1. Өндірістік орындардың технологиялық сызбасына

Жарық түсіру жүйесін дұрыс есептеу, өндірістік жарықтың төмендеуін жөндеу көру ағзасының жұмысына бірқалыпты жағдай жасайды, ағзаның жалпы еңбек қорлығының жоғарылауында айтарлықтай үлкен роль ойнайды.

Жарықтандыру шарты сандық көне сапалық көрсеткіштермен сипатталады, оған қатыстылар:

• 
  жарық ағымы;
  
• 
  жарық төндіру;
  
• 
  жарық күші;
  
• 
  жарықтық;
  
• 
  спектральді құрал;
  
• 
  үнемі жарық түсіру мен жарықтық.
  

Электрлік жарық бірнеше жүйе мен түрге бөлінеді. Кейбір орындарды жарықтандыруды жалпы: жеке немесе жергілікті жарықтан алып қолданады.

Шырақ түрі қоршаған орта шартына, тұрақтылығы мен жарық бөліну талабы бойынша таңдалады. Шаң бөлінетін және қалыпты орта орындарында ашық жарқырайтын лампалы шырақ қолданылады. Бұл шырақты дымқыл орындарда да қолдануға болады, бірақ су ұстағыш материалдан патрон қолдану шарт. Жеке кіріс өткізгіш арқылы қауіпсіздендіргіш втулкаға, шаңды жарылыс қауіпі жоқ орындарда қорғалынған немесе шаң өтпейтін шырақ қолданылады.

Өрт қауіпі және жарылыс қауіпі бар орындарда шыраққа талапты айтарлықтай қиындатады. Жоғары беріктікті шырақ (НОБ –150, НОБ – 300) қолданылады, ал егер бұзылу пайда болса өз уақытында байқап жояды, бас инженермен эксплутация процесіндегі жылына бір реттен кем емес бақылау нүктелеріндегі жарық деңгейі мен орындардағы жарықтың жалпы деңгейіне тексеру жүргізіледі. Жұмыс орындарында жарықтың жетіспеушілігі көру ағзасының тез шаршауы мен артық күш жұмсауына әкеп соғады, нәтижесінде жүмыс сапасы мен еңбек өнімділігі төмендейді, жарақат алу жағдайлары жоғарылайды.

Өндіріс аймағының қалыпты жарықтануы жасанды және табиғи жарықты қолданумен іске асырылады.

6.4. Желдету жүйесі

Желдетудің негізгі мақсаты бөлмелерде қажетті метерологиялық жағдай мен ауа тазалығын қамтамасыз ету болып табылады. Желдету бөлмедегі ысыған немесе ластанған ауаны сыртқа шығару мен оған таза ауаны беру арқылы жүзеге асады.

Ауаның қозғалу әдісіне байланысты табиғи және механикалық болып бөлінеді, және екеуі бірге қолданылуы мүмкін.

Бөлмеге ауаны желдетіп беру немесе шығаруына байланысты ағымдық, шығарымдық немесе ағымды – шығарымдық болып бөлінеді.

Желдету әсер ету аймағына байланысты жалпы ауыстырмалы және жергілікті болып бөлінеді.

Жалпы ауыстырмалы желдету жүйесі ластанған, ысыған, ылғалданған ауаны таза ауамен шектік мөлшерге дейін араластыруға негізделген. Желдетудің бұл жүйесін, зиянды заттар, жылу, ылғал барлығы бөлмелерде бірқалыпты таралатын кезде көбірек пайдаланады. Мұндай желдету кезінде ауа қалпының қажетті параметрлерін бөлменің бар көлемінде бір қалыпты ұстауға мүмкіндік туындайды.

Егер бөлме өте үлкен, ал жұмыс істейтін адамдар аз және көбіне бір орында болатын жағдайда экономикалық тиімділік жағынан жергілікті желдету жүйесін қолданған дұрыс.

Егер зиянды заттар шығар жерінде, бөлмеге таралмай тұрып ұсталатын болса, бөлмедегі ауа ауыстыруды көп қысқартуға мүмкіндік туады. Осы мақсатта зиянды заттар көзі болып табылатын технологиялық құрылғыларға арнайы құралдар қою арқылы лас ауаны тартып алады. Мұндай желдету жергілікті шығарымдық деп аталады. [16]

Жергілікті желдету жалпы ауыстырмалыға қарағанда орнату мен қолдануға кететін шығынды өте аз керек етеді.

Кенеттен өндірістік бөлмеге зиянды заттар түсетін болса, жұмысты желдету мен қатар апаттық желдету қойылады.

Желдету жүйесінің тиімділігін арттыру мақсатында жобалау барысында төмендегідей техникалық және санитарлық – гигиеналық талаптар орындалуы тиіс:

1.Ағымдық ауаның шамасы L_a шығарылатын ауаның шамасына тең болуы қажет, олардың арасындағы айырмашылық минималды болуы тиіс.

2.Ағымдық және шығарымдық жүйелер дұрыс орналасуы тиіс. Таза ауа, зиянды заттардың шамасы максималды бөлмелерге беріліп, ауа шығаратын құрылғы зиянды заттардың шамасы максималды болатын орынға орналасуы керек.

