2. АҒымдағы жағдайды талдау

Мәлімет көзі: Ақтөбе облысының Ауыл шаруашылығы басқармасы

Дәнді дақылдарды өндірудің ылғал ресурстарын сақтаушы технологиясы 241,7 мың га ауданында және тамшылы суару технологиясы 59 гектарға енгізілген.

Мемлекеттік қолдау шаралары арқасында облыстық АШТӨ белсенді түрде минералды тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғау құралдарын пайдалануды бастады. Осылайша, 2014 жылы олар 780 тонна минералды тыңайтқышты сатып алған, ол 10,4 мың га ауданға қолданылған. 153,0 мың га егінді арамшөпке қарсы өңдеу үшін 127,1 мың литр гербицид пайдаланылған, бұл 2013 жылдағы көрсеткіштен 27,2 мың га артық.

Ауыл шаруашылық дақылдар егістігін шегірткеден жергілікті бюджет қаражаты есебінен қорғау мақсатында 80,0 млн. теңге бөлінген, бұл қаражаттың арқасында 85,4 мың га өңделген.

2015 жылы өнім үшін 226,8 мың га жер дайындалған, оның ішінде 115,3 мың га – сүрі жер, 111,5 мың га – сүдігер.

Мал қыстағын аман-есен өткізу үшін жарты жылдық жем қоры дайындалған.

Мәлімет көзі: Ақтөбе облысының Статистика департаменті

Тірі салмақтағы ет өндірісі Алға (1,4 есе), Мұғалжар (108,7%), Хромтау (106,5%), Шалқар (103,6) аудандарында және Ақтөбе қаласында (108,4) артқан. Сүт өндірісінің едәуір төмендеуі Әйтеке би (77,7%), Алға (71,6%), Мартөк (86,7%), Қобда (82,2) аудандарында байқалған. Мартөк және Қобда аудандарында сүт өндірісінің төмендеуі 4,3 мың және сәйкесінше 5,1 мың басқа сиыр санының азаюымен байланысты. Алайда, Әйтеке би және Алға аудандарындағы сиыр саны, керісінше, 2,1 мың және 4,3 мың басқа артқан.

Облыста басты назар мал шаруашылығының дамуына аударылады, ірі инвестициялық жобалар базасында ІҚМ ет кластері құрылады.

«ҚазАгро» ҰБХ» АҚ қаражаты есебінен құрылып, пайдалануға 2 репродуктор шаруашылығы енгізілген: 2013 жылы 3200 басқа «Молочные истории» ЖШС репродуктор-шаруашылығының 1 кезегі енгізілді, жоба қуаттылығы 6400 бас және «Байсейіт» ШҚ жоба қуаттылығы 500 бас.

2014 жылы 6000 басқа 2 ірі азық алаңы енгізілді. Қазіргі таңда облыста 75%-ға жүктелген 17 000 мал орнына азық алаңдары әрекет етеді.

Өнеркәсіптік негізге саланы көшіру мақсатында, өндірісті арттыру және өнім сапасын жақсарту үшін, сонымен қатар етті экспорттау потенциалын дамыту мақсатында облыста «Сыбаға» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Аталған бағдарлама бойынша 2011-2014 жж. облыстық 410 фермерлік шаруашылықпен ІҚМ 14,5 мың басы 2,0 млрд. теңге сомасына сатып алынған. Сонымен қатар 2014 жылы «Алтын Асық» бағдарламасы бойынша 2597 қойдың басы және «Құлан» бағдарламасы бойынша 320 жылқы басы сатып алынған.

2014 жылы облыс шаруашылықтарымен асыл тұқымды мал сатып алынды: шетел селекциясының (РФ) 449 және отандық селекцияның 3 978 ІҚМ басы, 638 қой басы және 610 жылқы басы.

Бұдан басқа, облыстағы мал сапасы мен өнімділігін арттыру мақсатында халықтың жеке қосалқы шаруашылықтарында ІҚМ қоғамдық табынды тұқымын қайта өсіру жобасы жүзеге асырылады.

Тұқымды қайта өсіру жұмысымен агроқұрылымдарда ІҚМ 48 773 төлдейтін мал басы және 125000 қой басы қамтылған.

Тұқымды қайта өсіру жұмысын жүргізу үшін 3 жазғы бағдарлама құрылған, облыстық бюджеттен мемлекеттік қолдаудың 1,0 млрд. теңгеден астам қаражат қарастырылған. Бағдарлама бойынша бұқаның 1500 астам басы сатып алынған және қоғамдық табындардағы ІҚМ төлдейтін малдың 40 000 астам басын өтеуге тапсырылған.

