|
 1. Физиологияның ғылым ретінде жалпы сипаттамасы
|
| бет | 55/124 | | Дата | 09.03.2023 | | өлшемі | 348,04 Kb. | | #41651 |
| Физио сессия шпор 132новый (2)67.Орталык тежелу түрлері
.Пресинапстық және постсинапстық тежелу механизмдері.Тежелудің маңызы.
Орталык жүйкедегі тежелу күбылысын 1861 ж И.М. Сеченов ашты. Баканың миын ашып, көру төмпешігінің үстіңгі деңгейінен кесіп, үлкен ми сьңарларын алып тастайды. Аз уақыттан соң баканың арткы аяғын әлсіз күкірт кышкылыньң ерітіндісімен тітіркендіреді. Сонда бақа аяғын тартып алады. Рефлекс уақытын өлшеп алады. Енді көру төмпешігіне aс түзынын кішкентай түйіршігін салады. Мұндайды баканың аяғын тартып алу рефлексінің уакытя үзаратыны байқалды. Автордың түжырымы бойынша] бақа миының таламусында жұлын рефлексін тежейтін нерв орталығы болғаны. Н.Е. Введенский тежелу кұбылысы үлкен ми сыңарларында болатынын ашты. И.П. Павлов шартты рефлекстің тежелу зандылығын ашты. Демек, орталық жүйенің барлық бөлімдерінде тежелу орталығы бар. Осыған байланысты және баскада себебі тер бойынша тежелудің бірнеше түрлері болатындығы байқалған. Оның пайда болу механизміне қарай мынадай негізгі түрлері бар.
Постсинапстык тежелу немесе тура тежелу. Козу импульстері әсерінен аксон талшығының ұштарынай бөлініп шыгатын гамма амин май қышқылы (ГАМК) бөлініп субсинапстык мембранада қоздырушы сынаптағыдай диполяризация емес гиперполяризация жүргізеді. Осы оң эарядты электрлік толқын тежеуші постсинапстык потенииал (ТПСП) деп белгіленеді.
Пресинапстык тежелу. Атына сәйкес тежелуді тудыратын өзгерістер пресинапстық мембранада жүреді. Тежеуші аралык нейронда тежегіш медиаторлар хлор йондарының өткізгіштігін арттырады. Қоздырушы постсинапстық потенциал шамасы төмендейді, таралатын әрекет потенциалы тумайды. Бұл тежелу көбінесе Реншоу торшасының катысуымен жүреді. Ол синапстагы медиатордың шығуын тоқтатады.
Пессималлы тежелу. Қоздырушы синапска түсетін импульстер шамадан артық жиілеп кетсе, постсинапстык мембранада әлсіз деполяризация жүретіндіктен пайда болады. Тітіркендіргіш әсері нейронның абсолюттік рефрактерлік кезеңіне жетсе, торшаның қозуы тежеледі.
68.Рефлекстік теорияның даму кезеңдері(Р.Декарт,И.Прохазка,И.М.Сеченов,И.П.Павлов,П.К. Анохин)
Орталық жүйке жүйесінің негізгі кызметі — рефлекс, яғни тітіркендіргіштің әсеріне жауап беру кабілеті. Осы атауды ғылымға 1664 ж. алғаш енгізген француз оқымыстысы Рене Декарт. Ол бақаларға тәжірибе жасап, тітіркендіруге оның денесінін калай жауап беретінін бакылады. Жауап тойтарыс тәрізді екенін көріп “рефлекс” (тойтару) деп атады. Ғалымнын пікірі бойынша рефлекс жолы денеде доға тәрізді, яғни қозу шеткі мүшеден (теріден) жүйке орталығына, одан жауап беретін мүшеге (бүлшык етке) өтеді. Қозудың осылай өтіп рефлекс тудыратын жолын рефлекс доғасы деп атайды Декарттың ілімін чех ғалымы Йиржи Прохаска , орыс ғалымы И.М. Сеченов (1861) дамытты.