3.Желдету жүйесі жұмысшылардың шамадан тыс ыстықтауына немесе салқындауына соқтырмауы тиіс.

4.Желдету жүйесі шамадан тыс шу тудырмауы тиіс.

5.Желдету жүйесі электр, өрт және жарылыс қауіпсіздігіне сәйкес болып, құрылымы қарапайым пайдалануға сенімді де тиімді болуы тиіс.

Машинамен мен аппараттарды жобалау немесе модернизациялау кезінде олардың жұмыс істеу уақытында тербеліс пен шуды төмендетуші іс-шаралар қарастырылуы тиіс.

Шу өзінше каотикалық әртүрлі желі мен дауыс күшін үйлестіруден

пайда болуына байланысты өндірістік шу механикалық (механиз мен

бұйымдарының және тораптарының соққысы ағынның қозғалысын, газ

немесе сұйықтықтың үлкен жылдамдығы) болып бөлінеді.Шу дауыс

дыбыс желісінің тербелуімен сипатталады.

Тербеліс – бұл серпімді дененің белгілі белгілі бір уақыт аралығында қайталанатын және сүйеніш арқылы құрылыс конструкциясына тарайтын механикалық қозғалыстың жинтығы.

Тербеліс тездету жылдамдығы, желі және амплитудамен сипатталады. Бұл параметрлер тербелістің жабдыққа, құрылыс кострукциясына, адамға әсерін анықтайды.

Тербеліс деңгейі – тербеліс туғызушы жабдық пен механизм, құрал – сайман жүмыс істеу кезінде СН және Т қарастырылған көлемнен аспауы тиіс.

Шу туғызушы өндірістік жабдық паспортпен өлшенеді, мұнда жабдықтарды дайындаушы өндірісте өлшенген шу сипаттамалары, жабдық жұмысының режимі көрсетілген. Шу орнындағы дауыс қысымының деңгейін анықтауға қажетті шу сипаттамалары болып табылады: дыбыстарға сәулеленуші дыбыс қуатының деңгейі, ал қажет кезінде бағыт көрсеткіштер, МЕСТ 11870 – 66 машина шуылдарының сипаттамасы және оларды анықтау әдістеріне сәйкес өлшенген.

Шудың пайда болу көзінің арасында мүмкіндігінше келесідегідей шаралар қолданылады:

− бұйымның саққылы әрекетін саққысызға ауыстыру, қайтып түсетін қозғалысты –айналатынға.

− металл бұйымдарды пластмассадан немесе басқа дыбыссыз материалдарға ауыстыруға немесе металл бұйымдарды дыбыссыз материалдармен үйлестіру;

− шайқалыс қоздырғыш агрегаттың барлық қозғалушы бұйымның динамикалық күшін азайтуды, уақыты теңестіруді қарастыру;

− соғысатын бұйымдарды жабысқақ сұйықпен майлауды кең көлемді қолдану және шуыл шайқалысын шайқалысын туғызатын басқа сұйық майлар;

− кей жағдайда агрегаттың басым шуы болып подшипник шуы болып табылады, айналу подшипнигін тайғақ подшипнигіне ауыстыру;

− агрегаттың шу түйіндерін бөлектендіргіш былғарыға қосады.

Егер қазіргі жағдайда теникалық шуды оның қайнар көзінен рұқсат етілген деңгейге дейін төмендету мүмкін болмаған жағдайда, машина конструкциясына шу тарамау үшін кедергі жабдық қосады, яғни жойып жіберуші немесе шу жұтушы.

Шудың жоғарғы деңгейі, адам ағзасына жағымсыз әсер етеді. Қарқынды шу есту аппаратының функциясын төмендетеді, бас миының жүйке клеткаларына әсер етеді. Нәтижесінде адамда атап айтқанда шуылдақ ауруы дамиды.

Өнеркәсіптің медсанитарлық қызметтің міндеті болып шуылға байланысты жұмысшылардың ағзасындағы бұзылыстың дамуын ескерту. Қажетті профилактикалық іс − шара бұл алдын −ала және периодты тексеру, есту ағзасына жеке қорғаныс құралын қолдану рационалды еңбек режимі мен демалыс жоғарғы деңгейін шу жерлерде болу уақытын қысқарту.

6.6. Санитарлық тұрмыстық және медициналық қызмет ету

Санитария−эпидемияға қарсы шаралар сантарлық гигиеналық тәжірибие өткізетін және жинаумен айналысатын денсаулық сақтау саласы.

Жұмысшыларды жұмысқа жіберу алдын, жұмысшылардың денсаулығын медициналық жұмысшы тексереді, сондай − ақ жоғарғы тыныс жолдары ауыратын ауруларды.

Өнеркәсіптің барлық жұмысшылары жеке гигиена тәртібін сақтауы керек. Жеке гигиенаға байланысты санитарлық талап келесідегідей жиынтықталады: жеке және арнайы киімді тазалықта ұстау, қол, шаш, денені таза ұстау, тұрмыс пен өндірісте санитарлық режимді сақтау.