Асыл тұқымды бұқаның 1 000 басын сатып алу жоспарланып отыр, агроқұрылымдарда ІҚМ 56 100 басын және қойдың 130 000 басын қайта өсіру әрекетімен қамтылатын болады.

«Агробизнес-2020» бағдарламасы аясында 2014 жылы «Ырыс» бағдарламасы бойынша 2 сүт-тауар фермасы құрылған: Қарғалы ауданының 100 бастық «Жаңа Тұрмыс» ШҚ, және Ақтөбе қ. 50 бастық «Анисан» ШҚ.

2015 жылы 4 СТФ іске қосылады: оның ішінде 1 СТФ 50 бас малға, 2 СТФ 100 бас малға және 1 СТФ 200 бас малға арналады. «Айс» ЖШС өз өндірісін кеңейту мақсатында, 1600 басқа сүт-тауарлық ферманы қосымша құруды жоспарлап отыр.

«Агробизнес-2020» бағдарламасы бойынша отардағы жайылымдарды суландыру бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр. 2014 жылы жергілікті бюджет қаражаты есебінен «КАМАЗ» автокөлігі базасында2 бұрғылау құрылғысы сатып алынған және 8 ұңғыма салынған.

2015 жылы 25 кем емес ұңғыма құрылысы жоспарланған.

«Агробизнес-2020» бағдарламасымен ұңғымаларды салу кезінде АӨК субъектісімен жұмсалған 80%-ға дейін шығынды өтеу қарастырылған. Аталған бағдарламаны облыс оңтүстік аудандарының шаруалары қолданып отыр. Бұдан басқа отарлық қой шаруашылығын дамытумен айналысатын шаруашылықтарына күн батареялары мен желгенераторлары сатып алынған және лизингке тапсырылған. 2 жыл ішінде 120 отарлық учаскеге ұқсас электр қуат көздері орнатылған.

Облыс бойынша барлық жоспарланған алдын алу және диагностикалық шаралар 2014 жыл ішінде толық орындалған. Облыс аумағында жоспарланған жануарлардан жұғатын аурулардың алдын алу шараларын уақытысында өткізу арқасында мал шаруашылығындағы аса қауіпті жануарлардан жұғатын ауруларға қатысты тұрақты жағдай сақталып отыр.

Ветеринарлық кәсіпорындардың материалдық-техникалық базасын қамтамасыз ету мақсатында республикалық бюджеттен 385,2 млн. теңге бөлініп игерілген, «Камаз» базасында 13 мал жеткізу бірлігі және Газ-33086 базасында жануарлар өлігі мен биологиялық қалдықтарды жағу үшін қозғалмалы инсинератордың 13 бірлігі сатып алынған.

Жабық жерде жеміс өндірісі белсенді дамып жатыр. Қазіргі таңда облыста 12,7 га алаңында, жылына 4120 тонна қуаттылығымен жылыжайлар бар. Әрекеттегі жылыжайлар 52,0%-ға маусымаралық кезеңде облыстың жеміс қажеттілігін қамсыздандырады. Ағымдағы жылда қуаттылығы 1150 тонна 4 га алаңындағы 2 жылыжайды салып, пайдалануға енгізу жоспарланып отыр («Ника-99» ЖШС – 3 га, қуаттылығы 750 тонна/жыл, Агрофирма «Көктем» ЖШС қуаттылығы 400 тонна 1 га). Аталған жобаларды пайдалануға енгізу 54,3%-ға нарықтың ішкі қажеттілігін қамтамасыз етеді.

Қазіргі уақытта ауыл шаруашылық өнімін қайта өңдеумен 97 кәсіпорын айналысады, оның ішінде 12 диірмен, 53 наубайхана, 5 макаронды цех, 11 сүт өнімін қайта өңдеу цехы, 14 шұжық және тұшпараны өндіру цехы, 1 сұйық майды өндіру жөніндегі цех және т.б.

Тамақ өнеркәсібі өндірісінің көлемі осы жылдары 5,1% өсіп, 32,9 млрд. теңгені құрады.

Ет өнімін өндіру бойынша қайта өңдеуші кәсіпорындардың жүктемесі - 27,4%, сүт өнімін қайта өңдеу және өндіру бойынша - 24,4%, май өнімі бойынша - 41,6%, дәнді дақылдарды қайта өңдеу бойынша - 48,4%-ды құрады.

«Агробизнес-2020» бағдарламасын жүзеге асыруда ауыл шаруашылық өнімді қайта өңдеудің басым бағыттары белгіленген, олар бірінші кезекте қолдау табатын болады, яғни іс-шараларды қаржыландырудың көздері, тетіктері мен көлемі, сонымен қатар соңғы мақсатты көрсеткіштері.

