16 спорт бiлiм зиялыныѓ с зi

№105 (5768) 3 ЋЫРКЉЙЕК 2019 ЖЫЛ

9

almaty-akshamу.kz

 almaty-aksham@mail.ru

БЌРЕКЕЛДI!

"ТТIЃ, ДЉНИЕ!

«Жџмекен мен Шќмшiге

бiрге ескерткiш ћойылса»

дейтiн едi Нќсiп Мџстахћызы

Кљздiѓ салћын лебiмен жеткен суыт хабардыѓ селт еткiзгенi рас едi.

Ћазаћтыѓ ћара леѓiне, жалпы руханиятына ћџбылыс болып енген

џлы аћын Жџмекен Нќжiмеденовтiѓ асыл жары Нќсiп апамыз мiрден

озды. Кљнi кешеге дейiн ћазаћ басылымдарыныѓ бiрiн ћалдырмай оћып,

нердегi, ќдебиеттегi болып жатћан жаѕдаяттарѕа те сергек ћарап, кей

тџста з џсыныс-пiкiрлерiмен блiсiп, редакцияѕа телефон шалып

отыратын апамыздыѓ дауысын да ендi ести алмаймыз.

Нќсiп апамыз Жџмекен Нќжiмеденовтiѓ артында ћалѕан мол

мџрасына иелiк етiп, кзiнiѓ ћарашыѕындай саћтап, оныѓ оћырманына

жетуiн, насихатталуын мiр бойы ћадаѕалап отырды. «Бiреулер оны

жџмбаћ деу арћылы оныѓ леѓдерiн арзандатћысы келедi» деп кейбiр

бстекi сйлейтiндерге тойтарыс берген кезi де бар. Ол аяулы аћынды

бiр жыл емес, бiр ай емес, тiптi бiр кљн естен шыѕармай аяулы ѕџмыр

кештi. Саѕынып ттi. Сол саѕынышыныѓ белгiсiндей зiнiѓ ћалам ћабi-

летiн байћатып «Жџмекен – ћџдiрет» атты кiтап жазып, оћырманныѓ

ыстыћ ыћыласына блендi. Ќуелде бџл кiтапты жазуѕа жљрексiнген оны

«Каспийдiѓ ќр толћынын крiп скен ћыздыѓ ћолынан неге жазу

келмейдi. Байћап жљрмiн, сенiѓ ћолыѓнан келедi» деп жiгер берген Ќбу

аѕа Сќрсенбаев едi. Бџл аћын туралы емес, жалпы ћазаћ ќдебиетiнiѓ

бiр кезеѓiнен сыр шертетiн негелi мiрге толы кiтап болды. Ќсiресе,

аћын-жазушылардыѓ жџбайларыныѓ ћиын да ћызыћ таѕдыры туралы

да осы кiтапта тереѓ толѕанып, кейбiр беймќлiм деректермен блiседi.

Ол тек Жџмекен шыѕармашылыѕына ѕана емес, басћа да ћаламгерлердiѓ

таѕдырына ќркез алаѓдап отыратын. Редакцияѕа телефон шалып, елеусiз

ћалѕан есiмдердi еске салып отыратын зор адамгершiлiк иесi едi.

Ќрине, бљгiнде басылымдардыѓ оћырманы аз емес ћой.

Дейтџрѕанмен де, Нќсiп ападай ойлы оћырман кп те емес едi.

Бџрнаѕы кљнi Нќсiп апаны ћала жџртшылыѕы соѓѕы сапарѕа

шыѕарып салды. Апаныѓ туѕан жерi Атырау облысынан, оныѓ iшiнде

Ћџрманѕазы ауданы, Ћошалаћ ауылынан арнайы делегация келдi.