Жұмысшылардың цехтағы жұмысқа арнайы киімі болуы тиіс. Киімді өндірістік зақымнан абай болу үшін инемен, түйрегішпен түймеленбеуі керек. Әжетхана затары гардеробта тұруы керек. [17]

Жұмыс киімді жұмыстан соң өзімен әкетпеуі тиіс, шешінетін жердегі жеке шкафқа қалдыру қажет. Шкаф таза тұру тиіс онда тамақ, лас ыдыс аяқ сақталмауы керек, өйткені бұл шыбын, таракан, тышқандардың көбеюіне себеп болады. Жұмыс киімді сақтайтын жеке шкафты периодты тазалап, жуып дезинфекциялау қажет.

Қоғамдық қолдану орындары жақсы санитарлық жағдайда ұсталынуы тиіс. Олай болмаған жағдайда олар өндірісте патогенді микроағза таратушы қайнар көзге айналуы мүмкін.

Қоғамдық қолдану орындарына дезинфекция жасалынуы тиіс, онда жаңа дайындалған дезинфекциялайтын сұйықтың болуы тиіс. Жуыну бөлмелерінде электр сүлгі болуы қажет.

Тамақтану арнайы цех буфеті, асханада жүргізіледі, өндірістік цехтарда темекі шегуге тиым салынады. Темекі шегуге арнайы орындар бөлінеді.

өндірістік санитария бұл жұмысшыға зиянды өндірістік әсердің алдын − алуға бағытталған санитарлық − техникалық шаралар мен құралдар, гигиеналық, ұйымдастырушылық жүйе. Жүйелілік және зиянды өндірістік факторлардың ұзақ әсері осы мамандыққа тән жұмысшыларды ауруға әкеліп соқтырады. Әкімшілік кәсіптік аурудың пайда болуының алдын алу, санитарлық гигиеналық шарттарын қамтамассыз ету, өндірістік зақымды ескертуші қазіргі заман қауіпсіздік техника құралын өндіру тиіс.

Өндірістік орынның микроклиматы бұл осы орынның ішкі орта климаты, мұнда адам ағзасына әсер етуші температура үйлесімі, ылғалдылық және ауа қозғалысының жылдамдығы, сондай−ақ қоршаған үстінің температурасы анықталады.

Микроклиматтық жағдайдың жұмысшыларға әсерінен ағзада өмірлік әрекет айтарлықтай өзгереді, ақырында жұмысшылардың жалпылай ауруының жоғарылауына, еңбек өнімділігінің төмендеуіне әкеледі.

Әртүрлі микроклиматтық жағдаймен орындалатын жұмыстың түрлі ауыртпалығы жағдайында ағза функциясының тұрақтылығын терморегулятция көмегімен қамтамасыз етеді. Ағзаның терморегуляциясы дененің температурасын белгілі деңгейде ұстайтын физиолгиялық процесс. Адам ағзасының жылы күйдегі көрсеткіші болып дене температурасы болып табылады.

Төмен температура әсерінің нәтижесінде жасушаның зақымдануы суықтану деп аталады.

Төменгі температура әсері кезінде жасуша өмірлік процесінің езілуі болады, бірақ өлуіне әкелмейді. Жасуша температурасы қаншалықты төмен болса, оның өмірсүрушілік анықтаушы алмасу процесі соншалықты көп езіледі (-19С кезінде алмасу процесі толық тоқтайды, ал -10С кезінде қан айналым тоқтайды).

Салқындау ссебебі әртүрлі болады, қалыпты жағдайда суықтың ұзақ әсері, жел, жоғары ылғалдылық, тар және су аяқ киім, қимылдамай тұру, зиян шегушінің жалпы жағдайының нашарлауы - ауру, әлсіреу, араққа мас болу, т.с.с. Әсіресе суыққа ұшырайтындар: саусақтар, алақан, құлақ, мұрын, табан.

Көмек көрсету кезінде бастысы суық тиген жерге тез жылуына жол бермеу, себебі жылы ау жылы заттың денеге тиуі, жылы су жоятындай әсер етеді. Зиян шегушіні жылы орынға кіргізер алдын үсіп қалған жерді жылу өткізбейтін таңғышпен қою керек. Таңғыш тек қана терінің бозарған жерін жауып тұруы тиіс, терінің өзгермеген бетін алмауы керек. Қарсы жағдайда қан айналымы бұзылмаған дене аумағының жылуы таңғыш астындағы үсіп қалған жерге тарап бетінің жылуына әкеліп соғады, бұл жасушаның өлуіне себеп болады.

Жылу өткізбейті таңышты қойғаннан кейін үсіп қалған саусақ, аяқ, қолдың қимылдатпау керек, өйткені олардың соғуы өте нәзік. Бұл үшін мынаны қолдануға болады, сондай - ақ әйтеуір материал: қатты картон бөліктері, фанер. Дененің үсіп қалған жеріндегі таңғышты ыстық сезіліп, сезгіштік қалпына келгенше тұруы керек.