Шикізаттың жетіспеушілігі мәселесін шешу үшін сүт өнімін қайта өндіруші кәсіпорындарға арналып жеке қосалқы шаруашылықтарда сүт жинау үшін, сонымен қатар сүт тасымалдау көліктерін сатып алу үшін сүт жинау бойынша дайындық бекеттерін құруға субсидиялар бөлу қарастырылған. Етті қайта өңдеуші кәсіпорындарды шикізатпен қамсыздандыру үшін рефрижераторлар мен мал тасымалдаушы көліктерді сатып алуға шығындарды субсидиялау жоспарланып отыр.

Сонымен қатар шикізаттың жоғары бағасымен мәселені шешу үшін қант (қант қызылшасынан), ірімшік, май, құрғақ сүтті өндіру үшін шикізатты сатып алуға қайта өңдеуші кәсіпорындардың шығынын субсидиялаудың жаңа тетігі қарастырылады.

Ағымдағы жылда АӨК саласында облыста 25 инвестициялық жобаны жүзеге асыру жоспарланып отыр, оның ішінде мынадай ірі жобалар:

- екі ірі азық алаңын салу, «Ақбар» ШҚ, қуаттылығы ІҚМ 3000 басыжәне «Наурыз-Сим» ЖШС 3000 басы;

- жылына 11,0 мың литр сүт қуаттылығымен 1600 басқа «Айс» ЖШСсүт-тауарлық фермасы құрылысының екінші кезегі;

- айына 1000 тонна өнімін шығару қуаттылығымен «Жаңа-Әлжанмелькомбинаты» ЖШС макарондық фабрикасын салу және т.б.

ІҚМ етін экспорттау көлемі 2014 жыл үшін 942,2 тоннаны құрады, оның ішінде Қарғалы ауданының экспорты - 269,2 тонна (28,6%), Хромтау ауданы - 235,9 тонна (25,0%), Шалқар ауданы - 78,1 тонна (8,3%), басқа аудандарға ІҚМ етін экспорттаудың шамамен 40%-ы ғана тиесілі.

Негізгі экспорттаушылар - «Айс» ЖШС, «АкТеп» ЖШС, «Парижская коммуна XXI» ЖШС, «Савола Фудс Си Ай Эс» ЖШС. Бұған қоса, азық-түлік өнімін импорттаудың төмендеуі байқалады. Осылайша, мысалы, сүт өнімін импорттау 16,8%-ға, шұжық өнімі 24,5%-ға, макаронды өнім 17,4%-ға қысқарған.

Азық-түлік өнімін шығарушы 14 кәсіпорында сапаның халықаралық стандарттары әрекет етеді.

Жем өндірісі. Жеке шаруашылықта облыстың мал басының 90%-ға дейін артуымен байланысты жем шығару жұмысы ауылдық елді мекендерге жақын орналасқан табиғи шөп шабу жайылымдарынан қысқыға шөп дайындауға негізделген. Қазіргі күнде саны 104-ке жеткен ірі және орташа ауыл шаруашылық құрылымдарды салумен және құрумен байланысты далалық жем шығару жұмысы енді ғана жаңғыруда.

Мал шаруашылығы өнімін қайта өндіру. Мал шаруашылығы өнімін шығару және қайта өңдеу облыстың түпкілікті халқы үшін қызметтің дәстүрлі түрі болып табылады.

Облыста мал шаруашылығы өнімін қайта өңдеуші 25 цех жұмыс істейді, оның ішінде сүт өнімін қайта өңдеуші 11 цех, шұжық өнімін шығару бойынша 9 цех, ет жартылай фабрикаттарын (тұшпара) өндіру жөніндегі 5 цех. Етті қайта өңдеуші кәсіпорындар көбінесе Ақтөбе қаласында (64,7%), сүтті қайта өңдеуші кәсіпорындар Мартөк ауданында (40%) және Ақтөбе қаласында (30%) орналасқан. Бұған қоса облыста мал шаруашылығының өнімін қайта өңдеудің импорт үлесі артық.

Ветеринария. Ветеринарияның халықаралық стандарттарға көшіру мақсатында 2009 жылы Ақтөбе қаласында модульдік ветеринария зертханасы салынған, сәйкесінше облыстың аудандарында 5 модульдік ветеринариялық зертхана құрылысы тұрғызылған. Өндіріске алдын ала бруцеллез ауруын анықтау үшін иммуноферментті талдау жүргізу бойынша диагностикалық әдіс енгізілген.

