1 тарау. Жалдау келісім-шартының түсінігі және элементтері

Жалға беруші – бұл жалға берылетын мүліктын иесы; заңды тулга мүлік иесы болаалады; егер мүлік оган шаруашылык жургызу немесе оралымды быскару кукыгы негізынде тиесылы болса. Шартпен, немесе заңмен мүлікты жалға беруге окылетты болып табылатын тулга (мысалы, сеным былдырылген тулга, мүлікты басқарушы) жалға беруші бола алады.

Жалға алушы (жалдаушы) –мүлікты уакытша иелену мен пайдалануга, не тек пайдалануга алган заңды немесе жеке тулга. Мысалы, станокты жалға алушыга белгілі бір сагаттарда немесе кундерде онымен жумыс жасауга құқық берыледы. Мүлікке жедел басқару кукыгын иеленушы коммерциялык емес уйымдардын оны жалға беру кукыгы мүлік иесымен шектелуы мүмкін.

Тараптардын құқықтары мен мындеттерынын басқа тулгаларга отуы локалды және амбебап құқық мираскорлыгы тартыбымен жургызылуы мүмкін. Жалданган мүлікке меншык, жедел басқару немесе шаруашылык жургызу құқықтарынын басқа тулгаларга отуы жалдау шартын озгертуге немесе бузуга негіз болмайды. Бұл жагдай жалдау, мүлікке ауыртпалык салатындыгын былдыреды.

Азаматтык кайтыс болуы натижесынде жалға алүшінын құқықтарынын онын мираскорына отуы шартты немесе заңда озгеше көзделмесе жалпы ережелер бойынша жургызыледы. Амбебап мираскорлык кезынде де осы ережены басшылыкка алу керек.

Жалдау шартынын паны (объектысы) – негізынен көзгалмалы және көзгалмацтын заттар болып табылады. Жалдау шарты бойынша бырылетын мүлік (зат) жеке – аныкталган тутынылмайтын, колдану процесынде озынын тутынушылык касиеттерын табиги тозу жолымен быртындеп жоятын немесе жер учаскесы, копжылдык екппе және т.б. сол сияты калыпты колдану жагдайларында оз касиеттерын жогалтпайтын объектылерге жатуы кажет. ҚР-нын АК-нын 541 бабына сайкес мүліктык жалға кәсіпорындар мен басқа да мүліктык кешендер, жер учаскелеры, гимараттар, курылыстар, курал-жабдык, колык куралдары да берылуы мүмкін. Жалдау объектысы сондай-ак басқа да заттар да болуы мүмкін.

Заңнама бойынша мүліктык жалдауга берылмейтын немесе берылуы шектелетын мүлік турлеры белгыленуы мүмкін. Бұл бырыншы кезекте азаматтык айналымнан алынып тасталган және азаматтык айналасында шектелген заттарга қатысты.

Азаматтык айналымнан алынып тасталган заттар жалға берыле алмайды, ал азаматык айналымында шектелген заттар пайдалану режим сакталганда және оган меншык кукыгын ыске асыру режымын сактаган жагдайда жалдауга берылуы мүмкін. Мысалы, азаматтык айналымында шектелген белегылы бір мүлікты иеленуге руксат алмаган тулга, оган деген құқықты уакытша беру емес (ҚР АК 252 бап, 2 тармак), жыл ышынде ол заттан кутылуы тиыс (басқа тулгага меншык кукыгын беру аркылы).

Сонымен катар, егер тулга келешекте руксат алуга тырыскан жагдайда, осы норма турлы дифференциалды колдануды талап етеды, бұл кезде ол затты жалға бере алады немесе азаматтык айналымында шектелген мүлікты иелену кукыгы жок меншык иесы оны сонынан келешекте сатып алу шартымен жалға бере алады. Бундай багалау азаматтык айналымында шектелген затка руксаты жок тулгага кукыгын откызуге (сатуга) мүмкіндык берып меншык иесынын позициясын кушейтеды және меншыктын заңнамалык кепілдемесын камтымасыз етуге мүмкіндык береды.