6.8. Өрт қауіпсіздігі

Өртену және жарлыс қауіпті қасиетіне байланысты қолданылатын немесе өндірілетін затына қарай барлық өндіріс жарылысты, жарылыс - өртті және от қауіптілігі 6 категорияға бөлінеді: А, Б, В, Г, Д және Е.

Өрт қауіпсіздігі бойынша берілген кірпіш күйдіру цехы В категориясына жатады. [18]

Өндірісті от қауіптілігі категориясы бойынша болу қауіпсіз еңбек шартын құруда үлкен роль атқарады, әсіресе жобалау сатысында. Категориясына байланысты, ғимарат кострукциясына, өртке қарсылығы, жылыту, вентиляция, эвакуациялық шығыс және басқа қауіпсіздік шараларына, ғимарат пен құрылыстың отқа төзімділік талабы анықталады. ПУЭ сәйкес өндірістің жарылыс қауіпті класына байланысты электр жарықтандыру, электр желісі, электр жабдықтарын пайдалану және қондырғы арнайы талаптары анықталады.

Құрылыс материалдары мен конструкциялар жану деңгейіне байланысты 3 топқа бөлінеді: өртенбейтін материалдар; қиын өртенетін материалдар; өртенетін материалдар.

Ғимарат пен құрылыстың отқа төзімділік дәрежесі 1 сағаттағы отқа төзімділік шегі мен өртену тобымен сипаталады. Отқа төзімділігі бойынша ғимарат пен құрылыс 5 дәрежеге бөлінеді.

Ғимарат пен құрылыстың отқа төзімділігінің талап етілген дәрежесіне байланысты және ортену тобы мен отқа төзімділіктің минималды шегі, өртену тобы және ғимарат пен құрылыстың негізгі құрылыс конструкциясының отқа төзімділігінің минималды шегі кестеге сәйкес қабылданады.

Өрт сөндіру профилактикалық жұмысының негізгі міндеті болып, өнеркәсіптің өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ететін кешенді іс – шаралар өткізу болып табылады. Бұл тапсырманың шешімі өрттің пайда болу себептерін жою жолымен шешіледі, сондай – ақ өрт шыққан жағдайда таралу аумағын шектеу, адамдарды ойдағыдай эвакуациялау жағдайын құру, өртті жоюшы үнемді құралдар еңгізу. Өнеркәсіпте өрт қауіпсіздігі шараларының орындалу тәртібінің жауапкершілігі жетекшіге жүктеледі. Өндірістік цехта, қоймада, құрылыс учаскелерінде, өнеркәсіп бұйрығы бойынша өрт қауіпсіздігіне жауапты тұлға сайланады.(цех басшысы, қойма меңгерушісі).

Электр тогынан туындайтын өрттің негізгі себептері: қысқа тұйықталу, электрлі қондырғының жіктелуі, ауыпалы қарсылық және шоқтану.

Қысқа тұйықталудың себебі: ток көзін және кабель маркасын дұрыс таңдамағаннан, ескіру мен әртүрлі механикалық зақымдануынан болады, әртүрлі сымның жүктелуі электрлі қондырғының қызуына, изоляцияның диэлектрлі құрамының төмендеуінен және оның жануына әкеп соғады. Үлкен өтуге қарсылығы изоляцияның диэлектрлі құрамын бұзады және жануын тудырады. Олар көбіне өткізгіш сымдарды әртүрлі материалдардан тұрғандықтан және де өзара нашар байланысқандықтан туындайды. Шоқтану қосқыш, сақтандырғыш сымдарын ажырату мезетінде туындайды. [18]

Шоқтану шаңы өрт қауіпі бар бөлмелерге үлкен қауіп төндіреді.

Электр тогынан туындайтын өрттің алдын алу үшін электр көздері және электр құрылғыларды тұтынушыларға техникамен тасымалдау ережесінің талаптарына және ТБ ережесіне сай келуі қажет.

Әр кәсіпорын мен мекемеде электр жабдықтарды тасымалдауға, электр жүйелерін және электр қондырғыларын өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жауаптың тағайындалуы қажет. Олардың міндеттеріне кіретіндер:

− Қазіргі заманғы профилактикалық қараулар жүргізу;

− Құрылғыларды таңдау мен қолдану дұрыстығын қадағалау;

− Жұмыс режимінен ауытқуынан сақтандыратын аппаратар жағдайын жүйелі бақылау;

− Өрт сөндіру құралдарының болуын қадағалу;

− Өрт сөндіру қауіпсіздігін қамтамасыз ету сұрақтары бойынша инструкциядан өткізудің жүйесін ұйымдастыру.

Барлық қондырғылар өрт қауіпсіз болуы қажет, оларды өртке әкеп соғатын ауытқулардан қамсыз ету және қорғау қажет.

Электро қыздыру құралдарын қолдану сол мақсат үшін арнайы жабдықталған орында рұқсат етіледі. Құралдарды зауытың штепсельдік қосқыштары болғанда ғана қосады.

