1 web-сайттың қазіргі заманғы қоғамдағы ролі

38 

 

МББЖ 

 

МБ 

 

SQL 

өтініштері 

Мәліметтер 

SQL    мәліметтер    базасының    бірден  бір    жалғыз  әрі  негізгі    тілі    болып  

қалыптасты.  Бүгінгі    күнде    SQL    персоналды    компьютерде    үлкен    ЭЕМ-

дерде    жұмыс    істейтін    жүзден  астам    МББЖ-нің    қолдануына    мүмкіндік  

жасап    отыр.  SQL  компьютердің    МБ-дағы    мәліметтерді    өңдеу    және    оқу 

үшін  арналған  құрал-  сайман. SQL – МБ-ның  реляциялық  түрімен  жұмыс  

істейді. 2.3-суретте SQL  жұмысының  схeмасы келтірілген. 

 

 

2.3 сурет - SQL  жұмысының  схeмасы 

 

Осы  схемаға  сәйкес  есептеу  жүйесінде  маңызды  ақпаратты  сақтайтын  

МБ  бар.  Егер    есептеу    жүйесі    бизнес  төңірегіне    таяу    болса,  онда  МБ-да  

еңбек  ақы, сату  көлемі, шығарылатын  бөлім және  басқадай  бағалы  заттар  

туралы    ақпарат    сақталуы    мүмкін.  Егер    тұтынушы    МБ-нан    мәліметтерді 

оқығысы  келсе,  онда    ол  SQL    көмегімен    МББЖ-ге    өтініш    жібереді. 

Мәліметтерге  өтініш  жіберу  және  нәтиже  алу  процесстері   МБ-на  өтініш  

беру  деп аталады. Сондықтан, SQL – құрылымдық  өтініш  тілі  деп  аталады.  

SQL  қызметтері: 

1) Мәліметтерді  ұйымдастыру.  SQL  –  тұтынушыға    мәліметтерді  

көрсету    құрылымын  өзгертуге  және  МБ  элементтері  арасындағы 

қатынастарды  қалыптастыруға  мүмкіндік  береді; 

2) Мәліметтерді  оқу. SQL – тұтынушыға  МБ-дағы  мәліметтерді оқуға  

және  оларды  пайдалануға   мүмкіндік  береді; 

3) Мәліметтерді өңдеу. SQL – тұтынушыға  МБ-ны  өзгертуге  мүмкіндік  

береді. SQL өтініштері  арқылы  оған  (МБ-на)  жаңа  мәліметтерді  қосуға, бар  

мәліметтерді  жаңартуға немесе  жоюға  болады; 

4) Қол    жеткізуді    басқару.  SQL    көмегі    арқылы    тұтынушының  

мәліметтерді    оқу    және    өзгерту    мүмкіндіктерін    шектеуге    және  оларды  

рұқсат етілмеген жағдайда  қол  жеткізу мүмкіндіктеріне  қорғауға  болады; 

5) Мәліметтерді  бірлесе  пайдалану. SQL – бір-біріне  кедергі  жасамау  

үшін,  бір  мезгілде  (параллель  түрде)    жұмыс    істеген  тұтынушылардың  

мәліметтерді  бірлесе  пайдалануын ұйымдастыру; 

6) Мәліметтердің    бүтіндігі.  SQL  –  МБ-ын    бүтіндігін    сақтай    отырып, 

келісілмеген  өзгертулерден  немесе  жүйенің  істен  шығуынан  туындайтын  

мәліметтердің  бұзылуынан  сақтайды.  

Осылайша, SQL  МББЖ-ге  әсер ете  алатын  жеткілікті  әрі  қуатты  тіл. 

SQL  МББЖ-ның    ажырамас    бөлігі,  әрі  ол  тұтынушымен  МББЖ  арасын  

39 

 

байланыстыратын    құрал-сайман.  2.4-суретте  SQL-дің  құрылымдық  схемасы 

көрсетілген. 

Мұндағы  1  –  пішін  генераторы,  2  –  есептеу    генераторы,  3  – 

интерактивті  өтініштер  құрайтын  модуль,  4  –  қолданбалы  программа,  5  – 

клиенттік қолданбалы  программа. 

МБ-ның  ядросы  МББЖ-ның  жүрегі  тәріздес  болып  табылады.  Ядро  

дискіден  мәліметтерді    физикалық  түрде    оқылуына  және    мәліметтерді  

дискіге    жазылуына,  және  мәліметтерді    физикалық    құрылымдауға    жауап  

береді.  Одан    басқа    ядро    басқа    есептеу    жүйесінің    және    тұтынушылар  

қосымшасынан  МББЖ-нің басқа бөліктерін (генератор, т.б.) туындайтын SQL 

өтініштерін  қабылдайды.  

 

 

 

2.4 сурет - Құрылымдық схема 

 

2.4 - суретте көрсетілгендей   SQL  көп  қызметтер  атқарады: 

1) SQL интерактивті өтініштер тілі. Тұтынушылар экранда мәліметтерді 

көрсетуге  арналған  және  оқуға  арналған  интерактивті  бағдарламаларға  SQL 

бұйрықтарын енгізеді. Бұл арнайы өтініштерді  орындайтын  ыңғайлы тәсіл. 