Декарт ілімінің маңызы өте зор, физиология ғылымының ең күрделі тарауын дамытуға жол ашты, жаңа бағытқа сілтеді. Бірақ сол ғасырдағы ғылымның төмен Деңгейіне байланысты ол кісі рефлекстің физиологиялык механизмін толық түсіндіре алмады. Рефлекс доғасының бойымен не жүреді деген сүракка ол: жан тәрізді нәрсе болуы мүмкін, — деп жауап берген. Мидын қакпакшасы ашылып, одан жануардың “жаны” шығып, нерв түтікшесімен бүлшык етке беріледі де рефлекс туады, — деген кате пікірде болған. Декартгың бүл механикалык концепциясы көп үзамай жаңартуды қажет етгі. Кдзіргі гылым жетістікгері бойынша рефлекс догасымен нерв импульстері жүретіні дәлелденді. Сезгіш нейроннан аральіқ нейрондар аркылы козғалткыш нейронға козудын көшетіні жэне баска мәселелері аныкталды. 18 ғ. аяғында чех физиологі Йиржи Прохаска өзінің рефлекстік биологиялык концепциясын ұсынды Рефлекторлық реакция сырткы тітіркендіргіштің күшіне карай, соған сай туады. Бүл концепция бойынша дене кимыл рефлекстерінің орталығы жүлында, ал жан рефлекстерінің орталығы мида. Екеуінің ілімінің түйісетіні — ағзаны сақтау, жағымсыз әсерден қорғау деген болатын.
Неміс ғалымдары М. Холл мен И. Мюллер ішкі қабылдағыштан туатын рефлекстер тек қана мидағы орталықтар арқылы жүреді, ал жүлын рефлекстері бүл зандылықка келмейді деген қате пікірде болған
Осы қате пікірді еске алып, орыс физиологі И.М. Сеченов (1861) рефлекстің психофизиологиялық концепциясын үсынды. Орталық жүйкенің төменгі бөлімдерінің орталықтарымен бірге туа пайда болатын (жабайы) рефлекстер, ал оның жоғары бөлімдерінін орталықтарының катысуымен туганнан кейін пайда болатын рефлекстер іске косылады. Соңғы рефлекстерді ; И.М. Сеченов психофизиологиялык рефлекстер деген. Сөйтіп, психикалык лроцестердің негізі — рефлекс екені ғылыми түрғыда дәлелденді. Орталығы мида жатқан рефлекстер сырткы дүниенін әсері болмаса да, ішкі дүниенін, яғни ми тканінде қалып сақталған деректердін әсерінен психикалық рефлекстер туатынын Сеченов дәлелдеді. Осы дүрыс ойды тұжырымды тәжірибе ңәтижесімен негіздеу керек еді. Оган Сеченовтын ғылыми материалдық мүмкіншілігі, лабораториялык техникасы болмады да рефлекстің нейрондык механизмін зерттей алмап еді. Осы жағынан психофизиологиялық концепцияны толыктырып әрмен карай жетілдірген И.П. Павлов. Ол шартты рефлексті ашты және әрі оны нерв жүйесінің касиетінің универсалды түрі деп, әрі оған коса, психикалық кұбылыстардың материалдық негізі деп ғылыми нақтылы деректермен дәлелдеп берді
П.К. Анохин психофизиологиялык күбылыстарды зерттеу үшін әрекеттік жүйелер кағидасын үсынды.Әрекеттік жүйелер деп әр текті күрылымды мүшелер және олардың кызметін қамтамасыз ететін реттеуші механизмдер жинағын айтады. Орталык жүйке жүйесінің рефлекстік қызметі негізінде қойған максатқа жетуі камтамасыз ететін физиологиялык механизмдердің бірегейлілігі агзаның белгілі бір жағдайға бейімделуіі үйымдастыратын әрекеттік жүйелік және гуморальдя (сүйықтық) механизмдерінен тұрады.
Достарыңызбен бөлісу: |
|
|