Электр қондырғылар ережесіне сәйкес электр сымдарының жаңғыш заттардан және үй төбесінен өткізуіне тиым салынады.

Жарықтандыру электр жүйесідегі жарықтандырғыштың жаңғыш құрылыстарын жаңғыш материалдармен қоспай құрастыру қажет. Жаңғыш электр құрылғыларын шаңнан айына екі реттен кем емес тазрту қажет.

Және де өрттің себебі рұқсат етілмеген жерде темекі шеккеннен болады. Мас күйінде жұмыс орнына келіп қауісіздік техникасының нормаларын сақтамағаннан да болады.

Бұл- өрт аймағына енгеннен кейін жану процесін тоқтататын зат.

Өрт сөндіру тәжірибесінде қолданылатын негізгі қазіргі заманғы өрт сөндіру құралдары болып келесідегідей болып табылады: су, құм, көпіршік, жоғарғы активті заттар, порошоктар, көмірқышқыл,инертті газдар және басқалар, осылардың негізінде ОП, ОХП және басқалары сияқты типтес өрт сөндіргіштері құрылған. [18]

Өрт қауіпсіздік шаралары:

• 
  қажетті бірнеше шығу жолдарының болуы;
  
• 
  цехта құм қорапшаларының болуы;
  
• 
  өрт жайлы дыбыс беру .
  

Жеке қорғаныс құралдарын өндірістік орындарда жұмыс істейтін жұмысшылардың денсаулығын қорғау және сақтау үшін , арнайы мемлекеттік стандартта бекітілген жеке қорғаныс құралдарын қолданады. Өндірістік ортада қауіпті және зиянды факторларға – ультрадыбыстар , жоғары температурада жұмыс істейтін қондырғылар , от ұшқындары , қондырғылардың тербелістері , электр энергиясы жоғары қондырғылардағы технологиялық процесінің бұзылуы жатады.

Өндірістегі қызметкерлер мен жұмысшыларды өндірістік бақытсыз жағдайларға ұшырамас үшін келесі жеке қорғаныс құралдары қолданады.

Өндірістегі ыстық цехтағы жылулық сәулеленуде , қыздырылған жоғары бетімен контакт жасауда , металл балқымаларынан ұшатын оттықтарда жұмысшы аяғын қорғауда арнайы былғары етік және қол саусақтарын қорғауда арнайы қолғаптар қолданады. [17]

Жоғары температурадан қорғану үшін арнайы былғары етігінің МЕСТ 12.4.032-77 және қолғаптың МЕСТ 12.4.010-75 стандарт талаптарына сай келу керек.

Арнайы былғары етіктерінің түрлері , тума топтары , өлшемдері толығырақ және қорғау құрамдары көрсетілген кесте-6 мен сай келу керек.

Техникалық талаптары:

1. 
   Етік МЕСТ 15.602-72 стандарт талаптарынасәйкестендіріліп дайындайды.
   
2. 
   Колодкалы етік дайындау үшін – МЕСТ 3927-75.
   
3. 
   Етікті дайындау келесі әдістермен жүреді : шегелеу , шегелі – клеймен , тігісті – клеймен және ыстық желімдендіру-тығындалуымен.
   
4. 
   200 , 100 және 50 Дж электр энергия соққысынан қорғану үшін носкилі етіктер аяқ саусақтарын қорғайды. Дайындау МЕСТ 10998-74 бойынша.
   

Қолғаптың сапасын бақылау МЕСТ 4103-2 талабы бойынша дайындайды.Қолғап материалы қатты матадан , яғни брензтен турімен жасалады. Тұтынушы қолғап пішініне , өлшеміне өзі тапсырыс бере алады.

Электр энергиясының зақымдануынан , механикалық соққыдан басты қорғану үшін жұмысшыларға пластмассалы каска МЕСТ 12.4.091-80 стандарты бойынша қолданады.

Касканың техникалық талаптары.

Каска стандарт талаптары және техникалық шарттарымен шығарылуы тиіс. Су қорғағыш материалдан жасалуы , касканың корпусына металл затымен соққы бергенде оқтық шықпау керек.Электр қуаттылығы 300 В электр көзінен пластмассалы каска қорғауы тиіс.

Касканың негізгі өлшемдерімен түрлері келесі кестемен –7 сәйкес келу керек.

Жұмыс орындағы дыбыс қысымын өлшеу стандарты МЕСТ

12.4.077-79 бойынша анықтайды. Ауа ортасындағы 11.2 кГц – ті ультра дыбысты өлшейді. Дыбыс қысымының дәрежесі , ДБ третьоктав қатарына сәйкес МЕСТ 12090-8 : 12500 , 16000 , 20000, 25000 , 31500 , 40000 , 63000 Гц – ді стандарт талаптарына сай болу керек.

Көзді өндірістік қауіпті және зиянды факторларынан қорғауда МЕСТ 12.4.001-80 стандарт талаптарына сәйкес болу қажет.