Ветеринария облысында жануарлардан жұғатын аурулардың алдын алу мен мал шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша мақсатты жұмыс жүргізілген. Аталған жұмыс ауыл шаруашылық малдың аса қауіпті жұғушы ауруларының алдын алу бойынша іс-шаралар жоспарына сәйкес жүргізіледі. ІҚМ 293,7 мың басына, 574,5 мың қой және ешкі басына, 39,0 мың жылқы басына, 15,0 мың түйе басына, 2,6 мың шошқа басына Сібір мерезіне қарсы егу шаралары өткізілді, пастереллезге қарсы ІҚМ 67,2 мың басына, 14,8 мың қой және ешкі басына, 4 мың жылқы, 1,7 мың шошқа басына егу жұмыстары жүргізілді.

Жалпы, облыстағы ауыл шаруашылығы малының аса қауіпті жұғатын аурулары бойынша эпизоотикалық жағдай қазіргі таңда салыстырмалы тұрғыда тұрақты болып сақталуда.

Ветеринарлық және тағамдық қауіпсіздік жүйесінің дамуы бір қатар факторларды шектейді. Малдың ең үлкен бөлігі жеке қожалықтарда қалыптасқан, бұл өз алдына ветеринарлық бақылауға кедергі жасайды. Қазіргі күнде ақпараттық жүйелер өнімді «фермадан бастап үстелге дейін» бақылауды қамтамасыз етпейді, жануарлардан жұғатын ауруларды бақылай алмайды, мониторинг жүргізе алмайды және аурулардың өршуіне болжам жасай алмайды. Малды сәйкестендіру рәсімі бір қатар мәселелермен шектелген, мәселен, орталықтандырылмаған сатып алу, қосарланушылық, белгілерді жоғалту, белгілер бағасын иелермен өтемеуі, сонымен қатар сәйкестендірудің электронды жүйесіне ғаламтормен қамтамасыз етілмеген ауылдық мекендерде қолжетімділіктің жоқтығы.

Қолда бар инфрақұрылым ветеринарлық қауіпсіздікті тиісінше деңгейде қамтамасыз етпейді, ветеринарлық ұйымдар (коммуналдық мемлекеттік кәсіпорындар, облыстық және аудандық ветеринарлық зертханалар) тиісінше барлық қажетті құрал-жабдықпен қамтамасыз етілмеген. Сонымен қатар, күн сайын ветеринарлық-санитарлық сараптама жасау, мал шаруашылығын өнімін өндіру және қайта өңдеу нысандарында өндірістік бақылауды өткізу проблемалық мәселе болып қалып отыр. Ветеринарлық-санитарлық зертханалардың сауда нысандарының ішінде өндірістік бақылауды жүргізбейді. Сондықтан ветеринарлық-санитарлық зертханаларды мемлекет құзыретіне тапсыру ұсынылады.

Келешекте, аймақтарға бөлу мен ағымдық қағидасын сақтаумен серология, бактерология және тағамдық қауіпсіздік бөлімімен қарастырылған 1 диагностикалық зертханаға 250-300 м² есебінен өндірістік алаңға деген нақты қажеттілікті есепке алумен аудандық ветзертханаларды салу бойынша жұмысты жүргізу қажет. Жоспарланған құрылыс аясында босатылған алаңдарды басқа ветеринарлық ұйымдарға ұсыну қажет. Әрбір аудандық ветеринарлық зертхана жанында тәжірибе жүргізілетін жануарларды ұстау үшін виварийлерді; ветеринарлық препараттарды сақтау қоймаларын салу қажет.

Ауыл шаруашылығын механизациялау. Ақтөбе облысында, қазіргі таңда, ауыл шаруашылық техниканың саны 29293 дананы құрады, оның ішінде техниканың 26 549 данасы 1995 жылға дейін сатып алынған. Техниканың тозуы 90,6%-ды құрайды. Тракторлар мен комбайндардың 80%-дан астамы шамамен 18-20 жыл қолданылып келеді, ал пайдалану нормативтері 8-10 жыл болуы қажет.

13 кестеден көрінетіндей, жаңартылу төменгі деңгейде, тракторларды жаңарту коэффициенті 1,5 (101 дана), комбайндар – 0,1 (2 дана), 0,4 (89 дана).

13-кесте – Ауыл шаруашылық техниканың жаңартылу көрсеткіштері

Өнім өндіруді арттыру мақсатында соңғы жылдарда 53 ауылдық тұтынушылық кооперативтер (АТК) – ауыл шаруашылық тауарды өндірушілер немесе республикадағы АТК төрт бөлігі құрылған.