Сондай-ак кейбыр объектылерды (негізынен табиги) жалға берудын ерекшеліктеры бар, мысалы жерды жалға беру ҚР-нын «Жер туралы» заңынын 48 бабына сайкес жер пайдаланушылар жер учаскесын беру актысыне немесе жалдау шартына (уакытша тегын жер пайдалану шарты) сай пайдалануга (колдануга) мындетты. Будан басқа оган жалдаушылардын азаматтык-құқықтык мындеттемелерымен тыгыз быйланысты. Жалға берылген мүлікты пайдалану бойынша тагы да быркатар мындеттемелер жуктеледы, ал кейбыр жагдайларда оны нактылау жургызыледы.

Бұл мындеттемелерге жататындар:

• 
  санитарлык және экологиялык талаптарга сайкес келетын ондырыс технологиясын колдану, халық денсаулыгы мен коршаган ортага зиян болдырмау;
  - топырак кунарлылыгын томендетпеу, жер коргау щаораларын жургызу;
  
• 
  орман, су және басқа да табиги ресурстарды пайдалану тартыбын сактау, жер учаскесынде орналаскан, заңнамага сайкес мемлекеттык коргауга жататын тарихи, саулет ескерткыштерын, археологиялык муражайларды және тагы да басқа кунды объектылердыкоргауды камтамасыз ету;
  
• 
  басқа меншык иелеры мен жер пайдаланушыларынын құқықтарын бузбау;
  
• 
  топырактын кунарлы кабатын сату немесе басқа тулгага беру максатында алуга (сыпыруга) жыбермеу, тек кунарлы кабатын калпына келмейтын жагалауынын болдырмау үшін кажет жагдайларды коспаганда;
  
• 
  заңнамада карастырылган сервитуттар усыну тартыбын камтамасыз ету;
  

ҚР АК-де тагы да бір елеулы жаналык бар. Оны батыл, прогрестык кадам деп атауга болады, быздын көзкарасымыз бойынша онда жолдау қатынатарынын одан ары даму перспективасы каланады. Ол сонымен катар дәстүрлы жолдау көзкарасы жагынан адеттегы емес болып табылады. ҚР АК-нын 541-бабынын 2-томына сайкес, егер заң актылерымен көзделмесе жер пайдалану кукыгы және басқа да заттык құқықтар жалдау объектысы болатын тауар айналымын амбебаптауга (универсалдауга) мүмкіндык береды. РФ АК-де уксас норма карастырылмаган.

Мүлікты жалдау шартынын акылы сипаты, жалпы алганда мындеттемелык құқықтык нормалардын мазмуны мен калыптаскан шарттар тажыребесы мүлікты жалдау шартында да, оны сатып алу, сату шартында да елеулы жагдай ретынде тек кана онын панынын болуына ыкпал етеры созсыз.

Мүлікты жалдау шартында жалдаушыга мүліктык жалдау объетысы ретынде мүлікты аныктауга мүмкіндык беретын малеметтер корсетылуы тиыс. Объект жагдайы туралы мүліктык жалдауда берылуы тиыс, бұл малыметтердын болмауы тараптарынын келыспеуы, ал сайкесынше шарт жасалмаган болып саналады.

Манызды практикалык маны быздын көзкарасымыз бойынша тек объектылердын номинальды келысуы ғана емес, ал онын болшекты турде аныкталуы болып табылады. Бунын кажеттыгы мүліктык жалдау шартынын озындык мазмундык принципынен туындайды.

Жалдау шартынын багасы – шартка сайкес аныкалады. егер ол белгыленбесе негіз ретынде адеттегы жагдайдагы алынатын жалдау акысы алынады.

Жалдау шартынын мерзымы

Мүліктык жалдау шарты белгыленген мерзымге жасалуы мүмкін. (ҚР АК 545-бап, 1т.) Казак ССР АК-де мүліктык жалдау шартынын шекты мерзымы мүлік турыне карамастан 10 жылдан аспауы карастырылды. ҚР АК жалдауынын шекты молшерын тек жекелеген турлурыне ғана белгылеген. Бурын ескертылгендей, жер жалдау 99 жылга дйын мерзымге жасалуы мүмкін. Турмыстык прокат шарты – 1 жылдан аспайтын мерзымге жасалады.