Өнеркәсіпте көздің зақымдануы және салдары әртүрлі болады – индиферентті шаңмен ластануынан және жеңіл әсер етуші соринкадан айтарлықтай зақымдануға, жекелей немесе толықтай көруден айыруға әкеледі. Көздің механкалық зақымдануы әдетте қатты бөлшектерден болады (жаңқадан, үккіш шаңнан, шыны сынықтарынан). Механикалық зақымдану қатарына сондай - ақ балқытылған металл шашырандысынан көздің күйіп қалуы, жоғары температурада қыздырылған сұйық, ыстық бумен, газбен күйіп қалу жатады.

Түссіз шыны көзілдірік – меникалық әсерлерден қорғануға қолданады.

Химиялық төзімді шыны көзілдірігі – бұл химиялық агрессивті факторлар әсеріне жоғары төзімділік беретін шыны көзілдірік.

Герметикалық қорғау көзілдірігі – жабық изоляцияланған қорғау көзілдірігі – жұмыс зонасындағы ауа берілуіне жол бермейді.

Жасанды жарық табиғи жарық жетіспеген кезде жұмысқа комфорттық жағдай жасау үшін, тәуліктің түнгі уақытында, сонымен қатар табиғи жарық жоқ ғимараттарда қолданылады.

Жасанды жарық функционалды белгілеумен жұмыстық және авариялық болып бөлінеді. Қажет блғанда әйтеуір бір жарықтың шырақтарының бір бөлігі кезекші жарықты қамтамасыз ету үшін пайдаланады.

Жұмыс жарығы – барлық ғимараттар мен үйлерді қамтиды сонымен қатар жұмысқа арналған ашық учаскелерді, адамдардың жүретін жерлерінде транспорт жолдарын қамтиды. [16]

Авариалық жарық – жұмыс жарығының авариялық өшірілгенде жұмысты жалғастыру үшін арналады.

Эвакуациялық жарық – ғимараттардағы жұмыс жарығы авариялық өшіргенде адамдарды сол жақтан эвакуациялау үшін қолданылатын жарық. Адамдардың жүруі үшін қауіпті жерлері ескеріледі, қайта бір мезгілде адам саны бола алады.

Қажетті жарықты жуықтап есептеу. Жасанды жарық көзінде горизонтальды бетінің қажетті жарығын есептейтін формула.

Е = F · N · η / S · K₃ · Z ;

мұндағы: Е - нормаланатын жарықтың ең төмен мәні, люкс;

А - әр лампаның жарық ағыны, люмен;

η - жарық ағынын пайдалану коэфиценті.

Төбе мен қабырғадан шағылу коэфицентіне және бөлме көрсеткішінің шамасына тәуелді болады, i:

h – шырақ салпыншағының жұмыс бетінің үстінен биіктігі, м;

A – бөлменің ұзындығы, м;

B – бөлменің ені, м;

N – шырақтардың саны, шт;

S – бөлменің ауданы, м²;

K₃ – қор коэфициенті;

Z – жарықтың бір қалыпсыз коэфициенті.

Бөлме ауданын есептеу формуласы:

S = a · b = 12*6 = 72 м²

i = S / (h · ( A + B )) = 72 / (7 · ( 12 + 6 )) = 0.571

F = Е · S · K · Z /N · η = 300 · 72 · 1,5 · 1,2 /8 · 60 = 81

Лампаның түрі НВ – 10 (127 вольт), НВ – 23 (220 вольт). Қуаты 60 ватт

7. Экономикалық бөлім
Тазалау ғимараттардың өндірістік қуатының секциясының барлық тазалау сатысынан өткен стандартты сапалы газдың максимумды көлемін (м3) сипаттайды.

Келесі өрнекпен жылдық өндірістік қуатын анықтаймыз:

ПМ = Тэф *К*Н

мұнда : Тэф – негізгі аппараттың жұмыс істеу уақыты .

К - негізгі бір типті аппарат саны .

Н - негігі аппарат өндіргіші .

Тэф = Ткал * Трем

Ткал = 365*24 = 8760 сағ

Трем = 31*24 = 744 сағ

Тэф = 8760-740 = 8016 сағ

ПМ = 8016*1*64.15 = 5142226.4 т/жыл

7.2. Ғимарат құрылысының жоба қаржы бағасының есебі

Ауа бассейінің қорғауға кететін капиталды шығындар қалдық газдарды тазалаудан шыққан зиян заттарды ұстау және залалсыздандыру үшін кректі қондырғылар құрылысына кетктін шығындардан тұрады.

Құрылыс бағасының суммарлық есебі. [13]

Кесте – 8.

Құрылыс бағасы 1000 – 1500 теңге өлшемінде , ал ғимараттар бағасы 800 – 1000 теңге өлшемінде қабылданады. Санитарлық – техникалық жұмыс бағасы не белгілі нормативтер бойынша , незауыт мәліметтері бойынша қабылданады. Бөлінген аммортизациялық нормалар аналогты болып табылады.

Қондырғы бағасы белгілі баға көрсеткіш бойынша немесе базалы кәсіпорынның бухгалтерлік мәләметтері бойынша қойылады.

