2-китап indd

152
үйреніп, ілеспе аударма бар ғой» деп оған арқа сүйейтін болады. 
Ілеспе аударма жөніндегі ұсынысты кезінде өзіміз айтқанбыз. Оның 
себебі бүгінгі таңда тілдік кедергіні бірте-бірте сатылап жеңу үшін, 
оны қолдану қажет. Қазір Жоғарғы Совет сессияларында, академия 
жиналыстарында, басқа да ресми жиындарда мұны пайдаланып жүрміз. 
Ілеспе аударма мықты жолға қойылған жерде қазақ тілін үйренуге ынта 
азаяды. Бұл пікір дұрыс.
– Қазақ телевизиясының тіл үйренуге арнап жүрген хабарлары 
жақсы әсер қалдырмайды. Суреттер көрсетеді, хабарлары қысқа 
болып келеді, әсері аз. Мектеп жасына дейінгі балалар үшін берілетін 
хабар дәрежесіне жетпейді. Жалпы республика жұртшылығына 
осындай хабармен тіл үйретуге талпыныс жасау тілімізге теріс 
көзқарас тудырады деп ойламайсыз ба?
– Ол рас. Бұл енді тілді үйренемін деушілерге қалай үйрету керек, 
ұстаздардың іскерлігіне, талабына байланысты. Тілді нақтылы үйретуге 
арналған методика болады. Әр тілдің өзіне сай оқыту методикасы болуы 
тиіс. Бізде осы методика кенже қалған сала болып шықты. Оны біз 
енді сезініп жүрміз, Өйткені методика болмағандықтан біздің бірқатар 
ісімізге елеулі кедергілер келіп жүр. Қазір «20 сабақ», «40 сабақ» деген 
сияқты оншақты оқулықтар шықты. «Тілдескіш» дейміз (орысшасы 
разговорник) оны да шығардық. Осылардың бәрінде жетіспей жатқан 
негізгі нәрсе – ол методикалық нақтылылық, жүйелілік. Біресе, біз 
үйренеміз деушілерге тілдің грамматикасын үйретеміз. Енді біреулерге 
жеңіл мультфильмдер дәрежесінде хабарлар береміз. Бұл дұрыс емес.
Қазір тіл үйренудің басқа жолдары қарастырылуда. Кишиневтағы 
инженерлердің программасы бойынша видеовизуально экранда бірінде 
орысша, екіншісінде қазақша алдындағы дисплейдің экранында екі 
тілде жазулар болады. Оны үйренемін деушілер өзі оқып, түзетіп, 
өздігімен шұғылданатын тәсіл бар. Алдағы уақытта осыны қолданғалы 
жатырмыз. Дегенмен, бұл да әлі шешімін таппаған сала. Әсіресе, 
жоғарыда айтқанымдай методикаға байланысты жетімсіздіктер бар.
– Киімі сәнді, ажары әдемі, сырт көркі әсем келген кейбір жастарымыз 
өзінің ана тілін білмейді, білсе сөйлегісі келмейді. Қазір тіл жөнінде 
аз айтылып жатқан жоқ. Бірақ, оларға бұл сөз жетпейді. Қоғамдық 
әлеуметтік өзгерістерден тыс қалған осындай жастарды көргенде 
жанымыз күйінеді.
– Ол мынадай жағдайға байланысты. Бізде «қырық процент» деген 
күрделі проблема бар. Осыны кім шығарды, бұл қалай деген әңгімелер де 

153
болды. Оны шығарған мен едім. Біз халықтың өз тілін білмейтін, шала 
білетін қырық процентке жуық адамдарының сана-сезімін оята алмай 
келеміз. Егер санасы бар адам болса, олардың түсінетін уақыты болды. 
Теледидардан, радиодан, баспасөзден аз айтылып жүрген жоқ. Барлығы 
айтылды. Байқап қарасаңыз біз бәрін тек қазақ тілінде ғана айтып жүрміз. 
Бұл біржақтылыққа ұрындырды. Біздің «Ана тілі» газетіміз де қазақ тілін 
насихаттайтын басқа да, газеттер қазақ тілінде шығады. Қазақша газет 
оқитындар түсінеді, біледі. Ал оқымайтындар сол бұрынғы күйінше қалып 
келеді.
Республикадағы орыс тілінде шығатын газеттер қазақ тілін 
насихаттауға жұмған аузын ашпайды. Қазір бәрін ашық айтамыз, ашынып 
сөйлеп жатырмыз. Бірақ біздің айтқандарымыз оларға жетіп жатқан жоқ. 
Сондықтан да біз «Ана тілі» газетінің бір бетін орысша етіп шығаруды 
да ойластырғанбыз. Бәрібір қазақша газетті олардың алып оқымайтынын 
ескеріп, бұл қадамға бастағанымыз жоқ.
Егер біздің тіл туралы бүгінгі сөзіміз, мұқабамыз сол қазақша 
білмейтіндер мен нашар білетін қырық проценттің құлағына жетпесе біздің 
күресіміз ұзақ уақытқа созылып кете ме деп қауіптенемін.
Ал осы тілдік негізде, қала мен ауыл жастары арасында түсінбестіктер, 
жиі-жиі шекісіп қалушылықтар болып жүр. Қырық процент белгілі 
әлеуметтік жағдайлармен тікелей өзімізге де байланысты шаңырақтан 
шығып кеткендер. Сондықтан ақыры түсінбейді деп, олардан теріс айналмай 
қара шаңырақтың астына қайтаруымыз керек. Қазіргі үлкен міндет – осы.

жүктеу 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: