14
1 Пәндік салаға талдау жасау
1.1 Қазақстандғы интернет
2010-2012 ж.ж. экономикалық өсім инфрақұрылымның дамуына
байланысты мемлекеттік және жекеменшік кәсіпорындардың инвестициялық
өсімін айқындады. Сонымен қатар, ол жұртшылықтың жоғары білім әлеуетіне
ие болуға әзір болуына мүмкіндік туғызды (Интернетке қол жетімділікке
бағаны кезең-кезеңмен төмендете отырып және ақырғы тұтынушыға берілетін
арналардың өткізгіштік мүмкіндігін кеңейту арқылы). Мемлекеттік уәкілдік
етуші
органдардың
бүкіл
осы
уақыт
аралығында
ақпараттық-
коммуникациялық саланың даму басымдығын талай рет қайталай жариялаған
тынымсыз еңбегі процестің ілгерілеуіне белгілі дәрежеде мүмкіндік туғызды.
ҚР республикалық ақпараттандыру және байланыс (АБА) Агенттігінің
мәліметі бойынша 2010 ж. Интернеттің таралу дәрежесі (1,9 млн.) құрады,
2011 -35%, алайда 2012 жылдың қазан айында байланыс операторларының
есебіне сүйене отырып, ақпараттандыру және байланыс Агенттігінің төрағасы
47% (7,4млн. адам) деген санды көрсетті. Бұл санға кеңтарапты
қолжетімділіктегі 2,2млн. абонент, коммутирлі қолжетімділікте (dial-up)
0,6млн. абонент, сонымен қатар Интернет торына мобильды қолжетімділікте
4,6млн. абонент кірді. Мобильды Интернет қызметін (WAP, GPRS, EDGE)
пайдаланушы ұялы операторлар абоненттер көбінесе тұтынушылардың
алғашқы екі категориясының біріне қатысты болғандықтан бұл көрсеткішті
дұрыс деп санаудың өзі қиындау. Күмәнді десек те, ресми санақ әдістемесінде
абоненттер санының тез өсуінің жағымды фактілерін атауға болады:
кеңтарапты қолжетімділік абоненттері саны - 2010 жылы 981 мыңнан, 2011
жылы 1973 мыңға дейін, яғни бір жарым еседей артық болса, 2012 жылы
қайтадан екі есеге арта түсті. Шетелдік дерек көздері Қазақстан бойынша
аздап жоғарылау санды көрсетеді. Сонымен WorldStat Internet ұйымының
санағы бойынша Интернеттің еніп таралу дәрежесі 12,3%-ды (1,9млн.)
құрайды, әйтсе де республика жұртшылығының Әлемдік ғаламтордағы
қатынасу қарқынының жоғары екендігі мойындалады: 2000-2012ж.ж.
аралығында қолданушылар саны 29 есеге артты. Ірі Budde Comm Интернет-
компаниясының мәліметіне сәйкес қолданушылар саны 1,5млн. адамды
құрайды, мобильді телефондар арқылы қолжетімділікті есепке алмағанда
таранып ену дәрежесі-9,8%. Hivos Қорының (Нидерланды) «Ғаламдық
ақпараттық ұйымының» есебінде сарапшылардың пікірі бойынша мұндай
көрсеткіштер қазірше жеткілікті деп санала қоймайды, оның себебі
телекоммуникация секторын либерализациялау қарқынының баяулығы және
бағаның бірте-бірте төмендетілуіне қарамастан, Интернет қызметі тарифы әлі
де жоғары болып отыр. Бұған Интернетті үйде пайдалануға мүмкіндіктері бар
- аса кең тарала қоймаған «орта класс» қабатын, Қазақстандағы ауыл
тұрғындарының жоғары процентті құрайтындығын және АКТ мәселесінде
көпшіліктің сауатының төмендігін қоса айтуға болады. Сарапшылар тобында
15
бұл факторлар ортасы басқа да институционалдық параметрлермен
үйлесімділікте электрондық даярлық дәрежесін атайды. Осыған қарамастан,
пайдаланушылардың көрсетілген әлеуметтік өсімі әрі мемлекеттік және
жекеменшік
провайдерлер
инвестициясының
жалғасуы,
алаңда
бәсекелестіктің қыза түсуі, технологиялық инновациялар, жекелеп алғанда,
кейбір өткізгішсіз жүйенің дамуы негіз береді.
1.2 Қазақстандағы интернет-сақтандыру жүйесі
Қазіргі уақытта Қазақстанда қаржылық қызметтің көптеген онлайндық
нұсқасы бар. Интернетте жасалынған биржалық келісімнің саны дәстүрлі
жасалынған келісімнен артып түседі. Банктердің желілік өкілдері өздерінің
тұтынушыларына интернет арқылы өз қаржыларын қашықтықтан басқару
әдісін кеңінен ұсынуда. Интернет-дүкендерде қоғамның бөлінбес бір бөлігіне
айналып баруда. Отандық төлем-ақылырдың сан-түрлі әдістерінің халыққа
ұсынылуы интернет жүйесінің елімізде кеңінен тарап, халықтық қолданысқа
ие болды.
Қазақстанда 50 аса сақтандыру компаниялары интернет желісінде
көрсетілген. Бұл ретте көптеген сақтандыру компаниялардың Web-сайты тек
мәлемет жеткізу мен өз қызметтерімен таныстыру рөлін атқарып отыр.
Осы және өзгеде себептерге байланысты қазақстандық сақтандырушы
компаниялардың Web-сайтын ол компаниялардың Интернет-өкілдігі деп айта
алмаймыз. Қазақстанда полисті тұтынушыға Интернет желісі арқылы беру
туралы арнайы заң болмайына байланысты, сақтандыру полисі сақтанушыға
тек почта арқылы (бұлжағдайда сақтандырушының бір жақты қолы
қойылады), курьерлік қызмет компаниясы арқылы немесе сақтанушы офиске
келіп өзі алып кетеді. Тағы маңызды проблеманың бірі, сақтандырушы мен
сақтанушы арасындағы төлем ақының жүруі. Екі жақты төлем ақы жүргізу
жүйесіне сенімсіздіктің салдарынан интернет жүйесінде пластикалық карта,
цифрлық ақшаны қолданбайды. Әдетте салымды ақша мен қолма-қол төлеу
жүргізіледі.
Яғни, қазақстандық сақтандыру компанияларының негізгі мәселесі
болашақ тұтынушыға компания жайлы және көрсететін қызметі жайлы
жеткілікті дәрежеде мәлемет жеткізу. Компания жайлы мәлеметке келесідей
тармақтар кіру қажет:
- компанияның даму тарихы;
- негізгі қаржылық есептіліклің қысқа нұсқасын ұсыну;
- үлкен, белгілі серіктестер жайлы мәлемет;
- басты офис пен бөлімшелердің мекен-жайы.
Бұл тұста тұтынушы мен сатушының арасындағы сенім маңызды рөл
атқарады. Сол себепті қаншалықты осы мәлеметтер сенімді түрде жеткізілсе,
соншалақты тұтынушының компанияға деген көз-қарасы жақсы болып, соң
кезекте сақтандыру полисіне тапсырысты тап осы сақтандырушыға беретініне
кепіл.