Қосалқы шығындардың есебімен қондырғының сметалы бағасын келесі формалар арқылы анықтай аламыз: [13]

Кесте – 10.

Газ тазалау қондырғысына кеткен шығындардың жалпы бағасы:

Еңбек ақысына кететін шығындар есебі жұмысшылардың қажетті санын анықтау үшін белгілі өндірістік бағдарламаны орындауға қажетті жұмыс уақытының санын және бір жұмысшының жыл ішінде жұмыс істеген жұмыс күндерінің саны мен сағатын анықтайды. [14]

Жұмысшылардың едәуір бөлігі үшін өндірістік кәсіпорындардың көбісінде тәулік бойы жұмыс режим орнатырған . Жұмыс үш сменадан тұрады және 8 – сағаттан ұйымдастырылған.

Бір жұмысшының жұмыс істеу күндерінің орташа жылдықсаныкелесітүрде жұмыс уақытының балансымен анықталады:

Газ тазалау қондырғыларында жұмыс істейтін жұмысшылардың саны үш сменалы жұмысты ескеріп келу санының нормативтерінің негізінде анықталады.Сан нормативі диплом алды тәжірибе мәліметтері бойынша немесе анықтама әдебиеттері бойынша қабылданады.

Әр түрлі жағдайларға байланысты жұмысқа шықпаған адамдардың орнына келген жұмысшылар санын есептеу коэффициенті бір жұмысшының күн-тізбек қорындағы жұмыс уақытына бөлінуімен анықталады: [14]
К = Ткоп/Тэф

К = 8760/5688 = 1.54

Газ тазалау қызметкерлерінң штаттары және жалақы қоры . Кесте-14.

Ркел (смена бастығы) = 3адам *3ауысу = 9адам/бір күн

Ркел (оператор) = 3адам *3ауысу = 9адам/бір күн

Ркел (электрші) = 3адам *3ауысу = 9адам/бір күн

Тізімдік саны келесі өрнекпен анықталады:

Ртіз = Ркел*К

Ртіз (смена бастығы) =9*1.54 = 14 адам

Ртіз (оператор) = 9*1.54 = 14 адам

Ртіз (электрші) = 9*1.54 = 14 адам
7.5. Технологиялық мақсатқа кететін энергетикалық шығындар есебі

Атмосфераға тасталынатын өндірістік қалдықтарды кезінде келесі энергия түрлері қолданылады : электр энергиясы , жылдық энергия , су , нығыздалған ауа .

Электр энергиясына кететін шығындар белгілі тарифте жыл ішінде қондырғының қолданылған электр қозғалтқыштары киловатт – сағат санымен анықталады:\

Ээл.эн = Э* Тэ

Э – қолданылған электр энергия саны , кВт*сағ .

Тэ – электр энергия бағасы , теңге/кВт*сағ .

Қолданылған электр энергияның саны қойдырылған электр қозғалтқыш қуатымен , барлық тазалау сатысы бойынша және қондырғының эффективті жұмыс уақытымен анықталады.

Электр энергиясына кететін шығындар есебі.

Кесте – 15.

Цехтар шығындары бойынша шығынның өзгеруін есептеу:

а) Еңбекті қорғау шығындары:

( 1300*30 ) – ( 1300*20 ) =13000

б) Ағындағы жұмыс және қондырғы құрамы:

706853.2/10 =70685.3

в) Ғимараттардың және жасақтардың ағындағы жөндеуі :

750776.3*0.01 = 7507.76

Газ тазалау бөліміне кететін жалпы шығындар.

Кесте-16.

Кірпіш күйдіру цехы қоршаған ортаға , яғни атмосфераға газ тастамалары үшін жыл сайын 521350.1 теңге/жыл айып пұл төлейді.

Шығындарды ақтау жылын анықтаймыз:

1457629.5/521350.1 = 2.7

Барлық бөлім бойынша есептеулер нәтижесінде техника-экономикалық көрсеткішінің жалпы 17-кестесіне толтырылады.

Техника-экономикалық көрсеткішінің жалпы кестесі. Кесте-17.

Дипломдық жобада қарастырылып отырған газ тазалау қондырғылары өндіріске қойсақ , онда ол өндірістік кәсіпорын айып пұл төлемейді. Өйткені газ тастамалары тазалау қондырғыларынан тазаланып , қоршаған ортаға , адам денсаулығына зиянын тигізбейді. Яғни атмосфераға мемлекетік талаптарға сай таза газдар шығарады. Газ тазалау бөліміне кеткен шығынды өндірістік кәсіпорын 2.5-3 жылда шығынын ақтайды.Осы жылдан бастап өндірістік кәсіпорынға пайда түседі.Түскен пайданы өндіріс қажеттіліктеріне жұмсайды.

1. Құрылыс районы – қ. Шымкент

2. Өндірістік өрт қауыптілігі бойынша «В» категориясына жатады.