13 сервистік-дайындау орталығы (СДО) құрылған, оның 5-еуі қызмет етеді, Мартөк, Мұғалжар, Уил, Шалқар аудандарында және Ақтөбе қаласында. Әйтеке би, Қарғалы, Қобда, Темір аудандарында СДО құрылмаған (14-кесте).

14-кесте – Ақтөбе облысының сервистік-дайындау орталықтары

Сондай-ақ СДО құру және дамытудың өзекті мәселесі қайта өңдеуші кәсіпорындар мен сату нарықтарынан тікелей өндірістің едәуір алшақтығы, несиелік ресурстарды алу үшін кепілдіктің немесе лизинг жағдайларындағы технологиялық құрал-жабдықтың жоқтығы болып отып.

Қазіргі таңда табынды мал шаруашылығын дамыту үшін құдықтарды қалпына келтіру және салу жөніндегі шаралар қабылданып жатыр. Аталған жұмыс үшін кәсіпорындар арасында меморандумға қой қойылған («БазисГрупп КЗ» ЖШС, «Ербол Эль» ЖШС, «ҚазТехноСервис» ЖШС).

Бүгінде 13 құдық ұңғыланған, оның ішінде 6 құдық Баған ауданында, Ырғыз ауданында 2 құдық, 1 құдықтан Әйтеке би, Темір, Уил, Хромтау және Шалқар аудандарында құрылған.

Аталған сызба агроөнеркәсіптік кешенде мемлекеттік саясат тиімділігін арттыруға бағытталған. Осыған байланысты, Сызбада ұсынылмаған ауыл шаруашылық өндірісін субсидиялауды кезеңдік тоқтату қажет.

Ауыл шаруашылық өнімін өндіруді субсидиялауға кезеңдік көшу өңір аудандарының шегінде Сызбаға сәйкес 2017 жылдан бастап 2019 жылға шейін ауыл шаруашылық өндірісін субсидиялау 50%-ға Мамандандырылу сызбасына сәйкес келуін, ал 2020 жылдан бастап ауыл шаруашылық өндірісін субсидиялау Өңірлердің мамандандырылу сызбасына толық сәйкес келуін қарастыратын болады.

Шағын және орта бизнес, сауда

Облыс экономикасы дамуының басым бағыты шағын және орта бизнесті дамыту болып табылады.

Тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны (бұдан әрі - ШОК) облыс бойынша 2014 жылы 63 843 бірлікті құрады, ол 2013 жылдың деңгейінен (57 972 бірлік) 10,1 %-ға және 2012 жылдың деңгейінен (52 019 бірлік) 22,7 %-ға жоғары.

Ұйымдастыру-құқықтық нысан бөлінісінде ШОК субъектілерімен шығарылған өнімнің ең жоғары үлесі заңды тұлғаларға тиесілі (орташа есеппен 2012-2014 жылдары – 83,8 %). ШФҚ ШОК субъектілерімен шығарылған өнімнің жалпы көлемінің орта есеппен 6,5 %-ын, ЖП 9,7 %-ын шығарады.

2012 жылы белсенді ШОК субъектілерінің саны 36 168 бірлікті, 2013 жылы 39 328 бірлікті құрады (2012 жылдың деңгейінен 8,7 %-ға жоғары). 2014 жылы белсенді ШОК субъектілерінің саны 2013 жылдың деңгейіне қатысты 4,8 %-ға артты және 41 237 бірлікті құрады. Бұл ретте, белсенді ШОК субъектілерінің саны 2014 жылы 2012 жылдың деңгейіне қатысты 5 096 бірлікке немесе 14,0 %-ға артты.

Жалпы тіркелген субъектілер санында белсенді ШОК субъектілерінің үлесі 2014 жылы 64,6 %-ды құрады, бұл 2013 жылдың деңгейінен 3,2 %-ға және 2012 жылдың деңгейінен 4,9 %-ға аз. Аталған серпін 2014 жылы тіркелген ШОК субъектілерінің жалпы санының артуымен байланысты.

Ұйымдастыру-құқықтық нысан бөлінісінде ШОК құрылымында белсенді субъектілердің ең жоғары үлесі жеке кәсіпкерлерге тиесілі (орта есеппен 2012-2014 жылдары – 78,6 %). Белсенді ШОК субъектілерінің жалпы санынан ШФҚ орта есеппен 10,9 %-ды, заңды тұлғалар 10,5 %-ды құрайды.

ШОК саласында жұмыс істейтіндер саны 2012 жылы 103 300 адамды құрады. 2013 жылы шағын және орта кәсіпкерлікте 113 146 адам жұмыс істеген, ол 2012 жылдың деңгейінен 9,5 %-ға артық. 2014 жылы жұмыс істейтіндер саны 128 456 адамды құрады. Аталған көрсеткіш 2012 жылдың деңгейінен 24,3 %-ға немесе 25 156 адамға және 2013 жылдың деңгейінен 13,5 %-ға немесе 15 310 адамға жоғары.

