Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруда ақпараттық технологияларды

Адам іс-әрекетінің әртүрлі салаларында, сонымен қатар, білім саласында ақпараттық технологиялардың жаңаша құралдарын қолдану бүгінгі күні үлкен өзектілікке ие болып отыр. Отандық және шетелдік оқулықтарда білім процессін компьютерлендіру ең өзекті факторлардың бірі ретінде қарастырылады.

Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының білім туралы тұжырымдамасы ойлы, өнерлі, білімді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған және қазіргі білім жүйесі оқушылардың танымдық белсенділігін дамытатын оқудың дәстүрлі емес, белсенді түрін және әдістерін оқу процессіне енгізу бағытында құрылуы тиіс.

Білімді дамыту үшін білім берудің үйреншікті әдісінен оқыту процессінде оқушылардың әдісінен оқыту процессінде оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыратын білім берудің жаңа белсенді әдісіне көшу керек. Бұл тапсырманы оқыту процессінде тек жаңа технологияларды қолдану арқылы жүзеге асыруға болады.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында (3бап) белгіленгендей, білім беру жүйесін ақпараттандыру, мемлекеттік білім саясатының негізгі қағидаларын жүзеге асырудың маңызды бір механизмі болып табылады. Ақпараттық ортаны құруға негізделген білім берудің жаңа жүйесін қалыптастыру және педагогикалық практиға жаңа ақпараттық құралдарды, сонымен қатар, басқа да жаңа технологияларды енгізу білім жүйесін дамытудағы стратегиялық тапсырма болып саналады [39].

Қазіргі кезде жаңа білім жүйесі интернеттің пайда болуының арқасында дамығанын барлығы мойындайды. Көптеген әдіскерлер видеофильм, электрондық пошта(e-mail), мультимедиялық презентация, анимациялық суреттер және т.б. көмегімен шетел тілінде монолог және диалог түрінде сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығуларды құрастырумен айналысып жатыр. Ал шетелде болмай-ақ , сол елдің тілінде сөйлей алу қабілетіне ие болу оңай емес. Сондықтан, мұғалімнің маңызды тапсырмасының бірі шет тілі сабағында жаңа технологиялардың түрлі амалдарын қолдана отырып, сөйлеудің шын ситуацияларын құру болып табылады. Шет тілін үйрету процессінде компьютер технологияларын қолдану сабақты қызықты жолмен өткізуге көмектеседі. Мысалы, анимациялық суреттер, видеокөріністер, презентациялар, флипчарттар(интерактивті тақта) және т.б. әртүрлі дыбыстар арқылы көрсетіледі. Компьютер мониторындағы көріністер оқушының іс-қимылының арқасында өзгеріп отырады Бұл динамикалық және оқушының бар ойын өзіне бағыттайды, сонымен қатар, оқу процессінде оқушының белсенділігі оянады. Нәтижесінде, оқушы ақпаратты оңай әрі тез қабылдайды және оқушының ынтасы мен қызығушылығы жоғарылайды.

Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттiк бағдарламасының негiзгi бағыттарының бiрi – оқыту процесiн ақпараттандыру. Дәстүрлi оқу құралдарынан басқа тыңдаушыға мына типтегi материалдар ұсынылады:

-компьютерлiк үйрету бағдарламалары

-электрондық оқу құралдары

-компьютерлiк тестiлеу жүйесi мен бiлiмдi бақылау

-электрондық анықтамалар мен энциклопедиялар

-аудио және видеоматериалдар

-Интернет желiсiндегi ақпараттық материалдар

Аталған құралдар оқу материалдарын жеделдетiп меңгеруге және оқытудың сапасын арттыруға игi әсерiн тигiзедi.

1 сурет Шет тілін үйрету процессінде компьютер технологияларын қолдану сабақты қызықты жолмен өткізуге көмектеседі.

Компьютерлік технология- оқытудың арнайы жиынтығы мен әдістемесін, әдісін және тәрбие құралдарың анықтайтын технологиялық- педагогикалық процесті ұйымдастырудың ең тиімді жолы болып табылады.

Ең алдымен компьютер оқытушыға білімгерлердің өз бетінше жұмысын ұйымдастыруына жәрдем береді. Ол үшін мынандай жаттығулар мен әдістемелік тәсілдерді қолдану ұсынылады.