3. Жылыту үшін есептік қыстық температура

4. Сыртқы ауа температурасы: - 20 ⁰ С

а) Суық тәуліктерде – 15 ⁰ С

б) Бес күндік суық –13 ⁰ С

5. Қар жауын – шашынның салмағы – 65 кг/м³

6. Құрылыс районының сесмикасы – 1 балл

7. Жердің тоңазу қайтымдылығы

8. Жел бағытының қайтымдылығы (ақпан, шілде) Кесте- 18.

9. Ғимараттың өртке төзімділік дәрежесі – ІІ

10. Ғимарат – қондырғы класы – ІІ

11. Жылдық жауын – шашын – 486 мм

12.Салыстырмалы ылғалдылығы , % :

ақпан – 72;

шілде – 33.
8.2. Технологиялық процесс

Өндірістік процесс материалдардың қозғалуы кәсіпорын территориясы бойынша цех арасында және цех ішінде оларды, яғни материалдар қозғалыс, оларды қоймада немесе цехтарда сақтау кезінде өңделетін материалдар қозғалысы, оларды қоймада немесе цехтарда сақтау кезінде өңделетін материалдың сапалы өзгеруін қарастырады. Технологиялық процестер өте алуан түрлі. Кірпіш күйдіру цехыда құрылымына кіреді.Кірпіш күйдіру процесі кезінде ауаға, яғни атмосфераға улы газдар бөлінеді. Бұл газдарды тазалау - арнайы газ тазалау қондырғыларында залалсыздандырады. Шикізаттың технологиялық процесі бастапқы материалдың химиялық құрылысының , физикалық қасиетінің өзгеруін және жылумен шаңның және газдардың бөлінуімен көрінеді.

Кеңістікке және адамдар үшін жұмыс кеңістігіне қойылатын негізгі технологиялық талаптар: таза денсаулыққа зиян жағдай туғызу, цех кеңістігіндегі қажетті жарық кеңістігін сақтау үшін жарық режимі және шу дрежесін қажетті қамтамасыз ету үшң ақукустикалық режимді сақтау . [19]
8.3. Көлемді – жоспарлы шешімдер

Гау тазалау бөлімі бір кеңістікті ұяшықтан тұрады. Мекеменің бөлімінің биіктігі 7 м , ені 6 м , ұзындығы 12 м. Бұл секция газ тазалау қондырғылары үшін қарастырылған. Газ тазалау бөлімінің тор өлшемі 6х6 м.

Ғимараттың негізгі конструктивті элементтері – қабырғасы қыштан , қалыңдығы 380 мм , жабын плиталар пайдаланған. Жабын плиталарының ені 1.5 м , ұзындығ 6 м.

Корпустың ұзындығы бойынша эелементрі ұзындығы корпустың беріктілігін қамтамасыз етеді. Өзінің салмағымен қоса ұзындығына әсер ететін жел күшіне төтеп береді. Бұл элементтерге жататындар: жабатын бөлігін қоршап тұратын фундаментті конструкциялар және арнаулы байланыстар.

Ғимарат корпусының негізгі элементтері ригелдер бағаналары, кедергі плиталар және байланыстар. Деңгей аралық кедергілер ретінде қатты көлденең байланыстар жатады. Олар корпус элементтері арасындағы көлденеңді күшті таратады және ғимарат корпусының барлық элементтерінің біріккен кеңістік жұмысын қамтамасыз етеді.

Ғимарат өлшемі 6 х12 м, қабырғасы қыштан соғылып, төбесі темір бетон балкасымен жабу шешілген. Балка үстіне қабырғалы плиталар пайдаланылған. Қажетті жарықтылыққа жету үшін өндірістік ғимаратты 2 деңгейде барлық параметрі бойынша 3 метрден терезесі Мем.Ст.125.06 – 01 стандарты бойынша ойықтарды ағашты терезелі блоктормен толтырады.

Ішкі су әкететіні бар, 12 % тиісті руберойд жабынды рулон қолданады. Өндірістік ғимараттардағы едендер грунт бойынша түрі және конструкциясы көрсетілген норма бойынша таңдалады. [19]

Газ тазалау бөлімі үшін дарбаза ПР – 0,5 – 56 сериясы бойынша автоматты басқарыларды, өлшемі 3х2 м.
8.5. Өртке қарсы шаралар

Газ тазалау бөлімін жобалау сатысында соғылатын объектілердің өрт қауіпсіздігін қамтитын шаралар қарастырылуы қажет. Өрт кезіндегі мекеменің беріктігі, өрттің даму ауданын шектсу, оның одан әрі дамуын, таралуын болдырмау, өрт тұғызатын көздерді өшіретін инженерлік қондырғыларды, жабдықтарды пайдалану. Барлық осы талаптар құрылыстық нормаларда және ережелерде қарастырылған.

Құрылыс материалдары мен конструкциялар жану деңгейіне байланысты 3 топқа бөлінеді: өртенбейтін материалдар; қиын өртенетін материалдар; өртенетін материалдар.

Барлық бөлмелер және құрылыстар жарылу және өртену қаулі бойынша 5 категорияға бөлінеді: А, Б, В, Г, Д. Өрт қауіпсіздігі бойынша берілген газ тазалау бөліміні В категориясына жатады. [18]