ШОК субъектілерінің өнім шығарылымы 2013 жылы 396,7 млрд. теңгені құрады, ол 2012 жылдың деңгейінен 1,1 %-ға артық (2012 жылы - 392,4 млрд. теңге). 2014 жылдың нәтижелері бойынша ШОК субъектілерімен шығарылатын өнім көлемі 2013 жылдың деңгейіне қатысты 40,2 %-ға, 2012 жылдың көлеміне қатысты 41,8 %-ға артты және 556,3 млрд. теңгені құрады.

Оперативтік статистикалық деректер бойынша жалпы өңірлік өнімде (бұдан әрі - ЖӨӨ) ШОК үлесі 2014 жылдың нәтижелері бойынша 17 %-ды құрады. Бұл ретте 2012 жылмен салыстырғанда ЖӨӨ-де ШОК үлесі 2,9%-ға (14,1) және 2013 жылмен салыстырғанда ЖӨӨ-де ШОК 3,5%-ға артты. Басқа өңірлермен салыстырғанда 2014 жылы аталған көрсеткіш бойынша облыс республика бойынша 12-позицияға ие болды.

15-кесте – Өңірде ШОК негізгі даму көрсеткіштері

2010 жылдан бастап шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту және қолдау мақсатында «Бизнестің жол картасы - 2020» (бұдан әрі – БЖК-2020) бағдарламасы іске асырылып жатыр.

БЖК-2020 іске асыру үшін Ақтөбе облысына 2012-2014 жылдарға арналған республикалық бюджеттен 9,9 млрд. теңге бөлінген.

2012 – 2014 жылдары БЖК-2020 шеңберінде 294 жоба ескерілген, 41 кредит бойынша ішінара кепілдендіру ұсынылған, 17 грант бөлінген (16-кесте).

2012-2014 жылдары БЖК-2020 бойынша шараларды іске асыру нәтижесінде 9,0 мыңнан астам жұмыс орны сақталды және 3,1 мыңнан астам қосымша жұмыс орны ашылды.

2011 жылдан бастап БЖК-2020 шеңберінде «Кәсіпкерлікті қаржылық емес қолдау» 4-бағыты іске асырылып жатыр (17-кесте).

17-кесте – Құрамдауыштар бөлінісінде «Бизнестің жол картасы - 2020» бағдарламасы шеңберінде оқып шыққан қатысушылар саны

«Бизнес кеңесші» құрамдауышы бойынша шағын және орта кәсіпкерлікті қаржылық емес қолдау шеңберінде 2012-2014 жылдары 2 845 кәсіпкер, «Топ-менеджментке оқыту» құрамдауышы шеңберінде 37 ШОК жетекшісі, «Іскерлік байланыстар» құрамдауышы шеңберінде 89 кәсіпкер (оның ішінде, 23 кәсіпкер шетелде тағылымнамадан өтті), «Жас кәсіпкер мектебі» жобасы бойынша 60 адам, «Аға сеньорлар» бағыты бойынша 6 адам оқып шықты.

Сауда саласында соңғы жылдары шашыраңқы ұйымдасқан нарықтарды қысқарту, бөлшек сауда желілерін ірілендіру, ірі бөлшек сауда желілері арасындағы бәсекелестіктің өршуі, сондай-ақ, бөлшек сауда желісін жергілікті тауар өндірушілерінің өнімімен қамтамасыз ету секілді маңызды құрылымдық өзгерістер бақылануда.

Арнайы дүкендер, супер- және гипермаркеттер, сауда орталықтарының желісі дамып келеді, бұл тауарлар мен қызметтердің, оның ішінде қоғамдық тамақтану, тұрмыстық және қаржы қызметтерінің едәуір кең сұрыпталымын қамтамасыз етуге, сондай-ақ, тауарлар мен қызметтер сапасына кепілдік беруге жол ашады.

Облыс бойынша сауда нүктелерінің желісі 2015 жылдың 1 қаңтарына дейін 5 686 бірлік құраса, сауда алаңдарының саны 495 251 ш. м.құрап, өткен жылдың сәйкес мерзімімен (430 252 ш.м.). салыстырғанда 15,1%-ға ұлғайды.