1. 
   Сұрақ –жауап диалогы. Білімгерлер сұраққа құралған лексика граматикалық материалдар негізінде сұрақтарға жауап беруі керек.
   
2. 
   Тандамалы жауаптармен жүргізілетін тапсырма. Компьютерге жауап беру үшін білімгер ұынылатын нұсқалардың бірін таңдауы қажет.
   
3. 
   Еркін құрылған сөйлемдерді стильдік түзету.
   
4. 
   Толықтыруды керек ететін жаттығулар. Компьютер толықтыруды керек ететін сөйлем жиынтықтары мен мәтіндерді ұсынады. Сөздерді аудару үшін көмекші құрал ретінде беріледі, немесе компьютер ұсынған жауаптардың нұсқалары ішінен қажетті сөздер мен сөз тіркестермен толықтырылады.
   
5. 
   Сөздік меңгерудегі өзін-өзі бағалауға арналған жаттығулар.
   

Сөздердің синонимдік пен антонимдік қатары тауып алуға комегін туғызады. Қазіргі кезде белгілі болып отырған компьютер арқылы оқытатын арнауы мынадай бағдарламалар бар: А) Уордсток (сөздікпен жұмыс жасау бағдарламасы) ; Ә) Мэтчмастер ( сәйкестіктерді іріктей алуға дағдыландыруға арналған бағдарламалар); Б)Чойсмастер (варианттарды іріктей алуға дағдыландыратын бағдарламалар); В)Клоузмастер (бос орынды қажетті жауаппен толтыру дағдысын қалыптастыруға арналған бағдарлама); Г) Кроссводмастер (кроссводтарды толтыруға уйрететін бағдарлама); Д)Юнисаб (сөз немесе сөз тіркесін, дыбысты алмастыруға дағдырландыру бағдарламасы); Е)Юнилекс (мәтін бойынша сөздікпен жұмыс жасау бағдарламасы); Ж)Гэпмастер (жеберілген бос орындарды толтыруға дағдарлындару бағдарламасы); З)Пинпойт (іздену, шешу, табу дағдырларын қалыптастыруға арналған бағдарлама); И) Спидрит (білімгерді шапшаң оқуға дағдырландыратын бағдарлама); Қ)Тестмастер (сұрақ-жауап формасындағы тест алуға арналған бағдарлама) [40].

Интерактивті тақтамен презентацияны бірге қолдану оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ерекше арттырады. Ағылшын тілі сабағында компьютерді, мультимедиялық және электрондық оқулықтарды және интерактивті тақтаны пайдаланғанда:

• 
  лексиканы оқып үйретеді;
  
• 
  сөйлеу ырғағын;
  
• 
  диалог, монолог және рөлдік ойындарды;
  
• 
  хат жазуға үйретеді;
  
• 
  грамматикалық құрылымдарды түсіндіріп, оқушылардың есінде сақтауға көмектеседі.
  

Компьютер арқылы оқыту оқушылардың төмендегідей қабілеттерін қамтиды:

1. 
   өзіндік оқу, шетел тілінің әр түрлі атыларындағы іскерліктерді игеру,
   

2. 
   оқытушының басқаруымен шетел тілінің белгілі бір тақырыбы
   

Қорыта келе, АКТ - ны пайдалану ,барысында жеткен жетістіктеріміз:

1. 
   оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға
   

2. 
   АКТ - ны сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін
   

3. 
   оқушылардың оқуға, білім алуға деген ұмтылысы артты.
   
4. 
   АКТ құралдарымен жұмыс істей отырып оқу тапсырмаларын қиындық
   

5. 
   Оқушының еркін ойлауына мүмкіндік берді;
   
6. 
   Ұжымдық іс - әрекетке тәрбиеледі;
   
7. 
   Тіл байлығын жетілдірді;
   
8. 
   Жан - жақты ізденушілігін арттырды;
   

1. Алфавитті дұрыс меңгерту;

2. Орфографияны дүрыс оқыту;

3. Дүрыс оқу дағдысын қалыптастыру;

4. Лексиканы меңгеру;