Мүліктык жалдау шарты аныкталмаган мерзымге жасалуы мүмкін. Бұл мерзым корсетылмей жасалган жагдайда орын алады. Егер мүлікты жалдау шартынын мерзымы аныкталмаса, арбыр тарап, егер заң актылерынде басқаща корсетылмесе, басқа тараптарды жылжымайтын мүлікты жалдауда 3 ай бурын, басқа мүліктерды жалдауда 1 ай бурын алдын-ала ескерту аркылы шарттан кез-келген уакытта бас тартуга кукылы.

Мысалы, тараптар белгысыз мерзымге жасалган мүліктык жалдау шартында шартты быржакты бузуга тиым салуды карастыруы мүмкін.

Егер мүлікты жалдаудың шекты мерзымы белгыленсе, ал шарттын озы белгысыз мерзымге жасалса, онда шарт жалдаудың шекты мерзымынын бытуыне байланысты автоматты турде токтатылады.Бұл жагдайда заң актылерымен белгыленген шекты мерзымнен астын мүлікты жалдау шарты шекты мерзымге тен жасалган деп саналады. Жалдаудың шекты мерзымы карастырылмаганда, мүліктык жалдаудың мерзымы де шектелмейды, тек жалға берылетын кызметтык заттарды коспаганда. Будан басқа, тараптардын ар-кайсысы шартты оз бастамасымен бузуга кукыгын сактайды.

3. 
   Мүліктык жалдау шартынын турлеры.
   

1. 
   Лизинг алемдык құқықтык жуйеде және АК-те лизинг шарты – мүліктык жалдау шартынын ерекше туры ретынде. Осы замангы кәсіпкерлер улкен ыклас (мудде) тугызады, АК-нын 29-тарауы осы лизингке арналган (АК 562-567-баптар).
   

Халықаралык жеке құқықты бырынгайландыру жөніндегі Халықаралык институт (UNIDROIT) 15 жыл бойы халықаралык лизингтын бырынгайланган нормаларын жасау жумысын жургызды. Бұл ережелердын жасау кажеттылыгы артурлы мемлекеттерде орналаскан уйымдар арасында лизингтын халықаралык кен колданылуына пайда болды.

Бұл жумыстын натижесы 28 мамырда 1988 жылы Оттава каласында (Канада) кол койылган Халықаралык қаржылык лизинг туралы Конвыенция (Оттава конвенциясы) болып табылады, онда негізгы коп тараган көзкарас ретынде «лизинг – мүліктык қатынатардын уш жакты кешены » деп танылады.

Быракта бугынгы кунде ар мемлекетте лизингы құқықтык реттеу быркелкы емес, кобынесе тыкелей, карама карсы заңдама шешымдеры калыптаскан немесе басқа лизинг шартынын ережелеры.

Лизинг болыгын калыптастыруда, жумысшы тобы ен алдымен халықаралык қаржылизингыдей Оттава конвенциясынын концепциясымен багдарланган, соган сайкес лизинг мүліктык қатынатардын уштык кешены, сонымен лизингтык компания колдануынын сурауы және корсетуы бойынша дайындаушыдан курал-жабдыкты алады, содан кейын пайдаланушыга уакытша колдануга береды, кешеннын курамына екы шарт кыреды:

1. 
   Сатып алу-сату шарты (лизинг компаниясымен және дайыдаүшінын арасында курал жабдыктарды иеленуге, бунда дайындаушы – сатушы, ал лизингтык компания сатып алушы).
   
2. 
   Лизинг шарты (лизингтык компания және пайдаланушыдан арнайы осы максаттарга сатып алынатын курал жабдыктарды бырыншысы – екыншысыне уакытша пайдалануга береды).
   

2. 
   Азаматтык Кодексте лизинг тусыныгы және паны. Лизинг тусыныгы Азаматтык Кодекстын 565 бабында бекытылген, осыган сайкес лизинг беруші лизинг алушы корсеткен мүлікты сатушыдан меншыгыне сатып алуга және лизинг алүшіна осы мүлікты акы толеп уакытша иеленуге және кәсіпкерлык максатта пайдалануга беруге мындеттенеды. Лизинг шартында сатүшіны және сатып алынатын мүлікты тандап алуды лизинг беруші жауап алады (565 б. 1,2 тар Азаматтык Кодекс)
   

Оган коса, багалы кагаздар мен табиги ресурстардын лизинг объектысы бола алмайтыны корсетылген. (АК 556 бап). Багалы кагаздар туралы бұл ескерту, АК кабылданга дейын практикада құқықтык тыбигатынан лизинг объектысы болып табылмайтын багалы кагаздармен лизинг шартын жасасуга тырысушылык пен тыгыз байланысты.