«Анвар», «Дина», «Олжа», «Дастархан», «Сапа-Маркет» сияқты супер және гипермаркеттер, әмбебап дүкендер және «МЕТРО Кэш энд Керри» көтерме сауда орталығы, сондай-ақ ағымдағы жылы наурыз айында енгізілген «CityShopingCenter» сауда кешенінің сауда желілері белсенді дамуда. Бұл желілер облыс халқының 60%-дан артығын қамтиды. Сауда желісінің көтерме дүкендері қалалар мен облыстың барлық сауда нүктелерінің 90%-ға жуығына қызмет көрсетеді.

Қазіргі уақытта 2 сауда объектісінің құрылысы жүріп жатыр: 2015 жылдың 3-тоқсанында аяқтау жоспарланып отырған «Анвар» ауданы 8000 ш.м. (азық-түлік тауарлары) гипермаркеті және «Дина» г/м ауданы 16 мың ш.м.(құрылыс материалдары).

2016 жылы ауданы 10 000 ш.м. «Үздік шешім» ЖШС және ауданы 30 000 ш.м. «ҚТЖ» ҰК» АҚ көлік-логистикалық орталықтарын салу жоспарлануда. Сондай-ақ «НұрСити» шағын ауданында «Дина» (5,0 мың ш.м.) және «Батыс» шағын ауданында «Анвар» (1,0 мың ш.м.) супермаркеттері.

2015 жылдың басында облыста 7,1 мың сауда орны бар 45 сауда базары тіркелген, соның ішінде 7 коммуналдық шағын базар мен «Табыс» коммуналдық базарын қоса алғанда Ақтөбе қаласындағы 28 сауда базары.

Нарықтарды бөлу келесі ретпен қалыптасты: нарықтар типтері бойынша жабық (жалпы саннан 44,4%), тауарлық мамандануы бойынша – әмбебап (35,5%), сату түрлері бойынша – бөлшек (95,5%) нарықтар басым.

Базарларды заманауи форматқа көшіру мақсатында нарықтарды жаңарту жүгізілуде. Сонымен 2014 жылы бұрын ашық сөрелерден сауда жасалған 214 сауда орны бар, ауданы 2,8 мың ш.м. сауда алаңы бар 4 қабатты «Алтай» жабық базары қатарға қосылды. Орталық базар аумағында ауданы 5,5 мың ш.м., 600 сауда орны бар «Достық» жаңа ашық павильоны пайдалануға енгізілді. Сондай-ақ «Шығыс» және «Орталық» базарларын жаңарту жүргізілуде.

Облыстың бөлшек сауда айналымы 2014 жыл ішінде 389,7 млрд. теңгені құрады және 2013 жылдың тиісті кезеңіне қарағанда 6,7%-ға өсті.

Тұтыну нарығының соңғы 5 жылдағы бөлшек сауда айналымының динамикасы тұрақты өсу үрдісіне ие (2010ж. – 205,0 млрд.т.; 2011ж. – 244,1 млрд.т.; 2012ж. – 324,8млрд.т.; 2013ж. – 387,3 млрд.т.).

2015 жылдың соңғы 8 айында бөлшек сауда көлемі 266,2 млрд. теңге құрады немесе 2014 жылдың сәйкесінше кезеңімен салыстырғанда, 2,7% ұлғайды (Ақтөбе қ. - 253,8 млр.тг., өсім 2,5%). Сонымен бірге сауда кәсіпорындарының және секторларының өлшемділігі бойынша а.ж. 8 айында - 64,3% (171,2 млрд. теңге) шағын кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлер, 16,1% - ірі, 5,5% - орта кәсіпорындар және 14,1% - нарықтардағы сауда алады.

Азық-түлік тауарлары бөлшек сауданың жалпы көлемінде 45%-ды құрайды, азық-түліктік емес тауарларға 55% тиесілі.

2015 жылдың 8 айы ішінде көтерме сауда көлемі 333,4 млрд. теңге немесе өткен жылдың сәйкесінше деңгейіне 96,6% құрады.

Азық-түліктік нарыққа реттеуші әсерді және азық-түліктік қамтамасыз ету үшін облыста әлеуметтік маңызы бар тамақ өнімдерінің тауарлық интервенциясын жүргізетін Тұрақтандырушы қоры құрылды. Осы қордың ресурстарын қалыптастыру үшін 2015 жылы «АзияАгроХолдинг» ЖШС компаниясы Ақтөбе қ. «Пригородное» ЖШС-мен 1000 тонна көлемінде картоп, 50 т. сәбіз, 120 т. орамжапырақ, 25 т. қызылша және Жамбыл облысының «Ниет» ШҚ-нан 240 т. пияз сатып алуға фьючерстік шарт жасаты. А.ж. 1 қарашасына дейін көкөніс салу аяқталады. Бүгінде облыстың Тұрақтандырушы қорының қоймасында 3 тамақ өнімінің түрі бар: 106 тонна – қант, 50 тоннадан күріш пен жарма.

