 

жатыр, яғни ол үлгі, өнегесі мол іргелі елмен достық қарым-қатынаста 

болуды әуел бастан-ақ мақсат еткен. Бірақ санқилы тарихи дүрбелеңнің 

кесірінен  халқымыздың  бұл  арман-мүддесі  көпке  дейін  жүзеге  асқан 

жоқ. Ал ізгі достықты өмірлік қағидаға айналдырған халқымыз осыдан 

250 жыл бұрын ұлы орыс елімен тағдырын мәңгі байланыстырды.

Міне сол XVIII ғасырдың басында негізі қаланған достық пен 

ынтымақ совет дәуірінде тамырын терең жайды.

Республикамыздың  бүгінгі  болмысына  көз  жіберейікші. 

Жүзі  жарасып,  жұлдызы  жанған  жүз  ұлт  мекені  –  Қазақстанды, 

бейнелеп айтсақ, достық деп аталатын мәуелі бәйтеректің құлпыра 

түскен  бір  берік  бұтағы  дер  едік.  Советтік  ұлы  Отанымыздың 

алып  дастарқанын  түрлендіре  толтырып  отырған  Қазақстан 

астығын  бүгінде  кім  білмейді?!  Тегістік  пен  төскейді  жайлаған 

алалы жылқы мен ақтылы қойын қайтесің! Кең-байтақ өлкеміздің 

кез келген жерінен бой көтеріп, көк түтіні көкке шалқыған завод, 

фабрикалар мұржалары нені айтады?! Ғарышпен тілдесіп, алты қат 

аспанның  аржағынан  сыр  тартып  жатқан  Байқоңыр  космодромы, 

өркендеген  өнеркәсіп  пен  алға  басқан  ауыл  шаруашылығының 

жетістіктері,  гүлденген  мәдениет  пен  өнер  жемістері  –  бәрі-бәрі 

сүйікті Коммунистік партияның дана басшылығы арқасында іске 

асып отырған ұлы достық пен ынтымақтастықтың нәтижесі.

Ендеше  халқымыздың  тарихында  айрықша  орын  алған 

Қазақстанның  Россияға  өз  еркімен  қосылуының  250  жылдық 

мерекесі де – сол достықты мадақтайтын мереке.

Қазақстан  Коммунистік  партиясы  Орталық  Комитетінің 

«Қазақстанның  Россияға  өз  еркімен  қосылуының  250  жылдығы 

480

туралы»  қаулысында  былай  деп  атап  көрсетілген:  «Москваның, 

Ленинградтың,  басқа  да  қалалардың  партия  ұйымдары,  жұмысшы 

коллективтері  Қазақстанның  халық  шаруашылығын  қамқорлығына 

алды. Мыңдаған орыс жұмысшылары, инженерлері мен техниктері қазақ 

еңбекшілерімен бірге қазіргі Советтік Қазақстанның мақтанышы болып 

отырған социалистік индустрия алыптарын салуға белсене қатысты.

Россия  Федерациясының  өкілдері  село  мен  ауылда  социалистік 

өзгерістер жасауға, Қазақстанды коллективтендіруді жүзеге асыруға және 

колхоз құрылысының жеңуіне баға жетпес үлес қосты. Мыңдаған қазақ 

жігіттері мен қыздары РСФСР мен басқа да туысқан республикалардың 

оқу  орындарында  білім  алды.  Советтік  Қазақстанның  мәдениеті  мен 

өнері  орыстың  және  дүние  жүзінің  озық  мәдениетінің  жетістіктерімен 

үнемі молығып отырды».

Шынында  да  өткен  уақытқа  250  жылдың  асқарынан  көз 

жіберсек,  орыстың  озық  мәдениетінің  ықпалымен  қазақ  халқы 

қараңғылық пен мешеуліктің қара түнегін серпіп тастап, бақыт пен прогресс 

жолына батыл қадам басқанын көреміз. Орыс тілі арқылы халықтың сана-

сезімі  оянды,  ел  ішіне  озық  демократиялық  орыс  мәдениетінің  алғашқы 

ұшқындары тарай бастады. Сондай-ақ XIX ғасырда орыс шаруаларының 

қазақ  даласына  көптеп  қоныс  аударуы  қазақ  және  орыс  еңбекшілерінің 

өзара байланысын күшейтті, олардың бір-бірімен рухани жақындасуына, 

түсінісуіне  жағдай  жасады.  Осы  орайда  отандық  орыс  ғылымының 

гуманистік дәстүрін, оның аса көрнекті өкілдерін, энтузиастарын, ғылымға 

берілген  адамдарды  ерекше  атаған  жөн.  Қазақ  халқы  солардың  еңбсгі 

арқылы, солардың риясыз қызметі арқасында өз өлкесін, оның тарихын, 

туған елінің рухани мәдениетін лайықты түрде бағалай алды.

Бүгінгі  таңда  ғылымы  мен  мәдениеті  бұрын-соңды  болмаған 

дәрежеде  өрге  басып,  Ғылым  академиясына,  жүздегсн  театрлар  мен 

музейлерге, кітапханаларға ие болып отырған қазақ халқы өзінің осынау 

тұлғалы  табыстары  үшін  орыстың  тамаша  саңлақ  ғалымдары  мен 

мәдениет қайраткерлеріне дән риза. Өйтксні олар Қазақстанда оқу-ағарту 

ісінің  жандануына,  қазақ  халқының  көрнекті  демократ-ағартушылары 

Абай  Кұнанбаевтың,  Шоқан  Уәлихановтың,  Ыбырай  Алтынсариннің 

революцияшыл  орыс  демократтарының  идеясынан  сусындауына,  жалпы 

адамзат  мәдениеті  мен  ғылымның  биігіне  көтерілуіне  жағдай  туғызды. 

Қазақтың  ұлы  ағартушы-демократтарының  творчествосында  Герцен  мен 

Чернышевскийдің,  Белинский  мен  Добролюбовтың  азаттық  идеясының 

ықпалы айқын сезіледі.