Делегацияны бастап келген џлтжанды, мемлекетшiл азамат, облыс ќкiмi

Нџрлан Ноѕаев шыѕарып салу сќтiнде облыс халћыныѓ атынан кѓiл

айтып, елiмiзге танымал отбасыныѓ ћазаћ руханиятына сiѓiрген

лшеусiз еѓбегiне ерекше тоћталды. Алматы ћаласыныѓ ќкiмi Баћытжан

Саѕынтаевтыѓ кѓiл айту хатын ћала ќкiмiнiѓ орынбасары Ержан

Бабаћџмаров оћып бердi. Сонымен ћатар, атаћты аћын, Мемлекеттiк

сыйлыћтыѓ лауреаты Темiрхан Медетбек, аћынныѓ џлы Маѕжан з

сзiнде Нќсiп апаныѓ аяулы, арда ћасиеттерi туралы тгiлiп сйледi.

«Жџмекеѓнiѓ дарыны маѓдайына бiткен баѕы болса, Нќсiптей

жармен, леѓiн тљсiнетiн адаммен мiр кешуi – сол баѕыныѓ

ћаншалыћты биiкте екенiне кз жеткiзiп, Жџмекен баћытты екен деп

отырмын» деп едi академик жазушы Зейнолла Ћабдолов.

Иќ, ол џлы аћынныѓ артында ћалѕан бес перзенттi баћытты етiп

сiрiп, зi де сол баћыт ћџшаѕына блендi. Џлы аћынныѓ ескерткiшiн,

атына кше берiлгенiн, мемлекеттiк гимннiѓ авторларыныѓ бiрi

болѕанын крдi. Бљгiнде еѓбектеген баладан еѓкейген кќрiге дейiн жљрек

тџсына ћолын ћойып, шырћайтын гимннiѓ ћос авторлары – Жџмекен

мен Шќмшiге бiрге ескерткiш ћойылса деп те армандайтын. Ќрине, ол

арманныѓ да орындалатын кљнi алыс болмас.

Жатћан жерiѓiз жарыћ болсын, мiр бойына аћын арманын да, ел

арманын да аялап ткен аяулы Нќсiп апа!

«АЋШАМДЫЋТАР».

Тоѕыз жасар

ћџтћарушы

Шiлденiѓ шiлiѓгiр ыстыѕында жас жеткiншектер Т.Рысћџлов атындаѕы

ауылдыѓ ортасын ћаћ жарып +тетiн шаѕын +зеннiѓ жаѕасына жиналады.

Демалыс кљндерi ересектер де осында келiп, мџздай суѕа шомылып,

аптап аптыѕын басады. Кейде олар тќй-тќй басћан бљлдiршiндерiн де

ала келедi.

Жеѓiс ШЫНЫБЕКОВ

Асћар Алатаудыѓ ткел

бермес биiк ћџздарындаѕы мќѓгi

мџз бен сеѓдей сiрескен ћарынан

бастау алып арћырап, кљркiреп,

тасып аѕатын асау Талѕар зе-

нiнен «еншiсiн» алѕан бџл шаѕын

зен де «мiнезге» бай. Атасы

Талѕардай он жасар бџћаны

аѕызып ќкететiн алапат ћуатты

болмаса да, ешкi-лаћ, ћой-

ћозыны ћаѓбаћша ойнататын

кљшi бар. Сондыћтан балалары

шомылуѕа кеткен ата-аналар

алаѓ болып, сырттай баћылап

жљредi. Кiм бiледi, «жалѕанныѓ

жазымы кп, саћтансаѓ, саћтай-

ды. «Тiлсiз жау – от пен су» деп

халыћ бекер айтпаѕан ѕой.

Асау Талѕар туралы кптi

крген, кнекз, ћаћпан ћџлаћ

ћарттар аѓызѕа бергiсiз ќѓгiме-

лердi кзбен крiп келгендей

тндiрiп айтады.

...Шыѓѕыс ханныѓ ћџмырс-

ћадай ћаптаѕан ћалыѓ ћолы Џлы

Жiбек жолыныѓ бойында орна-

ласћан «Талхиз» (ћазiргi Талѕар)

ћаласына аѕын селдей тнiп келiп,

Талѕар зенiне жеткенде танауы

тасћа тиген бекiре балыћтай

тоћырап, тоћтап ћалыпты дейдi.

Ол кезде тау шатћалдарында

ћазiргiдей жљздеген бгет,

тоѕандар болмаѕан. Талѕардыѓ екi

жарты шаћырымдай аѓѕары суѕа

толып, бџлћынып, тасып аѕады

екен.

Тарихтан белгiлi, «Талхиз»

љлкен сауда орталыѕы ћаћпалары

берiк, тас ћамалмен ћоршалѕан,

дихан ћџралдарын, ћару-жараћ

соѕатын, ћола, кљмiс, алтын аћша

(динар) ћџятын џстахана, дљкен-

дерi бар ћала болѕан. Ћаланыѓ

тѓiрегi неше алуан жемiс-жи-

декке толы, тменгi жаѕындаѕы

жазыћ далада дихандар бидай

(бџѕыдай), тары, кљрiш, ћауын-

ћарбыз еккен. Ћала тџрѕындары

бейбiтшiлiкте, бай-ћуатты мiр

сљрген.

Бай ћаланы тонауѕа ћанша

асыћса да моѓѕол ќскерi кктемгi

тасыѕан зеннен те алмай,

бiрнеше кљн бгелiп ћалѕан. Ћара

Ертiстен емiн-еркiн ткен жаудыѓ

жолын осы Талѕар бгеген екен.

Соны пайдаланѕан халыћ кемпiр-

шал, бала-шаѕа, ќйелдердi таудыѓ

ћџз-жартасты, тереѓ ћияларына

апарып жасырѕан. Сйтiп, кп

адамдар ћырылудан аман ћалѕан.

Соѕыстыѓ ћанша уаћытћа

созылѕанын ешкiм тап басып айта

алмайды. Ћаланы ћорѕаушылар

зiнен жљз, мыѓ есе кп жаумен

берiспей, арыстанша арпалысћан.

Бiр сарбаз да жауѕа сыртын берiп

ћашпаѕан. Спартаншылар сияћ-

ты ћасћайып ћарсы тџрып, бетпе-

бет шайћасћан. Оѕан дќлел –

ћаза болѕандардыѓ барлыѕы

кеуде, ћарын тџсынан алѕан

жараћаттан ажал ћџшћан.

Бiрде-бiрi арћа жаѕынан жара-

ћат алмаѕан екен.

Мџны крген Шыѓѕыс хан:

«Мџндай ћайсар халыћты крсем,

мына шегiр кзiм шыћсын» деп

таѓданып, басын шайћаѕан дейдi.

Сонау заманда моѓѕол

ќскерiне тосћауыл болѕан, зен ќлi

де ашулы, дљлей. Осыдан бiрнеше

жыл бџрын ћџрыштан, бетоннан

ћџйылѕан љлкен кпiрдi бiр емес,

екi рет ћаѓбаћша ойнатып

талћандап бџзып ткен. Суѕа

батып, шейiт болѕандар да бар.

Одан блiнiп аѕатын шаѕын

зендер де ккжалдыѓ блтiрiгi

сияћты ћауiптi.

Осы оћиѕа болатын кљнi зен

жаѕасына кп бала жиналѕан.

Олар айћайлап, шулап, мќз

болысып жљрiп зеннiѓ аласа

жарћабаѕында тџрѕан бесiк

арбаны ешћайсысы байћамаѕан.

Бесiк арбада кiшкентай бала бар

екен. Ол ана балаларѕа ћарап мќз

болып, ћолын ербеѓдетiп тџруѕа

талпынѕан кезде бесiк ауып кетiп,

бала суѕа ћџлайды. Мџны арѕы

жаѕада киiмiн кептiрiп тџрѕан бiр

бала байћап ћалады. Сќби тереѓ

суѕа шым батып кетедi. Осыны

крген ќлгi бала ойланбастан суѕа

секiредi. Бала суѕа ћџлаѕан

жерден алты-жетi ћадам жерде

жаяу кпiр бар. Су соныѓ

астындаѕы темiр ћџбырдан тедi.

Бала сол ћџбырѕа жетсе бќрi бiттi,

оны ешкiм ћџтћарып ћала

алмайды. Осыны жан жљрегiмен

сезiнген ќлгi бала суѕа бiрнеше рет

сљѓгидi.

Осы кезде зге балалар да

оћиѕа болѕан жерге жиналып

ћалады. Бiраћ денелерiн љрей

билеген балалардыѓ бiрi де суѕа

тљсуге батпайды. Сол кезде судан

сќбидiѓ басы крiндi, артынша

оны ћџтћарушы батырдыѓ зi

шыћты. Кiшкентай бала аздап су

жџтып ћойѕан екен, оны дереу

етпетiнен жатћызып ћџстырып,

тынысын ашты. Бала есiн тез

жиды. Абдырап, сасып, љрейленiп

ересектер жеткен кезде бала

зiне-зi келiп, ћолын ербеѓдетiп,

ыржиып кљлiп ћойды.

Суѕа ћџлаѕан бiр жастаѕы

Ернџр деген бала екен. Оны ажал

аузынан алып ћалѕан тоѕыз

жастаѕы Диас деген бала.

Диас Мусин – Талѕардаѕы

№1 ћазаћ-орыс мектебiнiѓ љшiншi

сынып оћушысы. Оныѓ сынып

жетекшiсi Нџрзада мџѕалiм

Диастыѓ ћазаћ, орыс, аѕылшын

тiлдерiн ћатар меѓгерiп жљрген

озат, алѕыр, зерек бала екенiн

айтты. Диастыѓ судан ћорыћ-

пайтын сыры бар екен. Cзi де зен

жаѕалауында скен ќкесi Iлияс

баланы екi айлыѕында љйде

астауѕа шомылдырып, тќй-тќй

бастаѕан кезде зенде жљзуге,

сљѓгуге љйреткен екен.

– Бџл амфибия бала, – деп

кљледi анасы Эльмира, – мџныѓ

арманы Ћапшаѕай клiнен жљзiп

ту.

Осыдан кп уаћыт тпей Диас

ата-ана, туѕан-туыстарын таѕы бiр

ћуантты. Ол  таэквондодан ткен

балалар арасындаѕы жарыста

екiншi орын алды. Оны финалда

жеѓген зiнен љлкен он екi

жастаѕы бала екен.

– Болашаћта Диастан кп

љмiт кљтемiн, – дейдi жаттыћтыру-

шысы Жамшид. – Кiшкентай

жасына ћарамай еѓбекћор,

крсеткен таэквондо тќсiлдерiн

ћалт жiбермей бiрден ћабылдап

алады. Жеѓiске деген ћџштарлыѕы

ћуантады. Жiгерлi, ћайсар бала.

Мiне, асау Талѕардыѓ жаѕа-

лауында сќбиге мiр сыйлаѕан

осындай жет, батыр бала сiп

келедi.

Судан ћџтћарылѕан бiр

жастаѕы Ернџр Ернатџлы

Ержљрек бала Диас Мусин

Ћазаћтыѓ атаћты аћыны Жџмекен Нќжiмеденовтiѓ асыл жары

болып, ошаѕыныѓ тљтiнiн тљтетiп, оныѓ асыл мџраларын кздiѓ

ћарашыѕындай саћтап, ѕасырдан-ѕасырѕа жеткiзiп келген ардаћты

апамыз

Нќсiп МЏСТАХЋЫЗЫНЫЃ

мiрден туiне байланысты отбасына, џрпаћтары мен туѕан-туыстарына

ћайѕырып, кѓiл айтамын.

Жатћан жерiѓiз жарыћ болсын, аћынныѓ жары, аяулы Нќсiп апа!

Аягљл МИРАЗОВА,

Ћазаћстанныѓ Еѓбек Ерi.

КLЃIЛ АЙТУ