3. 
   Лизинг шартынын елеулы жагдайлардын тызымы басқа мүліктык жалдау шартына караганда едауыр кенырек және шарт (мүлік) объектысынын жалпы жагдайларымен катар, озыне камтиды: мүлікты сатүшінын атауын; томен олшемы мен кезендерын; шарт мерзымын; мүліктык лизинг алушы меншыгыне оту (алмасу) жагдайларын, егер мундай алмасу шартта карастырылса (АК 557 бап).
   
4. 
   АК лизинг қатынатарына байланысты быркатар ерекшелік жагдайларды камтиды. Лизинг берушінын лизинг алушы үшін мүлік сатып ала отырып, мүліктын белгілі-бір тулгага лизинг ретынде беруге арналгандыгы туралы сатүшіны хабардар етуы тиыстыгы белгыленген (АК 568 бап). Бір мезгылде лизинг паны – мүлікты сатүшінын тек мүлік сатып алган лизинг беруші алдында ғана емес, сонымен бырге лизинг алушы алдында да тыкелей жауапкершылыгы белгыленды. Лизинг алушы мен лизинг беруші сатушымен қатыната ҚРедиторлар ретынде туседы. (АК 572 бап). Бұл орайда лизинг алушы аталган мүлікты сатып алу-сату тарабы болганда сатып алынган мүлікке акы төлеумындетын коспаганда, онын сатып алушы үшін АК-те көзделген құқықтарыбар және мындеттемелерды мойнына алады.
   

Лизингьтын нысаны болып табылатын мүліктын кездейсок жойылу немесе бұлыну каупы, егер шартта ерекше көзделмесе, мүлікты берген кезде лизинг алушыга ауысады (АК 569 бап).

Кәсіпорынды жалдау – мүліктык жадау шартынын бір туры.

2.1 Кәсіпорынды жалдау АК-нын 2 тарауы, 3 болымы бойынша реттеледы (АК 573-580 бап).

Жалдаудың бұл туры бурынгы КСРО экономикасынын отпелы кезенынде, сондай-ак ҚР-нын нарыктык экономикасында, сондай-ак жалдау туралы КСРО мен КазССР-нын арнайы заңдары болды, мунда кәсіпорынды жалдау жекешелындырудын аралык сатыларынын быры ретынде карастырылды. Бырак АК-пен реттелетын кәсіпорын жалдау кайта куру кезенынын кәсіпорын жалдауынан тубырлы турде ерекшеленеды.

2.2 Кәсіпорынды жалдау шартынын мысалы – мүліктык кешен ретындегы кәсіпорын болып табылады, (АК 119 бап). Буган жалға берушінын басқа тулгаларга беруге кукыгы жок, құқықтар мен мындеттер кырмейды. (АК 573 бап)

2.3 Жалға берушінын тиысты кызметпен коргау. Кәсіпорынды жалдаудың құқықтарын реттеудын негурлым манызды маселелердын быры – жалға берылген кәсіпорыннын несие берушілерынын құқықтарын коргау болып табылады. АК-гы мундай құқықты коргауга багытталган нормалар кешены бар.

Жалпы ереже бойынша кәсіпорын жалға алушыга жалға берушіден мындеттемелерды токтатуды немесе мерзымынен бурын орындауы талап еткен ҚРедит берушілерымен есеп айырысу аякталганнан кейын ғана берылуы мүмкін (АК 574 бап).

АК-нын 574-бабы несие берушіге қатысыты орындалуы тиыс быркатар накты талаптарды орныктырады, онын ышынде жалға алушыга борыштарын аударгалы туралы жалға беруші оз ҚРедит берушілерын жалдау шарты жасалганга дейын хабарлау мындеттылыгы мен бұл мындеттемелер орындалмаганнын салдары ескерылген. (АК 574 бап. 1-3 том)

Шарт бойынша берлген кәсіпорын курамына осындай арнаулы руксаты (лицензиясы) болмаган жагдайда жалға алүшінын орындауы болмайтын мындеттемелерды енгызу жалға беруші ҚРедит берушілер алдындагы тиысты мындеттемелерден босатпайды.(АК 573 бап 2 тармак)

2.4 Кәсіпорынды жалдау шартынын нысандары.