5.Оқушылардың ойын дамыту, дүрыс жазу, дүрыс айту, дүрыс білу дағдысын қалыптастыру. Оқушыларды шетел тілінде сөйлеуге қарым-қатынас жасауға шет тілін әрбір мүғалім өз сабақтарында жаттығуды бір түрі ретінде ойындарды қолданып, сабақ қызықты өтуге, оқушылардың тілге деген қызығушылығын арттыруға білім деңгейін тексеру қүралы ретінде пайдалануға болады. Таңдап алынған ойындар оқушылардың сөз байлығына, тіл қорына сай болу керек. Мүғалім кез-келген ойынды өткізу үшін алдын-ала жоспар қүрып алуы керек. Сонымен бірге мүғалім ойынға қойылатын әдістемелік талаптарын біліп орындауы тиіс. Ол әдістемелік түрғыдан алғанда мынадай бөліктерден түрады:

1) Ойынның өтілетін сабақтардың мазмүны мен тақырыбына сай болуы;

2) Ойынға берілген уақытты нақты белгілеу;

3) Ойынның ойналу түрі-топ болып ойнау;

4)Ойынға қажетті материалдық түгел дайындалып қойылуы;

1. What’s in the bag? «Сомкеде не бар?» ойыны.

Мүғалім алдымен балаларға бір сөмке алып келеді. Балалардан сүрайды. Балалар сомкеде не бар? Балалар ішінде дәптер, қалам, кітап бар деп айта бастайды. Мүғалім бүл ойынды сабақ соңында қолданса болады. Әсіресе жаңа создерді еске түсіру үшін қолдануға болады. Мүғалім сөмкенің ішіндегі заттармен таныстырады. Сомкеде не бар? Мүғалім оқушылардан What’s this? сүрағы арқылы затты корсету арқылы сүрайды. Мысалы: a pen, a copybook, a pencil, a ruller, a rubber деп көрсетеді. Сосын оқушыларға жеке-жеке қайталатады. Сөздерді үмытпау керек. Сосын оқушыларға сөмке ішіндегі заттарды таратып беріп, оқушылардан осы заттарды мына сүрақ арқылы сүрауға болады. Мысалы: Who has a pencil? Who has a ruller? Жауап бергенде оқушылар кімге екенін табу керек. Оқушылар тапса Janar has a pencil деп табу керек. Бұл ойын оқушының сабаққа деген қызығушылығын артып, сөздік қорларын молайып, есте сақтау қабілетін арттады [41].

2. 
   Board race «Тақта сайысы» ойыны
   

3. Question Rase «Сұрақтар» сайысы Бұл ойынның шарты: Мүғалім сол сабаққа қатысты сүрақтар қойылады. Осы сүрақтар оқушыларға таратылып беріледі. Оқушылар сол сүрақтарға дүрыс жауап беру керек. Мысалы: жыл мезгілдерін өткен кезде суреттер арқылы да мынадай сүрақтар арқылы қолдануға болады. 1. How many seasons are there in a year? 2. What are they? 3. How many months are there in a year? 4. What are they? 5. What season is it now? 6. What month is it now? 7. How many days are there in a week? 8. What are they? Осы сүрақтар арқылы оқушылардың сөйлеу қабілеттері артып, сөздік қорлары молайып, сабаққа деген қызығушылығы артады. Қорыта келегенде, оқу үрдісінде ойын түрлерін пайдалану біріншіден, оқушылардың білімін берік меңгерту қүралы болса, екіншіден балалардың сабаққа деген қызығушылығын көтеру болып табылады. Ойын түрлерін пайдалану мынадай нәтижеге жеткізді. Нәтиже:

1. Әр оқушының шығармашылығы артады;

2. Жылдам жұмыс істеуге дағдыланады;

3. Оқушының жеке қабілеті анықталады;

4. Оқушы топ жаруға ұмтылады;

5. Оқушының ойлау қабілеті дамиды;

6. Әр оқушы өз деңгейімен бағаланады.

Қорытындылай келе, ағылшын тілі сабағында жаңа ақпараттық технологияларды қолданылудың маңыздылығы төмендегілерден көрінеді:

1)Компьютерлік технологиялардың бар бағдарламаларын ағылшын тілінде сөйлеуге, түсінуге үйрету процессінде қолдану мүмкіндіктері;

2) Видиефильмдер мен мультимедиалық призентациялар арқылы диалог және монолог түрінде сөйлеуге үйретудің жаңа нұсқаларын пайдалану;

3)Ақпараттық технологияларды қолдану ерекшелігі арқылы, шет тіл үйретудің әдіс- тәсілдерін меңгерту;

4)Ағылшын тілін үйрету процессіндегі мультимедиа мен видиеофильмдерді пайдалану;

5)Интерактивті тақтаның жаңа сабақты оқушыға сондай-ақ, күрделі тақырыптарда уақытты үнемдеуге өте тиімді;

7)Ақпараттық технологияларды пайдалана отырып оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыру

Дипломдық жұмысты жазу барысында ақпараттық технологияларды қолданудың теориялық негіздері пайымдалып «танымдық қызығушылық» ұғымына анықтама бердім. Ақпараттық технологиялардың білім беру жүйесіндегі алатын орны айқындалып, ақпараттық технологиялардың түрлері анықталды. Зерттеу барысында негізделген теориялық қағидалар және оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыру негізінде жүргізілген тәжірибелік зерттеу жұмысы нәтижесінде алынған мәліметтер зерттеудің дәлелдей түседі және мынадай тұжырымдар мен ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді:

- Қоғамның саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени, ғылым, білім салаларындағы өзгерістерге байланысты орта мектептердегі оқушыларға білім беру сапасын қайта қарап, жақсартуды талап етеді;

- Танымдық әрекеттегі белсенділік компоненттерін бір арнаға біріктірген тиімді болады: мотивациялық, еріктік, мазмұнды-операциялық, бағалау- нәтижелік;

- Оқу үрдісінде оқушылардың танымдық-белсенділігін қалыптастыру жеке тұлғаның өзіндік ақыл-ой дербестігін, шығармашылық әлеуетін көтереді.

- Оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыратын педагогикалық шарттар жиынтығы мен тиімді әдіс-тәсілдерді, оқытудың түрлі формаларын қолдану арқылы оқушылардың білім деңгейін көтеріп, танымдық ой-өрісін арттыруға болатынын эксперимент жұмыстарының қорытындыларынан көруге болады.

Дейтұрғанмен, шет тілін оқыту үдерісінде жеткіншектерді шет тілін ақпараттық технологияларды қолдана отырып оқыту мәселесіне жете көңіл бөлінбегендігі, шет тілінің пән ретінде, атап айтсақ, ағылшын тілінің, білім беру саласында маңыздылығын жете түсінбеуі, шет тілі пәнінің тәрбиелік мүмкіндіктері жете қарастырылмағандығы анықталды. Бұл мәселені мақсатты түрде шешу үшін шет тілі пәнінің тәрбиелік мүмкіндіктерін, оның әдіс-тәсілдерін дамыту жолдарын жете зерттеп талдау қажеттігі туындайды. Көпұлтты және көпконфессиялы Қазақстан мемлекетінде жаңа сипатқа ие болып отырған ақпараттық құзыреттілік мәселесін Қазақстан Республикасының ұштұғырлы саясатымен ұштастыра жүргізуді міндеттейді.

Дипломдық жұмысымызда оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруда өзіндік жұмыстың маңыздылығын зерттей келе мынадый ұсыныстар туындады:

- Мектептегі жоғары сынып оқушыларына конференциялар, дебаттар, дөңгелек столдар, іс-шаралар жыл сайын жүргізіліп отырылуы керек.

- Өзіндік жұмысқа бейімдеудің дидактикалық жүйесін тиімді жүзеге асыратын оқытудың жаңа технологияларын жасап, іске ендіру керек.

- Оқушылардың танымдық белсенділігі мен өзіндік жұмыстарын дамыту барысында кешенді мақсатты бағдарлама жасау.

- Оқушының қабілеті мен білімін көтеру мақсатында оқу жоспарларын жасау. Қосымша танымдық сабақтарды көбейту.

Қоғамның әлеуметтік дамуына сай, келешекте білім берудің жаңа технологиясына сай оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың әдіснамалық, ғылыми-теориялық жақтары жете зерттеуді қажет етеді. Сонымен қатар оны болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлауда жеке проблема ретінде арнайы зерттеуге болады.

Зерттеу нәтижесінде алынған оқушылардың ақпараттық тәрбиелілік деңгейінің сандық және сапалық көрсеткіштері салыстырылып біз ұсынған жүйенің тиімділігіне көз жеткіздік.

Зерттеудің мақсаты, нысаны, пәні, болжамына сәйкес келесі міндеттері орындалды: шет тілі сабағында ақпараттық технологиялар негізінде оқытудың танымдылық белсенділігін арттыру жолдарын анықтадық.

- шет тілі сабағында ақпараттық технологияларды қолданудың теориялық негіздерін ашып көрсеттік;

- психологиялық-педагогикалық әдебиеттердегі «танымдық-қызығушылық» ұғымы толықтай тоқталып өттік;

- ақпараттық технологиялардың білім беру жүйесіндегі алатын орны;

- ақпараттық технологиялардың түрлері;

- шет тілін оқытудың негізгі принциптер;і

- ақпараттық технологиялардың бүгінгі жағдайы мен мүмкіндіктерін анықтау;

- жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушыларға шет тілін ақпараттық технологияларды қолдана оқытудың теориялық негізін айқындау және мәнін ашып көрсету.

Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстар мен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде – өздерінің кәсіби потенциалдарының қалыптасуына жол ашуы керек.

Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептейміз.

Демек, болашақ педагогтар осы ақпараттық қоғамнан қалыспай, жедел ойлаушы, жедел шешім қабылдаушы, ерекше ұйымдастырушылық қабілетті, нақты бағыт-бағдар беруші болып шығуы – бұл қазіргі заманның талабы. Ол үшін әрбір оқытушы мүмкіндігінше сабақта АКТ-ны қолдануы қажет. Зерттеу барысында АКТ -ны сабақта пайдаланудың тиімді жолдарын айқындадық:

1) Оқушының еркін ойлауына мүмкіндік береді;

2) Ақыл-ойын дамытады;

3) Шығармашылық белсендігін арттырады;

4) Ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді;

5) Тіл байлығын жетілдіреді;

6) Жан-жақты ізденушілігін арттырады.

Қазіргі заманның ақпараттық технологиясын оқушыға игерту – бүгінгі заман талабы. Оны жүзеге асыру – әрбір шет тілі мұғалімінің міндеті.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Қазақстан Республикасы «Білім туралы» заңы. - Алматы, 2005. – 200 б.

2 Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы // Қазақстан мектебі. №2, 2004. – 4-16 б.

3 Назарбаев Н. Қазақстан халқына жолдауы //. - №32-33, 19 ақпан, 2005.

4 Назарбаев Н. Қазақстан халқына жолдауы //Егем.Қазақстан. 2 наурыз, 2006.

5.Назарбаев Н. Қазақстан халқына жолдауы // Егем. Қазақстан. №55, 1.03.07.

6. Нұрғалиев Р.Н., Ақмамбетов Ғ.Ғ. Философиялық сөздік. Алматы, 1996ж. - 525 б

7. Павлов Иван Петрович Советская энциклопедия, 1969

8.Дьюи, Дж. Школа и общество / Дж. Дьюи. – М.: Госиздат, 1924

Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения.– М., 1974.-584 с.

9. Назарбаев Н. Қазақстан халқына жолдауы //Егем.Қазақстан. 5 наурыз, 2007.

10.Құлекеев Ж. Білім реформасы - елдіктің ісі : /Саясаттанушы-ғалым Әзімбай Ғалидың газетіміміздің №10 санында жарияланған ұсыныс-хатына Білім және ғылым министрінің жауап хаты / Ж.Құлекеев// Қазақ әдебиеті. - 2004. -№13,2 сәуір. - Б. 3.

11.Г.Е. Ермахан Бiлiм берудегi менеджмент=Менеджмент в образовании Нравственное воспитание школьников в народные традиции // Бiлiм берудегi менеджмент=Менеджмент в образовании, 2004. - № 4

12. Қазақстан Республикасының Президентінің 2011жыл 29 қаңтардағы Қазақстан халқына жолдауы.

13. В.Оконь [Электронный ресурс] // Сидоров С.В. Сайт педагога-исследователя. – URL: http://si-sv.com/publ/21-1-0-212 Источник:http://si-sv.com/publ/21-1-0-212

14. Кузовлев В.П., Пассов Е.И. Коростелев В.С. Памятка как вспомогательное средство обучения. В кн.: Общая методика обучения иностранным языкам. Хрестоматия. / Сост. Леонтьев А.А. - М.: Русский язык, 1991.

15. Бим, Инесса Львовна. Концепция обучения второму ино- странному языку (немецкому на базе английского) : [учеб. пособие] / И.Л. Бим. – М. : Титул : Titul, 2001. – 45 с.

16. Якиманская И.С. Личностно-ориентированное обучение в современной школе. — М.: Сентябрь, 1996. — 96с.

20. Ағылшын тілі/Аяпова Т., Әбілдаева З. - 2002

21. Т. Аяпова, З. Әбілдаева, Ж. Тұтбаева. Издательство - Алматы, "Атамұра", 2003.

22. Кузнецова, Т. Д. English. Английский язык [Текст] : учеб. для 8 кл. общеобразоват. шк. / Т. Д.Кузнецова, П. Г. Козлов. - Алматы : Мектеп, 2004. - 238 с.

23 Құраубаева А. Ежелгі дәуір әдебиеті. – Алматы, Т. 2, 1991.

24 Түркістан халықаралық энциклопедия // Бас редакторы Нысанбаев Ә. Алматы, 2000. – 655

25 Ысқақов Б. Қорқыт ата кітабы. Түркі тілінен аударған Ысқақов Б. - Алматы: Жазушы, 1994. – 160 б.

26 Әл-Фараби Әлеуметтік-этикалық трактаттар. – Алматы, 1975. – 382 б.

27 Егеубаев А. Ежелгі дәуірдегі қазақ әдебиетінің көркемдік эстетикалық ізденістер мен түрленулер– Алматы, 1999. – 282 б.

28 Ахметов Т.А. Ж.Баласағұнның педагогикалық. – Алматы, 2003.

29 Ж. Баласағұн. Құтты білік. – Алматы: Жазушы, - 1986. – 607 б.

30 Махмұт Қашқари. Түрік Сөздігі (“Диани лұғат-ит-түрік”) Аударған алғы сөзі мен ғылыми түсініктерін жазып, баспаға дайындаған Егеубай А.Қ. – Т. I, – Алматы, 1997; Т. II, - Алматы, 1997; Т. III, - Алматы, 1998;

31 Қазақстан Ұлттық Энциклопедия // Бас редакторы Нысанбаев Ә. Т. I, - Алматы, 1998. - 719 б.

32 Қазақ даласының ойшылдары: (IX-XIIғ) – Алматы, 1998.

33 Қазақ және әлем халықтарының таңдамалы мақал-мәтелдері.

34 Үш пайғамбар // Құрастырған Нысаналы А. – Алматы: Дәуір, 1992.– 184 б.

35 Қалиұлы С. Төле би // Төле би әңгімелер, аңыздар, қанатты сөздер және шешендік толғаулар. - Алматы, 1992. – 194 б.

36 Жаңабаева Р. Шоқан шығармаларының патриоттық тәрбие бастаулары // Қазақстан мектебі, 2006, № 11, 40-44 б.

37 Алтынсарин Ы. Өнер-білім бар жұрттар. – Алматы: Жалын, 1991. – 240б.

38 Құнанбаев А. Шығармаларының бір томдық толық жинағы. – Алматы: Қазақтың Мемлекеттік Көркем Әдебиет Баспасы, 1961. - 692 б.

39 Құнанбаев А. Қарасөз. – Алматы: Рауан, 1995. – 224 б.

40 Социалистік Қазақстан, 28 декабрь, 1988.

41 Аймауытов Ж. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. – 558 б.

42 Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. – 318 б.

43 Әбсеметов М. Оян, қазақ! – Алматы: - Н. Б. – Алтын Орда, 1991. – 80 б.

44 Дулатов М. Шығармалар. – Алматы: Жазушы, 1991. –380 б.

45 Жұмабаев М. Шығармалар жинағы. Т. II, - Алматы: Жазушы, 2002. – 189б.

46 Жұмабаев М. Көп томдық шығармалар жинағы. - Алматы: Жазушы, 2002. – 205 б.

47 Молдағалиев Ж. Жиырма бес. // Дастандар мен өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1965. – 408 б.

48 Момышұлы Б. Т. I, - Алматы: Жазушы, 2001. – 479 б.

49 Қайсенов Қ. Ағалар туралы аңыз әңгімелер. // Естелік әңгімелер. – Алматы: Балауса, 1992. – 144 б.

50 Егемен Қазақстан, № 23, 5 ақпан, 2005.

51 Мақатаев М. Шығармаларының толық жинағы IV томдық; // Өлеңдері мен поэмалары. Құрастырған Оразақын Асқар. Т. I, 2001. - 448 б.

52 Ерғалиев Х. Өмір өрнегі. – Алматы: Жалын, 1986. – 383 б.