Тұрақтандырушы қордың ресурсын толықтыру мақсатында маусымаралық кезеңде тұрақтандырушы қорға азық-түліктік тауарларды салу көлемін ұлғайту бойынша баға комиссиясы жүргізілді, соның ішінде: картоп - 300 тонна, өсімдік майы - 100 тонна, 1 сұрыпты ұн - 500 тоннаға дейін. Қазіргі уақытта әлеуетті жеткізушілермен келіссөздер жүргізілуде және сатып алу бағалары анықталуда.

Өңіраралық ынтымақтастық

Жаһандық экономикалық дағдарыс жағдайларында экспорттық нарық конъюнктурасының айтарлықтау нашарлауын және сыртқы қаржы ресурстарына қолжетімділікті қысқару жағдайында, шикізат емес салалардың даму әлеуетін максималды пайдалануға және шикізат ресурстарын өңдеудің тереңділігін арттыруға негізделген өңіраралық байланыстарды күшейту экономикасы шикізат ресурсына негізделген елдерде экономикалық өсуді қолдаудың маңызды тетігі болып табылады. Бұл жағдайларда өңіраралық ынтымақтастықты дамыту елдің, жеке алғанда Ақтөбе облысының экономикалық дамуына маңызды үлес қосуға қабілетті, ал бұндай ынтымақтастықты қолдау облыстың экономикалық саясатының маңызды басымдықтарының бірі болуы тиіс.

Индустриялдық-инновациялық экономикада өңіраралық ынтымақтастықты тереңдету өңірлерді экономикалық дамыту үшін жаңа мүмкіндіктер ғана жасамайды, бірақ экономиканы жаңғырту және елдің әлеуеміттік бағдарламаларын шешу үшін қолайлы жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.

Облыс ел ішінде 6 облыспен, сондай-ақ РФ облысымен шекаралас орналасқан. Ауыл шаруашылық, өңдеу өнеркәсібі, тамақ өнеркәсібі өнімін өндіруді дамыту және кеңейту, инфрақұрылымның болуы экспорттық әлеуетті өсіруге мүмкіндік береді және өңіраралық экономикалық байланысты дамыту үшін алғышарттар болып табылады.

2013 жылдың қорытындылары бойынша Ақтөбе облысының Қазақстан Республикасының өзге өңірлерімен көтерме сауда жасасудың көлемі 40 084 млн. теңгені құрды.

ҚР өзге өңірлерінен Ақтөбе облысына әкелімдердің көлемі 31 996,3 млн. теңгені құрды. Әкелінетін өнім ассортиментіне көкөністер, химия өнеркәсібіне арналған минералды шикізат, азық-түлік, алкогольды ішімдіктер, алкогольды емес ішімдіктер, мұнай өнімдері, тұрмыстық химия, фармацевтикалық дәрі-дәрмектер, резеңке және пластмасс бұйымдар, сантехника және т.б. кіреді.

Әкелінетін өнімнің негізгі бөлігі Алматы облысынан. Әкелімдердің құрылысындағы оның үлесі 65,3%-ды құрайды. Облыс Ақтөбе облысына химия өнеркәсібін және тыңайтқыштарды және т.б. өндіруге арналған минералды шикізатты, азық-түлік, алкогольды және алкогольды емес ішімдіктер, қағаздан жасалған бұйымдар, мұнай өнімдері, тұрмыстық химия, резеңке және пластмасс бұйымдарын әкеледі.

Жақын орналасуы және мамандандырудың ұқсастығы Маңғыстау облысымен тығыз өңіраралық қатынастарды орнатуға септігін тигізді. Әкелінетін өнімнің жалпы көлемінен оның үлесіне 12,4% келеді. Облыс Ақтөбе облысына мұнай өңдеу өнімдерін, оның ішінде ұшқын тұтандырумен, құрамында 0,013 г/л аспайтын қорғасын, сондай-ақ газойли бар қозғалтқыштарға арналған моторлы бензинді (айырып шығару температурасы - 30-220 Цельсий градусы) жеткізеді.

Ақтөбе облысының әкелімдері құрылымындағы Қарағанды облысының үлесі 5,6%-ды құрайды. Қарағанды облысының фармацевтикалық өнеркәсіп кәсіпорындары Ақтөбе облысына фармацевтикалық дәрі-дәрмекті жеткізеді.

28-кесте – Ақтөбе облысына өзге өңірлерден жеткізілетін тауарлардың негізгі түрлері