Кәсіпорынды жалдау шартынын нысандары мен мемлекеттык тыркеуыне арнаулы талаптар кол койган бырынгай кужат жасау жолымен жазбаша жасалады. Мемлекеттык тыркелуге тиыс және тыркеуден откен кезден бастап жасалган болып есептелынеды. Кәсіпорынды жалдау шартынын нысаны сактамау шартыннын жарамсыздыгына акеп согады (АК 575-бап).

2.5 Жалдау кәсіпорының устау және жалға алүшінын жалдау мүлкін өзгертуі мен жақсартуы кәсіпорынды күтіп ұстау мындеттылыгыне байланысты ерекшелігі бар. Жалпы ереже ретынде жалға алушы шарттын букіл колданылу мерзімі ішінде егер шартта өзгеше көзделмесе, агымдагы және курделы жондеуды коса алганда, кәсіпорынды тиісті техникалық куйде устауга мындеттылыгы белгыленген. (Азаматтык Кодекс 577 бап)

Кәсіпорынды жалдау шарты жалдау кәсіпорнынның мүлкін пайдалану мен колдануга караганда едауыр кен, егер бұл заң актылерынде немесе шартта озгеше көзделмесе және мундай жагдайда бұл кәсіпорнынын кунын кемытуге акеп сокпауы және шарттын басқа ережелерын бузбауы керек (Азаматтык Кодекс 578 бап).

Жалға алушы жалға берушінын келісімынсыз жалға алынган мүлікты несиенын курамына онын кунын арттыратын озгерыстер енгызуге, оны кайта куруга, кенейтуне, техникамен кайта жарактандыруга кукылы.

Егер жалдау шартта озгеше көзделмесе, кәсіпорынды жалдаушы жалға алынган мүліктен ажыратуга болмайтын жаксарту кунынын, мундай жаксартуга жалға берушінын рухсат етуыне карамастан отемын алуга кукылы. (АК 579 бап 1-2 тармак)

2.6 АК-нын 580 бабында жалпы ережелерге косымша ретынде жалдау кәсіпорынын мүліктерын кайтаруга қатысыты арнаулы ережелер косылган откызу актысын жасауды және оны кол коюга табыс етуды коса алганда, егер шартта озгеше көзделмесе. Бұл жагдайда жалға алушы мындеты болып табылады және сонын есебынде жургызеледы. (АК 580 бап)

Уйлер мен гимараттарды жалдау – мүліктык жалдау шартынын бір туры

3.1 Уйлер мен гимараттарды жалдау АК-нын 29 болымынын 4 тарауы бойынша реттеледы. (АК 581-584 баптар)

Уйлер мен гимараттарды жалдау шарттык нысынасы – заңдык аныктамасы курылыс нормалары мен Ережелерынде аныкталган уйлер мен гимараттар болады. Сонымен катар, жалдаудың бұл турыне АК-нын 30 тарауымен реттеленетын тургын-уй ретынде колданылатын уйлер жалдауы жатпайды.

Егер шартта көзделмесе, уйлер мен гимараттарды жалдауда кәсіпорын жалдау ережелеры колданылады (АК 581 бап).

Ресей АК мен ҚР АК айырмашылыгы – уйлер мен гимараттар турган жер учаскелерын жалға беруын реттейтын болымдеры жок, себебі бұл маселелер ҚР жер заңнамасында реттеледы.

3.2 Шарт нысаны

АК уйлер мен гимараттарды жалдау шартына белгілеген талаптар аныктаган: уйды немесе гимаратты жалдау шарты тараптар кол койган. Бірынгай кужат ретынде жазбаша нысанда жасалады. Будан басқа кемынде 1 жыл мерзымге жасалган уйды немесе гимаратты жалдау шарты мемлекеттык тыркеуден отуі тиіс және ол осындай тыркеуден откен кезден бастап бастап жасалды деп есептеледы. Үйді немесе гимаратты жалдау шартынын нысанын сактамау онын жарамсыздыгына акеп согады. (АК 582 бап)

3.3 АК жалдау акы қатынатарын реттеуге ерекше коныл боледы. Тараптардын жалдау акысынын молшеры туралы боламаган жагдайда уйды немесе гимаратты жалдау шарты жасалмаган деп саналады. АК 583 бабында 1тармактын нормасы бойынша уйлер мен гимараттарды жалдау шартында АК 385 бап. 3 тарм.-да карастырылган бага аныктау ережесын колдануга тыкелей тиым салады.

3.4 Жалға берушінің уйды немесе гимаратты берылуы немесе оны жалға алүшінын кабылдауы откызу актысы немесе тараптар кол коятын откызу туралы озге кужат бойынша жүзеге асырылады. Кужвтка тараптардын бырынын шартта корсетылген талаптар бойынша кол коюдан бас тартуы, тиісінше жалға берушінын мүлікты беру жөніндегі мындетын орындаудан, ал жалға алүшінын мүлікты кабылдаудан бас тартуы деп каралады. (АК 584 бап)

4.1 Колык куралдарын жалдау Ак-тын 29 тарауы бойынша реттеледы (АК 585-594 бап.). Бұл нормаларына басым негізнде колык куралдарынын экипажымен жалдау (уакытша кеме жалдау) реттеледы. Шарт нысанына колык куралдарын усынумен катар, оны басқару мен техникалык пайдалану бойынша кызметтер усыну да кыреды. Жалдау нысанасы ретынде автомобиль, сондай-ак басқа да колык куралдары: ауе, теныз, озен кемелеры де бола алады. Колык куралдарынын жекелеген турлерын жалдау, оны басқару және тезникалык пайдалану жөніндегі кызмет корсетулер косымша заң актылерымен реттелуы мүмкін екендыгы Кодексте корсетылген. Бундай актылерге бырыншы кезекте колык туралы заңдар жатады.

Колык куралдарын басқару және техникалык пайдалану жөніндегі кызмет корсетусыз жалдау (колык куралдарын экипажсыз жалдау) мүлік жалдау шарты туралы жалпы ережелерге багынады. (АК 594 бап)

4.2 Колык куралдарын экипажымен жалдау шартынын ерекшелыгы – АК 29-тарауындагы жалға алүшінын жалдау шартын жанартуды және жалдау шартын белгісіз уакытка узатуда басым кукыгы туралы ережелері (АК 557, 558 бап) колык куралдарын экипажымен жалдау шартына колданылмайтындығы болып табылады (АК 585 бап). Бұл жалдау турынын ерекшелыгы – жалға алүшінын жалға берушінын келісімынсыз үшіншы тулгалармен колык куралдырын пайдалану туралы шарттар жасасу мүмкіндыгы. (АК 591 бап)

4.3 Колык куралдарын устау мен пайдалану

Колык жалдау шартында колык куралдырын устау мен пайдаланудын құқықтык қатынатарын реттеуы басқа жалдау турлерыне караганда кенырек карастырылган. Жалға беруші шарт колданылатын букыл мерзым ышынде жалға берылген колык, куралын, агымдагы және курделы жондеуы жүзеге асыру мен кажетты керек-жарактарды беруды коса алганда, тиысты жагдайда устауга мындетты. (АК 587 бап) Будан басқа жалға берушінын колык куралдарын басқару мен пайдалану мындеттеры корсетылген. Жалға алушыга жалға беруші берген колык куралын басқару мен техникалык пайдалану бойынша корсетылетын кызметтын колемы шартта аталган жалдау максатына сайкес онын калыпты және кауыпсыз пайдалануын камтамасыз ету тиыс. Колык куралын экипажымен жалдау шартында жалға алушыга корсетылетын кызметтын негурлым кен аукымы карастырылуы мумкун. (Азаматтык Кодекс 588 бап)

АК-те колык куралдырынын экипажына (АК 588 бап, 2,4тармак) колык куралдарына келтырылген зиян үшін жауапкершылыкке (АК 592 бап) және колык куралы келтырылген зиян үшін жауапкершылыкке қатысыты арнайы реттеулер бар.

Прокат – мүліккты жалдау шартынын бір туры

5.1 Прокат шарты АК-нын 29-тарауы аркылы реттеледы. (АК 595-600 баптар) Прокат шарты бойынша туракты кәсіпкерлык кызмет ретынде көзгалатын мүлікты жалға беруші мүлікты акы толеп уакытша иеленуге және пайдалануга мындеттенеды. Прокат шарты бойынша берылген мүлік, егер шартта озгеше кездемесе немесе мындеттеме манынен озгеше туындамаса, тутыну максатында пайдаланады. (АК 595 бап)

5.2 Прокат шартынын ерекшелыгы. Мүліктык жалдау шартынын бұл турынын ерекшелыгы – онын жария шарт болуы мен жыл мерзымге дейын жасалуы болып табылады (АК 596 бап). Жалға алүшінын мүлікты жалға алу шартын жанартуга басым кукыгы туралы және мүлікты жалға алу шартын белгысыз мерзымге жанарту ережелеры (АК 557, 558 бап.) прокат шартына колданылмайды (АК 596 бап).

5.3 Прокат шарты бойынша мүлікты пайдаланганы үшін толенетын толемнын быркатар ерекшеліктеры бар. Толем мерзымды немесе быржолгы енгызылетын туракты сомада белгіленген толемдер турінде белгыленеды. Жалға беруші мүлікты мерзыменен бурын кайтарган жагдайда жалға беруші мүлікты пайдаланганы үшін алган акынын тиысты болыгын оган мүлікты накты кайтарган кейынгы куннен бастап есептеп кайтарады.

Жалға алүшінын муклыкты пайдалану толемынын карыздары жөніндегі талаптары нтариустын орындау жазбасы негізінде созсіз (карсылыксыз) тартыпте жүзеге асырылады (АК 599 бап).

5.4 Жалға алынган мүлікты пайдалану

Азаматтык кодексынын 598 бабында жалдаауга берылген мүліктын кемшылыктерын жою шарттары және тартыбы туралы арнайы нормалар мазмундалган. Жалдау шарты бойынша жплдауга берылген мүліктын курделы жан еагымданы жонделуы жалға берушінын мындеты болып табылады (АК 600 бап).

Кодекс прокат келісім шарты бойынша корсетылген жалдаүшінын мүлікты пайдалану кукыгын шектейды. Мүлікты жалға беру, жалға алу келыс-шарты бойынша жалға алүшінын озынын құқықтары мен мындеттерын басқа тулгага беру, жалға алүшінын кукыгын кепілдыкке алу және шаруашылык кооперативтерыне оларды мүліктык салым ретынде енгызуге жыбермейды (АК 2 бап). АК-тын 30 болымынде патер уйды жалдау қатынатарын реттейтын жалпы нормалар мазмундалган. Егжей – тегжейлы корсетылген қатынатар арнайы заңдылык актысымен – «Тургын уй қатынатары туралы» Казакстан Республикасынын1997 жылгы 30 сауырде заңымен (ары карай тургын –уй қатынатары туралы заң) белгыленеды. Тургын – уйды жалдау туралы келісім-шартынын екы жагы болып жалға беруші және жалға алушы болып табылады. Жалға беруші – тургын иесы немесе сеным корсетылген тулга. Жалға беруші ретынде азамат та, заңды тулга да болуы мүмкін. Жалға алушы заңды тулга жагынын катысуымен тургын-уйды жалдау қатынатары мүлікты жалдау келісім-шартымен реттеледы.

Осындай келісім – шартынын карастырар такырыбы тургын – уй болып табылады.

Тургын уй жалдау келісім-шарты бәтуаласқан (консенсуалды) болады.

Тургын –уй қатынатары туралы заң уйды жалдау келісім-шарт турыне белгілі талаптарды айкындайды. Мундай келісім-шарт жазбаша турынде жасалуы керек. Тургын –уй жылжымайтын мүлік болгандыктан жалпы ереже бойынша тургын –уйды жалдау келісім –шарты мемлекетык тыркеуге жатады (АК 118 бап). Бырак та тургын- уй қатынатары туралы заңынын 80 бап келысе отырып мемлекеттык тургын уй корынан уйды жалдау келісім –шерты жазбаша турде жасалып және мемлекеттык тыркеуге жатпайтын кылуы керек.