2)  SQL  –  МБ-ны  бағдарламалайтын  тіл.  МБ-ға    қол    жеткізу    үшін  

бағдарламашы  өз  бағдарламаларында  SQL  бұйрықтарын  орындайды.  Бұл 

тұтынушылар  жазған  бағдарламаларында  да,  мәліметтердің  қызмет 

бағдарламаларында да қолданылады. 

3) SQL – МБ-н  басқаратын  тіл. Мини компьютерде де, үлкен ЭЕМ-де 

де  МБ-н  басқарушы  мәліметтерге  қол  жеткізуді  басқару  үшін  және  МБ-ның 

құрылымын анықтау үшін SQL тілін қолданады. 

4)  SQL  –  клиент-сервер    қосымшасын    жасайтын    тіл.  Персоналды 

компьютер  бағдарламаларында  SQL  бірлесе  пайдаланылатын  мәліметтер 

сақтайтын  МБ-ның  серверімен  бірге  локальді,  жергілікті  торап  арқылы 

байланыс ұйымдастыру үшін қолданылады. 

Басқа 

МББЖ-ге 

1 

2 

3 

4 

5 

МБ  ядросы 

МБ 

шлюзі 

МБ 

Басқа 

комп 

жүйелерге 

40 

 

5)    SQL  –  мәліметтер  базасын    орналастыратын    тіл.  Орналастырылған 

МБ-н  басқару  жүйелерінде  SQL  арқылы  өзара  әсерлесетін  бірнеше  есептеу 

жүйелеріне  мәліметтерді  орналастыру  көмектеседі.  Әрбір  жүйенің 

бағдарламамен  қамтылуы  мәліметтерге  қол  жеткізуге  өтініштер  жібере 

отырып, SQL-ді қолдану арқылы басқа жүйелермен байланыс жасау. 

6)  SQL    МБ-ның    шлюз    тәріздес    тілі.  Әртүрлі    МББЖ  бар  есептеу  

тораптарында  біртүрлі  МББЖ-мен  екінші  түрлі  МББЖ-мен  байланыстыруға  

мүмкіндік  беретін  шлюзді  бағдарламаларда  SQL  тілі  қолданылады. 

Сондықтан,  SQL  адамдарға,  бағдарлама  және  ЕЖ-де  реляциялық  МБ-ға 

ақпаратқа қол  жеткізуді қамтамасыз ететін пайдалы әрі қуатты құрал-сайман.  

SQL  ерекшеліктері: 

-  нақты  МББЖ-ден тәуелсіздігі; 

-  бір  есептеу жүйесінен  екіншіге  ауыстыру  мүмкіндігі; 

-  стандарттың  бар  болуы; 

-  реляциялық негіз; 

-  арнайы  интерактивті өтініштер  орындау  мүмкіндігі; 

-  бағдарламалы түрде  МБ-на қол жеткізуді қамтамасыз  ету; 

-  мәліметтерді  әр  түрде  көрсету  мүмкіндігі; 

-  МБ-ның  жұмыс  істеуге  арналған  толық мәнді тіл; 

-  мәліметтерді  динамикалық  түрде анықтау мүмкіндігі; 

-  клиент-сервер  архитектурасын  қолдану  мүмкіндігі. 

SQL  тілінің  таралуының  жылдам  өсуі  қазіргі  компьютер өндірісінің  ең 

маңызды  бағыттарының  бірі  болып  табылады.  Соңғы  бірнеше  жылда  SQL 

мәліметтер  базасының  бірден  бір  негізгі,  әрі  жалғыз  тіл  болып  қалыптасты. 

Бүгінгі  күнде  SQL  персоналды  компьютерде  де,  үлкен  ЭЕМ-де  де  жұмыс 

істейтін  жүзден  астам  МББЖ-дің  қолдауға  мүмкіндік  жасап  отыр.  SQL 

компоненттерінің мәліметтер базасындағы мәліметтерді өңдеу және оқу үшін 

арналған құрал-сайман. 

 

2.2.4 AJAX тілінің негіздері 

Қазіргі уақытта web- жобаларды жасау күннен күнге күрделене түсуде, 

осыған  орай  олардың  іске  асуы  баяулауда.  Және  құрастырудың  өзі  көп 

уақытты алады. Бұл мәселені шешудің екі жолы бар: 

1)  Шаблондар.  Қазіргі  кезде  web-қосымшларын  құруда  клиенттік  және 

серверлік  бөлімдерін  бөліктеуге  ұмтылады,  сол  себепті  шаблондарды  бірге 

қолданады.  Түрлі  технологияларды  бір-бірімен  байланыстыра  пайдалану 

құрастырушының  уақытын  қымбатқа  түсіреді.  Мысалы,  барлық  форматау 

стильдері  CSS-қа  немесе  XSL-ға  жазылады,  HTML  немесе  XML  мәліметтері 

басқа  бөлімдерде  сақталады,  серверлік  өңдеулер  үшіншісінде,  мәліметтер 

қоры  тағы  біреуінде.  Егер  5-6  жыл  бұрын  аталғанның  барлығы  бір  файлда 

ұйымдастырылған болса, қазір бұл сирек кездеседі. 

2)  Бұдан 

да 

күрделі 

жобаларды 

құрастыруда 

кодтың 

құрылымданғандығы  мен  оқуға  ыңғайлылығы  талап  етіледі.  Программалық 

кодты  беттеушінің,  яғни  дизайнердің  кодымен  араластыру  қажет  емес.  Екі